«Jükeŋ, Jünısbek Sūltanmūratov dünieden qaitty» degen suyq habardy elden tysqary jerde jürıp esıttım.
Özegımnen bır ozbyr küş bauyrymdy suyryp alǧandai boldy. Qairan qimas aǧa-dos… Künı keşe ǧana, jolǧa şyǧardyŋ aldynda özı qoŋyrau şalǧan. Ädetınşe tırşılıktıŋ ūsaq-tüiegınen aulaq, eldık auqymdaǧy mäsele töŋıregınde qysqaşa äŋgıme qaiyrǧan. Zeinetke şyqqaly berı bırşama uaqyt ozsa da, boiǧa sıŋgen jinaqy qalpyn joǧaltpaǧan. Bırazdan berı syr aldyrǧan densaulyǧy jaiynda da läm-mim tıs jarǧan joq. «Jaqsy, jaqsy, bärı jaqsy… Almatydamyn, nemerelerımnıŋ ortasynda otyrmyn». Sonymen bıttı. Qajyŋqy, qarlyǧyŋqy dauysy ǧana köŋılıme bır jaisyzdyq jügırtken. 
Keiın bıldık: şyjyǧan şıldenıŋ tamyljyǧan tamyzǧa ūlasar aqyrǧy tünınde abzal azamat, jaisaŋ jannyŋ jüregı soǧysyn kılt toqtatypty. Dert meŋdegen aǧzanyŋ tırşılıgın saqtauǧa baryn salǧanymen, därıgerlerdıŋ därmenı jetpegen…
Köp jūrttyŋ kezektı eŋbek demalysyn alyp, bırı qalada, bırı qyrda beiqam jürgen kezı. «Osy, menıŋ düniede bar-joǧymdy eşkım aŋǧarmai-aq qoisyn» degendei me… Özı ömır boiyna üzdıksız qarym-qatynasta bolǧan aqparat qūraldarynyŋ köbı qapersız qalǧan. Soǧan qaramastan, tırısınde syilasqan tuma-tuystyŋ, jora-joldastyŋ basy äp-sätte qūralyp, ony mäŋgılık meken – Keŋsaidyŋ törıne zor qūrmetpen arulap şyǧaryp salypty…
Jünısbek – ata-anasynyŋ, kädımgı batyrlar jyryndaǧy Toqtarbai men Analyq sekıldı, «äuliege at aityp, qorasanǧa qoi aityp» jürıp peşenesıne būiyrǧan jalǧyz balasy. Bälkım, oqiǧasy odan da şym-şytyryq. Otasqan otyz jyldyŋ ışınde äkesı Qabykei men anasy Aqyjan dünie esıgın aşqan toǧyz perzentınıŋ bärınen şaqalaq küiınde aiyrylyp qala berıptı. Onynşy säbi ūl bolyp tuǧanda, Qostanai oblysynyŋ Nauryzym audanyna qarasty Şolaqsai auylynyŋ aq säldelı moldasy «Būrynǧy qaitqan balalaryŋnyŋ bırınıŋ atyn qoiyŋdar, sonda tıl-sūqtan aman qalady» deidı. Dereu azan şaqyrylyp, dualy auyz aitqan yrymǧa säikes, närestege «Tölegen» dep at qoiylady. Ol – ol ma, sonyŋ ızınşe Qabykeidıŋ äskeri boryşyn ötep oralǧan tuǧan ınısı Jüsıpbek buy boiyna, quanyşy qoinyna syimai, auyl keŋsesıne alşaŋ basyp baryp, äi-şäiǧa qaratpastan, tuu turaly kuälıkke balanyŋ atyn «Jünısbek» dep jazdyrady. Mūnysy – özıne ūqsatyp qoiǧandaǧysy. Onyŋ üstıne nemere bauyrynyŋ tuǧan künı sol däuırdegı Keŋes äskerınıŋ meiramy – 23 aqpanǧa säikes kelıp tūrǧan-dy. Bıraq qūjattaǧy esımınen beihabar şolaqsailyqtar balany «Tölegen», al et jaqyndary «Tökentai» dep atap ketedı. Kım bılsın, «Tölegen-Jünısbek» qos esımı sol sätte kesapat küşterdı jaŋylystyryp, säbidı auyrtpalyqtan saqtap ta qalǧan şyǧar…
Tölegen-Jünısbek segızge kelgende, äkesı baqilyq bolady. Anasy balasynyŋ, balasy anasynyŋ qabaǧyna qarap, taǧdyr tauqymetıne tözımdılık tanytady. Jalǧyz ūl erte şirap, tabiǧi zerektıgınıŋ arqasynda mekteptı üzdık bıtıredı. Armanşyl bozbala özın qasynan bır elı jıbergısı kelmeitın anasyna amalsyzdan ötırık aityp, «myna tūrǧan Qostanaiǧa baryp oquǧa tüsemın» deidı de, Almatydan bır-aq şyǧady. Alaida joly bolmaidy.Qabyldau komissiiasy qūjattaryn kerı qaitarady. Sebebı abiturienttıŋ aty-jönı qaişylyqty: attestatynda – Tölegen, tölqūjatynda – Jünısbek. Sonymen eşteŋenı däleldei almai, saly suǧa ketıp, tuǧan auylyna oralady. Bıraq qarşadaiynan qabılettılıgı sonda, mektepke matematika pänınıŋ mūǧalımı bolyp ornalasyp, bastauyş synyptarǧa sabaq beredı.
Araǧa üş jyl salyp, qūjattaryn jöndegen soŋ, S.M.Kirov atyndaǧy Qazaq memlekettık universitetınıŋ jurnalistika fakultetıne oquǧa tüsedı. Qoǧamdyq jūmysta qatarlastarynan oq boiy ozyq körınıp, sabaq ülgerımı jönınen de aldyna jan salmaidy. Qazaqşasy men orysşasy bırdei. Qolyna qalam ūstasa, jazuy da tögılıp tūr. Anau-mynau studentke jyly şyrai tanyta bermeitın talapşyl dekan, professor Temırbek Qojakeevtıŋ süiıktı şäkırtterınıŋ bırıne ainalady. Ol zamanda bükıl fakultet boiynşa jalǧyz adamnyŋ ǧana qoly jetetın Lenindık stipendiiany menşıktep, aiyna alatyn jüz som şäkırtaqysynyŋ qomaqty bölıgın auyldaǧy zeinetker anasyna salyp otyrady. Arnaiy kvotaǧa säikes, Mäskeu memlekettık universitetınde oquyn jalǧastyru mümkındıgı berıledı. Bıraq el jaqqa qarailap jürgen ol mūndai igılıkten bas tartady. Söitıp, jurnalistika fakultetın qyzyl diplommen tämamdaidy.
Aitpaqşy, Jünısbek Sūltanmūratov besınşı kurstyŋ studentı bola jürıp, «Sosialistık Qazaqstan» (qazırgı «Egemen Qazaqstan») gazetınde tılşılık qyzmetın bastap ketedı. Bas basylymda Aqseleu Seidımbek, Qoişyǧara Salǧaraūly sekıldı aǧalarymen bırge eŋbek etıp, olarmen qoian-qoltyq sūhbattastyq barysynda ūlt tarihynyŋ, el ruhaniiatynyŋ tüp bastaularyna qanyǧady. Bolaşaqta onyŋ bilık pen ziialy qauym arasyndaǧy airyqşa däneker tūlǧa bolyp qalyptasuyna eşqaşan jıbı üzılmegen sol syilastyqtyŋ, syrlastyqtyŋ belgılı bır därejede yqpal etkenıne kümänımız joq. Qabykeidıŋ Jünısbegımen jüzdesuler barysynda onyŋ aǧa buynmen ruhani bailanystary jönınde sabaqtaityn äŋgımelerı osyndai oi tüiuge jeteleitın.
«Uikipediiada» baiandalǧan qysqa mälımetterge jügınsek, Jünısbek Sūltanmūratovtyŋ respublikalyq jastar ūiymynan bastap Prezident apparatynda, Ükımette, äkımdıkterde türlı deŋgeidegı lauazymdy qyzmettı atqarǧanyn köre alamyz. Al sol qūrǧaq ömırbaiandyq derekterdıŋ ar jaǧynda elıne adal da abyroily qyzmet etken atpal azamattyŋ, Abai aitpaqşy, özı sengen aqyly men eŋbegı jatqandyǧy aian. Otbasylyq arhivte saqtauly «Qūrmet» ordenı, «Qazaqstannyŋ eŋbek sıŋırgen qairatkerı» ataǧynyŋ kıtapşasy, tolyp jatqan medaldar, maqtau qaǧazdary men alǧys hattar – sol qairatkerlıktıŋ aiǧaqtary.
Bız bıletın Jünısbek Sūltanmūratov täulıktıŋ 24 saǧatyn memleket mūqtajyna jūmsauǧa äzır bolatyn. Osy daǧdysyna äbden etı üirengen ömırlık jary – Botagöz jeŋgemızdıŋ ädemı äzıldese otyryp, erıne «Jūmysbek» dep at qoiǧany beker emes.
Elorda äkımdıgınde ıstep jürgen kezınde Jünısbek Sūltanmūratovtyŋ moinyna alǧan kez kelgen uädelı mäselenı tap-tūinaqtai etıp bıtıretındıgıne, jurnalisterdıŋ tūrmys-tırşılıgıne şyn janaşyrlyqpen qaraityndyǧyna täntı boldyq. Būǧan qalalyq gazet redaksiiasynyŋ materialdyq-tehnikalyq bazasynyŋ damuyna, basylym qyzmetkerlerınıŋ baspanaly boluyna, ärtürlı memlekettık marapattardy iemdenuıne qatysty jaittardy basşylyq nazaryna jetkıze otyryp, olardyŋ oŋtaily şeşıluıne ärdaiym yqylas tanytqanyn aita alamyz. Mūny köp adam bıle de bermeidı, öitkenı ol öz jaqsylyqtaryn jariia etkendı qalamaityn.
Jalpy, ol kısı ūşy-qiyry joq qarbalas şaruanyŋ basy-qasynda jürse de, meilınşe syrbaz, sabyrly qalpynan ainymauǧa tyrysatyn. Ülkennıŋ de, kışınıŋ de köŋılın aulap, ärdaiym ıltipatty, ızgı söz tauyp aitatyn. Ainalasyndaǧy qyzmettes ınılerı men qaryndastary jas aiyrmasyna qaramai, özımsıne erkelei qaljyŋdasyp jatqanda da, jäi jyly jymiyp qana, maŋǧaz qalpyn būzbastan otyra beretın. Jüz jasaǧan, süiegı asyl anasy Aqyjannyŋ uyzyna jaryp, meiırıne qanǧan mäiektı jannyŋ keŋ qoltyq bolmysy ön boiynan aŋǧarylyp tūratyn. Bala künınde joqşylyqtyŋ zardabyn köp şekken ol «Aiaz bi älıŋdı bıl, qūmyrsqa jolyŋdy bıl» degen qaǧidany berık ūstanatyn.
Ärine, bilık jüiesıne jegılgen adamnyŋ jūrttyŋ bärıne bırdei jaǧuy – neǧaibyl närse. Äsırese eltūtqa kısıler men şyǧarmaşyl «arqaly» toptyŋ arasyn jalǧaityn Jünısbek Sūltanmūratov sekıldı «altyn köpır» qyzmetker üşın būl mäsele oŋaiǧa soqpaǧany anyq. Öitkenı qazaq ziialysynyŋ bırtalaiy aitatyn mūqtajdyq köbıne päter, ataq, qarjy, qyzmet mäselesıne tırelıp jatady… Mūndaida özı şeksız syilaityn Fariza Oŋǧarsynova apaiynyŋ «Jaqsy bolyp körınu – maqsat emes» degen öleŋ jolyn qaitalap qoiǧandy ūnatatyn.
Mynadai äŋgıme de qūlaqqa şalynǧan. Äldeqandai basqosuda bır jazuşy: «Men bastyǧyma qaita-qaita baramyn, bıraq Jünısbek kırgızbeidı» dep renjıptı. Sonda ataqty qalamger Säken Jünısov qu qūlqynnyŋ qamyn qozǧaǧan ärıptesıne qolma-qol: «Au, jıgıtter, osy sender – qyzyqsyŋdar. Bılmeisıŋder me, Jünısbektıŋ jūmysy –kım bolsa sony bastyqtyŋ aldyna kırgızu emes, kırgızbeu ǧoi» dep toitarys berıp, «kınälı» keiıpkerımızdı araşalap alypty.
Şynynda da, äsırese «futbol» dese, ışken asyn jerge qoiatyn, bır kezdegı tanymal sport jurnalisı, uaqytynda Mäskeu Olimpiadasynan habar taratqan Qabykeidıŋ Jünısbegın kei-keide artyndaǧy torǧa dop saldyrmauǧa tyrysatyn qyraǧy qaqpaşyǧa ūqsatatynbyz.
Ol«Barselonanyŋ» janküierı edı. Bız – qarsy jaqtamyz, iaǧni «Real» komandasyn qoldaimyz. Ekı myqtynyŋ taitalasy – özınşe meiram. Oiyn ötken künnıŋ erteŋıne onyŋ nätijesın bır-aq tırkespen tüiındeitın:«Boldy, men jeŋdım» nemese «Boldy, sen jeŋdıŋ». Bärı tüsınıktı. Talqylaityn tük joq.
Älbette, keŋse qaǧazdaryn jazudan qoly timeitın Jünısbek Sūltanmūratovtyŋ jeke şyǧarmaşylyǧyn jetıldıruge mümkındıgı bolmady. Jurnalistık şaǧyn aŋsaǧany şyǧar, qalamsaptyŋ tür-türın jinaudy ädetke ainaldyrǧan-dy. Mūnan basqa jaqsy körgen bır zaty – galstuk. Bälkım, jūmys tärtıbı sony taǧudy talap etkennen bauyr basyp ketken bolar. Syrqattana bastaǧan şaǧynda, äjeptäuır bai kolleksiiaǧa ainalyp ülgergen moiyntaǧynyŋ bırde-bırın qaldyrmai, jūrtqa taratyp berıptı. Jalpy, būryn da elge syilyq ülestıruden jalyqpaityn. Bölmesıne bas sūǧa qalsaq, äiteuır qūr qol şyqpaitynymyz este.
…Ätteŋ, beinetınıŋ zeinetın ūzaǧyraq körudı jazbapty. Qazaqtyŋ nebır jaqsysyn qoinyna syiǧyzǧan qasiettı qonys – Keŋsaiǧa taǧy at basyn tıredık. Taǧy bır ışıne tereŋ syr bükken, topyraǧy keuıp ülgermegen tömpeşıkke taǧzym etıp, dūǧa baǧyştadyq. Nege ekenın qaidam, Jükeŋnıŋ, Jünısbek Sūltanmūratovtyŋ jaisaŋ ruhy tabanymyzdy tıregen qatqyl tau-tasqa jan bıtırıp, ony jūmsartyp, jıbıtıp jatqandai körındı…
Amantai ŞÄRIP,
filologiia
ǧylymdarynyŋ doktory,
QR ŪǦA korrespondent
müşesı
