Qazaqstan Prezidentı ūsynǧan ömırşeŋ ideiaǧa 20 jyl toldy
Nauryz aiynda «Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ ömırde jüzege asqan euraziialyq jobasy. Euraziia jobasynyŋ 20 jyldyǧyna 1994-2014» atty kıtap jaryq körgen edı. Onda «Memleketterdıŋ euraziialyq odaǧyn qalyptastyru turaly jobany» jüzege asyru jaiynda jan-jaqty derekter keltırılgen. Osydan tura jiyrma jyl būryn – 1994 jyldyŋ nauryz aiynda Lomonosov atyndaǧy Mäskeu memlekettık universitetınde därıs oqyǧan kezınde Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev osy jobany euraziialyq endıkte paida bolǧan täuelsız memleketterdı eldestırer pälsapalyq aŋsar, taǧylymdyq tūǧyr retınde ūsynǧan bolatyn. Naq osy oi-aŋsardan oŋtaily euraziialyq integrasiialyq qūrylymdar öskındep, qazırgı künı aqiqatqa ainalǧan Euraziialyq ekonomikalyq odaq qūru mümkındıgı tamyr tartqan-tūǧyn.
Atalmyş kıtaptyŋ avtory – belgılı qazaqstandyq saiasatker ärı diplomat, EurAzEO-nyŋ bas hatşysy Taiyr Mansūrov būrynǧy keŋestık elder aldyna tyŋ mümkındıkter men perspektivalar aşatyn serpındı ekonomikalyq jäne äleumettık damudyŋ senımdı qūraly retındegı euraziialyq jobanyŋ tarihi rölın jüielı körsete alǧan.
Euraziialyq teoriianyŋ negızın saluşylardyŋ (G.V.Florovskii, N.S.Trubeskoi, G.V.Vernadskii, S.M.Solovev, L.N.Gumilev) özderı euraziialyq keŋıstıktıŋ tūtastyǧyn tabiǧattyŋ özı jasaǧanyn ärı onyŋ tarihi damuy tabiǧi-geografiialyq jäne äleumettık-mädeni faktorlardyŋ özektese örılıp, özara ärekettesuıne arqa taŋatynyn paiymdaǧan.
Nazarbaevtyŋ oiynşa, EAO degenımız – teŋ qūqyly täuelsız memleketterdıŋ odaǧy, onda ärqaisysynyŋ ūlttyq-memlekettık müddelerı ūştasyp, bükıl jiyntyq äleuet-qarym ortaq mūratqa jetu üşın paidalanylady. EAO-ǧa bırıgudıŋ tūǧyry – ekonomikalyq bailanystar. EAO qalybyn qūryp, ädıbın jetıldırudıŋ basym qaǧidalary – integrasiiaǧa pragmatikalyq közqaras, memleketter bırlesuınıŋ ekonomikalyq tiımdılıgı men erkındıgı. Özara äreket jasaudyŋ basty baǧyttary ekonomika, sauda, ǧylym men mädeniet, bılım beru, ekologiia salalary bolmaq.
Euraziialyq yntymaqtastyq aŋsary Qazaqstan köşbasşysynyŋ ömırlık mūratyna ainalyp, integrasiialyq ideialardyŋ tiımdılıgıne Vladimir Putinnıŋ, Aleksandr Lukaşenkonyŋ jäne basqa da būrynǧy keŋestık memleket basşylarynyŋ közın jetkıze bıldı, sonyŋ arqasynda qazırgı kezde den qoiuşylar qatary molaiyp, joba arqauy şiratyla tüstı.
BEDELSÖZ
Anatolii BAŞMAKOV,
Parlament Senatynyŋ deputaty:
– Müşe elder arasyndaǧy tauarlar ainalymyn, kapital men qarjynyŋ, türlı qyzmetter men eŋbek küşınıŋ erkın qozǧalysyn qamtamasyz etetın jaŋa Odaqtyŋ äleuetı zor. Onyŋ respublika ekonomikasyna öndırıs pen ǧylymnyŋ damuynda orasan zor yqpaly bolady. Būl, eŋ aldymen, ekonomikalyq sipatqa ie integrasiialyq bırlestık. Elımızdıŋ eŋ damyǧan 30 memlekettıŋ qataryna qosylu maqsatynyŋ jüzege asyruyna serpın beretın ülken keŋıstık dep qarauymyz kerek. Közdegen maqsaty biık joba euroatlantikalyq jäne aziialyq keŋıstıkterdıŋ arasyn jaqyndatatyn, Europa, Qytai, Japoniia, Ündıstan siiaqty ırı derjavalarmen ekonomikalyq yntymaqtastyq örısın keŋeituge jaǧdai jasaidy. Bız – passionar halyqpyz. Euraziia jüregınde jasap jatqan halyqtyŋ jaŋa belesterge ūmtyluy, zamannyŋ tynysyn tanyp, keleşekke adymdauyn osymen bailanystyramyn. Bır keŋıstıktı qatar jailaǧan memleketterdıŋ ūlttyq müddesı – körşısımen tatu bolyp, saudasyn güldendırıp, halqynyŋ äl-ahualyn jaqsartu bolsa, onda osyndai mümkındıkterge jol aşatyn Euraziialyq ekonomikalyq odaqtyŋ bolaşaǧynan men de köp närse kütemın.
Sonymen qatar, atalmyş kıtapta 2000 jylǧy 10 qazanda Belarus, Qazaqstan, Qyrǧyzstan, Resei men Täjıkstan memleket basşylary bas qosyp, myqty qyzmettık qūrylymy, tiımdı jūmys tetıkterı, aiqyn da ūǧynyqty maqsattary – Kedendık odaq pen BEK qūryp, älemdık sauda-ekonomika jüiesıne kırıgu mūraty bar halyqaralyq ūiym – EurAzEO-ǧa bırıguı zamanaui euraziialyq integrasiia aǧymy üşın şyn mänınde şeşuşı kezeŋ bolǧany anyq.
Būrynǧy keŋestık keŋıstıktegı özge öŋırlık bırlestıkterden EurAzEO alǧa qoiǧan maqsattaryn tabandy da jüielı türde ärı tarihi ölşem tūrǧysynan tym qysqa uaqytta jüzege asyryp, tynbai alǧa ozyp kele jatqandyǧymen erekşelenedı. Mäselen, EurAzEO aiasynda 2010 jyldan bastap üş eldıŋ Kedendık odaǧy jūmys ıstep, 2012 jyldan berı tübınde keleşekte tolyqqandy jūmys rejimıne köşetın BEK qalyptasa bastady.
Bolaşaqta Kedendık odaq pen Bıregei ekonomikalyq keŋıstıkke basqa da postkeŋestık elder qosyluǧa bel buyp otyr, mūnyŋ özı qarqyndy damu daŋǧylyna tüsıp, tūrǧyn halyqtyŋ tūrmystyq hal-ahualyn jaqsarta tüsuge, bır sözben aitqanda, ırgeles jatqan jūrttyŋ yŋǧaily yqpaldastyǧyna, ymyraly yntymaqtastyǧyna jol aşary sözsız.
Mıne, Euraziia keŋıstıgındegı jasampazdyqtyŋ jiyrma jyldyǧyn japsarlaǧan kıtap betın paraqtap, är jolyn köz aldymyzdan ötkızgende osyndai oi tüiıp, senım bekıtken edık.
Bırke BAIаNŪLY