Memleket basşysynyŋ tapsyrmasymen byltyr QR memlekettık jastar saiasatynyŋ «Qazaqstan 2020: bolaşaqqa jol» atty 2020 jylǧa deiıngı tūjyrymdamasy qabyldanǧan bolatyn. Jalpyūlttyq talqyǧa salynǧan būl tūjyrymdamada jastardyŋ özektı mäselelerı eskerılıp, şeşu joldary da qarastyrylǧan edı. Osyǧan orai bas şaharda naqty qandai ıs-şaralar jürgızılude? Sony anyqtau maqsatymen Jastar saiasaty mäselelerı basqarmasynyŋ basşysy Talǧat Rahmanberdımen tıldesudı jön kördık.
– Talǧat Abaiūly, elordalyq jastar saiasatynyŋ jai-küiı qandai? Söz etkelı otyrǧan tūjyrymdama boiynşa naqty qandai ıster tyndyryluda?
– QR memlekettık jastar saiasatynyŋ «Qazaqstan 2020: bolaşaqqa jol» atty 2020 jylǧa deiıngı tūjyrymdamasy – jas azamattardyŋ damuyna qatysty jan-jaqty ıs-şaralar qarastyrylǧan öte jüielı qūjat. Jastardy oqytu, jūmysqa ornalastyru, qaita daiarlau, baspanamen qamtu siiaqty bırqatar mäselelerdı şeşıp, olardyŋ bastamalaryna qoldau körsetedı. Qazırgı taŋda 2015 jylǧa deiıngı arnauly jospar boiynşa konsepsiianyŋ bırınşı bölımın jüzege asyryp jatyrmyz. 2015-2020 jylǧa deiıngı tūjyrymdamanyŋ ekınşı bölımıne säikes jūmys jospary da äzırlenude. Bız Astana qalasynyŋ deŋgeiınde osy tūjyrymdamanyŋ oryndaluyn baqylauda ūstaimyz. Qala boiynşa jylyna 80-nen asa türlı ıs-şara ötkızemız. Atap aitatyn bolsaq, mädeni orta qalyptastyruǧa baǧyttalǧan «Studenttık köktem» festivalı, qazaq tılın nasihattaityn «Jaidarman» köŋıldıler men tapqyrlar saiysy, tūrǧylyqty jerı boiynşa balalardyŋ bos uaqytyn tiımdı ūiymdastyratyn «Aula klubtary» jäne taǧy basqa jobalar. Jylda jastar ūiymdaryn, jastar ideialaryn qoldau nietımen baiqau jariialaimyz. Baiqauǧa qyzyǧuşylyq tanytyp, belsene qatysatyndar qatary da köbeimese, azaiǧan emes. Mysaly, byltyr «Studenttık köktemge» myŋnan asa jas önerpaz qatyssa, biyl olardyŋ sany 3 myŋǧa jetken. Öner maitalmandarynyŋ özderı de taŋǧaldy. Köpşılıgı jaŋadan kelgen, boiynda talanty bar1-kurs studentterı ǧoi. Öz jolyn tauyp, öner jūldyzdarymen bırge ülken sahnaǧa şyǧu – olar üşın ülken jeŋıs. Jyl saiyn boiynda önerı bar jastardy ızdep, qabıletın ūştauǧa daiynbyz. Jeŋımpaz atanǧandar da, jalpy qatysuşylar da aldaǧy uaqytta bolatyn auqymdy ıs-şaralarda öz önerlerın körsetedı.
Sonymen qatar, studentter qataryna qabyldau räsımın ūiymdastyrdyq. Byltyr ǧana Astanaǧa 21 myŋ adam oquǧa tüstı. Sonyŋ 11 myŋy – asqaq arman quyp, talaptanyp, elımızdıŋ tükpır-tükpırınen kelgen jastar. Qarap otyrsaq, romantikalyq sät qoi. Sondai jastar özara bılısıp, belsendı bolsyn dep, olardy özımızge tartamyz.
– Al, jastardy jūmyspen qamtu mäse-lesı şeşımın tauyp jatyr ma?
– Jastar jaz uaqytynda auylǧa barmai, ata-anasyna küş tüsırmeiın dep, osynda qalyp, jūmys ısteidı. Studenttık qūrylys otriady men «Jasyl el» jastar eŋbek jasaǧy syndy ūiymdar arqyly jastarǧa qoldau körsetıp, jylyna ekı-üş myŋ adamdy jūmyspen qamtimyz. Olar kögaldandyru jūmystaryna ǧana emes, EXPO qalaşyǧynyŋ qūrylysyna da qatysady degen oidamyz. Äzırşe ol jūmys auyr tehnikanyŋ kömegımen jüzege asyp jatyr ǧoi. Bıraz jeŋıldep, adamnyŋ qol küşı kerek bolǧanda, atsalysatyn bolady.
Jaqynda ǧana temırjol vokzaly men saparjaida jaz ailarynda qyzmet körsetetın jastardy jūmysqa ornalastyru punktterın aştyq. Öitkenı, künıne qalamyzǧa poezd ben avtobus arqyly otyz myŋ adam keledı. Olardyŋ denı – jastar. Jastar jiı jüretın osyndai jerde jūmysqa ornalastyru punktın aşqanymyz da sondyqtan. 138 kompaniiamen, sondai-aq, qaladaǧy qyzmet körsetu, tamaqtanu oryndary, kinoteatrlarmen kelısım-şartqa otyrdyq. Bos oryn bolsa, habaryn beredı. Jalpy, ıstıŋ aiaq alysy jaman emes. Joba arqasynda ekı-üş künnıŋ özınde 14 adamdy jūmysqa tūrǧyzdyq. Ary qarai tıpten köp adam jūmyspen qamtylatyndyǧyna senımdımın.
– Talǧat aǧa, özıŋız neşedesız?
– Jasym jiyrma toǧyzda.
– Elımızde 14-29 jas aralyǧyndaǧylardy jastar qataryna qosady. Özıŋız de jas ekensız. Degenmen, keiıngı tolqynǧa aǧa retınde köŋılız tola ma?
– Astananyŋ 31%-dan astamy – 14-29 jas aralyǧyndaǧy jastar. Resmi statistika 250 myŋ degen derek keltıredı, bıraq qazırgı künı jastardyŋ sany odan da köp. Baiqaǧanym, sol jastardyŋ köpşılıgınıŋ maqsat aiqyndauynda naqtylyq joq. Ol – mamandyq taŋdai almaudan bastalady. Ökınışke qarai, bedelı joǧary dep oilap, kerısınşe, eŋbek naryǧyndaǧy sūranysy tömen mamandyqtarǧa qarai jügıredı. Tört jyl oqyp, keiın jūmyssyz qalu osyndaidan kelıp şyǧady. Al, är jas özınıŋ bolaşaǧyn josparlaǧan kezde bügıngı künnıŋ qajettılıgın eskeru kerek. Olarǧa jön sıltep, dūrys baǧyt beruge barlyq jaǧdaidy jasap otyrmyz. Astana qalasynda qajettı mamandyqtar tızımı qūrylǧan, sony jan-jaqty nasihattap jatyrmyz. Būl jūmys öz nätijesın de berdı. Esep boiynşa, 2012 jylmen salystyrǧanda, 2013 jyly eŋbek naryǧyndaǧy sūranysy tömen mamandyqtardy taŋdaityn mektep bıtıruşı tülekterdıŋ sany 16%-ǧa azaiǧan.
– Bügınde äleumettık jelıler jastar arasynda keŋınen qoldanylady. Kei adamdar oǧan jıpsız bailanyp, täueldı bolyp qalǧandai. Özıŋızdıŋ studenttık kezıŋızdı eske alyŋyzşy. Bır künıŋız qalai ötetın edı?
– Astana jastarynyŋ 85%-y äleumettık jelılerde tırkelgen. Elordalyq ekı jarym myŋ jas azamattan osy taqyrypta saualdama aldyq. Söitsek, ärqaisysy kün saiyn internetke kemınde 4 saǧat jūmsaidy eken. 24 saǧattyŋ 4 saǧaty äleumettık jelıde ötedı. Bos ketıp jatqan uaqyt deseŋızşı..
İä, zaman bır orynda tūrmaidy ǧoi. Jahandanu prosesı jürıp jatyr. Men 2001 jyly oquǧa tüstım. Ol kezde internet te, ūialy telefon da ömırımızge endı-endı ǧana ene bastaǧan, al qazır öz damuynyŋ şyrqau üstıne jetıp otyrǧandai. 1-kurstan bastap universitettegı jastar komitetın basqardym. Ǧylymi keŋestıŋ müşesı boldym. Är künımız öte tyǧyz ötetın. Taŋǧy segızde sabaq bastalady. Tüske deiın sabaqta, tüsten keiın qoǧamdyq jūmystarmen, auyr atletika, üstel tennisı siiaqty sport türlerımen ainalysamyz. Universitetaralyq jarystar jiı ötetın. Iаǧni, bäseke myqty bolatyn. Ünemı eŋbektenumen, alǧa talpynumen öttı köp uaqytymyz. Studenttık kez – jastyq däurennıŋ eŋ asyl şaǧy ǧoi. Ūmytylmaityn, qaitalanbas sätter. Sondyqtan, är adam jaibaraqat jüre bermei, ömırdıŋ mänın jete baǧalap, uaqytyn tekke joǧaltpai, qyzyqty ötkızuge tyrysu kerek.
– Söz soŋynda elımızdıŋ jarqyn bolaşaǧyna berer keŋesıŋız.
– Bır närse oryndalmai jatsa, mūŋaiyp, eŋse tüsırıp, artqa şegınu degen bolmasyn. Qaitpas qaisarlyq kerek. Alǧan bılımın eŋbekpen ūştastyrsa, kez kelgen adam jetıstıkke jetedı.
Sūhbattasqan Mädina JAQYP
