Jandos JETIBAEV,Astana qalasy Almaty audandyq sotynyŋ sudiasy: BANKTER AZAMATTARDYŊ JAIYNA TÜSINISTIK TANYTSA DEIMIN

– Qazır kez kelgen sauda ornyna barsaŋyz, qaryzǧa tauar aluǧa mümkındık qarastyrylǧan. Bank bölımşesınıŋ qyzmetkerlerı äp-sätte nesiege räsımdep bere qoiady. Alǧan nesiesın ötei almai, bank tarapynan sotqa deiın jetken oqiǧalar qanşalyqty köbeidı?

– Däl osy mäselege bailanysty Astana qalasy Almaty audandyq sotyna köptegen talap aryzdar tüsıp jatady. Ärine, bankter halyq uaqytyly tölei almaǧannan ke­iın, mäjbürlı türde öndırıp alu üşın sotqa jügınedı.

Mäselen, 2016 jyly 2500 talap aryz tüstı. Onyŋ barlyǧy sot otyrysynda jäne jeŋıldetılgen tärtıppen qaralyp, sot aktısı şyǧaryldy. 5 talap aryz qaraudan bas tartyldy, 6 ıs mediasiia jäne bıtımgerşılık boiynşa şeşımın tapty. Ekeuınıŋ maqsaty bır bolǧanymen, mediasiiada talaptyŋ mänınen şyǧuǧa bolady. Sonymen qatar, 19 ıs qysqartyldy, iaǧni onda talap aryz tüskennen keiın jauapker bükıl qaryzyn tölep tastaǧan bolatyn.

Al 36 azamattyq ıs qarausyz qaldyryldy. Būl degenımız, taraptar arasynda özara kelısım ornap, bır şeşımge kelse nemese jauapker bereşegın tolyǧymen öndırıp jatsa, qarausyz qalyp jatady. Sol siiaqty 16 talap aryz qaitaryldy. Sotqa deiın­gı tärtıpte azamat eskertu alǧannan keiın öz jauapkerşılıgın moinyna alyp, bereşegın tölep tastaǧan jaǧdaida, talap aryz qaitarylady. Naqty aitqanda, 2473 azamattyq ıs qaraldy. Olardyŋ keibırı tolyq, keibırı jartylai qanaǧattandyryldy.

– Qazır bankter ösımpūl mölşerın aspandatyp qoia­tyny sözsız. Eger tūtynuşy, şyn mänınde, tölei almai jatsa, sot otyrysynda ösımpūl mölşerıne qanşalyqty nazar audarylady?

– Dūrys aitasyz, keibır bankter köterıŋkı ösımpūl mölşerın qoiyp tastaidy. Azamattyq ısterdı qarau barysynda jauapkerdıŋ ösımpūl mölşerın qysqartu turaly aryzy bolǧan jaǧdaida qysqartamyz.

Sonymen qatar, keibır bankter şartta körsetılgen syiaqy mölşerınde ekı esege qoiǧan kezderı de kezdesedı. Mäselen, körsetılgen grafik boiynşa 1 mln teŋgege 300 myŋ qoiady. Al uaqytyly tölenbegen jaǧdaida, olar grafikten asyp, 600 myŋǧa deiın şyǧyp ketedı. Ol jaǧdaida bız sot tarapynan sot otyrysyna arnaiy mamandardy tartu arqyly nemese ıs boiynşa saraptama taǧaiyndau arqyly şarttan tys eseptegen syiaqy mölşerın tüsırıp jatamyz. Öitkenı būl grafikte körsetılgen mölşerden üsteme qoiuda.

– Köbıne qai bankterden talap aryz tüsedı?
– Almaty audandyq sotyna «Houmbank», «Euraziialyq bank», «Kaspii bank» jäne debitorlyq kompaniialardan köp talap aryz tüsedı.
– Nesiesın tölei almaǧan jaǧdaida banktıŋ azamattardyŋ jalaqy kartochkasyn būǧattauǧa qūqy bar ma?
– Negızınen, būl mäsele kelısımşartta keŋınen qarastyrylady. Eger tūtynuşy uaqytyly tölemegen jaǧdaida jalaqydan ūstau turaly kelısımşartta körsetıledı, ol jaǧdaida bank jūmyskerdıŋ jalaqy berıp otyrǧan bankıne (platejnoe trebovanie) joldaidy, onda jūmyskerdıŋ 50 pa­iyz jalaqysynan aspaityn mölşerde ūstalynady. Sonymen qatar, sottyŋ şeşımın sot oryndauşysy arqyly mäjbürlı türde oryndau barysynda da jalaqynyŋ 50 paiyzǧa deiın ūstalynady. Eŋbek kodeksınde körsetılgendei, jalaqydan 50 paiyzdan artyq ūstauǧa bolmaidy. Öitkenı adamnyŋ ömır süruı üşın basqa da qajettılıkterı bolatyny belgılı. Nesiesı üşın azamattardyŋ ailyǧyn tügel ūstap qalu zaŋǧa qaişy äreket bolyp tabylady.

– Özıŋızdıŋ täjıribeŋızde azamattardyŋ jalaqysynan 50 paiyzdan asa mölşerde ūstaǧan jait kezdestı me?
– Ärine, kezdesedı. Ondai jaǧdaida sotqa jügınuge bolady. Zaŋdy tūlǧalardyŋ ıs-äreketterınde zaŋsyz män-jailar anyqtalǧan kezde, zaŋmen qorǧalatyn azamattyŋ qūqyqtyq müddelerın qalpyna keltırıp jatqan kezderı de az emes.

– Bank tarapynan qandai kemşılıkter tırkeledı?
– Äŋgıme barysynda aitqanymdai, keibır bankter syiaqy mölşerın ekı esege ösırıp, ösımpūl mölşerın qoiyp jatady. Mäselen, azamattar negızgı boryşty ekı kün ışınde tölei almasa, olar bırden syiaqy üstıne syiaqy qosady, onymen qosa,ai saiynǧy kredittı tölei almai otyrǧan azamatqa ösımpūldy eseptep beredı.

Özderınşe kelısımşartta körsetkendei bolady. Bıraq adami tūrǧydan da qarau kerek. Menıŋ oiymşa, mümkındıgı bolmaǧannan keiın tölei almai qalady. Ol belgılı bır jaǧdaiǧa duşar boluy mümkın. Osy rette bankter tarapynan tüsınıstık bolsa eken dep oilaimyn. Öndırıstık täjıribemde azamattyŋ nesiege alǧan 300 myŋ teŋgesıne 500-600 myŋ qosylǧanyn da kördık. Halyq sol üstemesımen qaitaryp jatyr. Adamnyŋ ömır süru deŋgeiıne, materialdyq jaǧdaiyna bank tarapynan keide män berılmei jatady.

Gülmira AIMAǦANBET