Joly jarqyn Jaqsylyq

Qazaq jūrtynyŋ jaisaŋ azamaty, Qazaqstan sportynyŋ jarqyn jūldyzy Jaqsylyq Üşkem­pırov 2 tamyz künı 70 jasqa qaraǧan şaǧynda jaryq dünieden öttı. Qazaǧa bailanysty Memleket basşysy Qasym-Jomart Toqaev marqūmnyŋ jaqyndaryna köŋıl aitty. Sporttyŋ jekpe-jek türlerı boiynşa qazaq sportşylarynan tūŋǧyş Olimpiada jeŋımpazy Jaqsylyq Üşkempırov qazaq elınıŋ sportşy qauymynan bırınşı bolyp «Qazaqstannyŋ Eŋbek Erı» joǧary märtebesıne ie bolǧan edı.
Belgılı jurnalist Qydyr­bek Rysbekūlynyŋ äleu­mettık jelıdegı ataqty sportşynyŋ ömırınen örılgen möltek syryn jariialaudy jön kördık.«Bır japyraq keudesıne bükıl qazaǧyn syiǧyzǧan Jaqsylyq aǧataiym Jaratqan iemızdıŋ qūzyryna qaitypty. Janarymyz jasqa şylandy. Kökırektı mūnar şaldy.
Jaqsylyq aǧataiym ūltynyŋ tarihyndaǧy ırı tūlǧanyŋ bırı ǧoi. Ol kısınıŋ basynan ötken myna bır ekı sätterdı qaita jaŋǧyrtyp köreiıkşı.

JEŊIS BAR,  JOLDAMA JOQ

1975 jyl Jaqsylyq üşın sättı boldy. Qoltoqpaqtai ǧana qazaq baluany KSRO halyqtarynyŋ spartakiadasynda jeke-dara şyqty. KSRO chempionatynyŋ altyn medalı de Jaqsylyqqa būiyrdy. Üşkempırov klassikalyq küres­ten (qazır grek-rim küresı) Keŋes odaǧynyŋ spartakiadasy men chempionatyn ūtqan tūŋǧyş qazaq baluany ekenın eskersek, būl tabys­tyŋ bäsın ūǧu qiynǧa tüspeidı.
Būǧan deiın ekı jyl qatarynan odaq chempionatynyŋ jüldegerı atanǧan Jaqaŋnyŋ kökeiınde endı Olimpiada oiyndaryna, älem chempionatyna barsam degen arman oty tūtandy. Sebebı, 1976 jyly Monreal olimpiadasy ötedı. Spartakiada men odaq chempionatynyŋ «altynyn» qatarynan qanjyǧaǧa bailaǧan Üşkempırov jetpıs bestegı älem chempionaty men Monreal olimpiadasyna barudan bırden-bır ümıtker edı. Onyŋ üstıne, spartakiada bıtısımen KSRO qūramasynyŋ aǧa jattyqtyruşysy Viktor
İgumenov: «Osy babynan taimasa, Monreal olimpiadasyna
Jaqsylyq barady» degen.
Jetpıs bestegı älem chempionaty ekı-üş aidan keiın Minskıde öttı. Būl synǧa älemnıŋ üş märte chempiony Vladimir Zubkov qatys­ty. Jaraidy, bapkerler alqasy täjıribelı tarlanǧa senım artty, Zubkov törtınşı ret top jardy.
Jetpıs altydaǧy Europa chempio­naty Leningradta öttı. Jaqsylyq taǧy da qūramadan tys qaldy. Būl joly Resei qūramasynyŋ bas jattyqtyruşysy Gennadii Sapunovtyŋ şäkırtı Aleksei Şumakovtyŋ joly boldy.
AQŞ-taǧy Älem kubogynan taǧy syrt qaldy. Kökeide kümän boi kötergen. Bırınşı nömırlı baluannyŋ üş bırdei resmi bäsekege ılıkpeuı jaqsylyqtyŋ nyşany emes. Iаǧni, odaq qūramasynyŋ bapkerlerı Monrealǧa mūny aparmaidy. Bapkerlerdıŋ sözı jai aldausyratu ǧana.

UKRAİNADA ATAŊNYŊ BASY BAR MA?!

Däl osy tūsta Ukraina jattyqtyruşylary qolqa saldy. «Bızge auyssaŋ, Monrealǧa barasyŋ. Üi, kölık, bärı şeşıledı. Qazırgı stipendiiaŋnan ekı ese artyq jalaqy alasyŋ». Jaqaŋ kädımgıdei tolqydy. Üi men kölık özınde de bar. Keregı – Olimpiada joldamasy.
Ukraindardyŋ «sälemın» köp jyl «Qairat» qoǧamyn basqarǧan Qabyş Omarov aǧasy estıp qoiypty. Bır künı oida-joqta salyp-ūryp jettı. Kelgen boidaǧy zalda ter tögıp jürgen ınısın ainanyŋ aldyna alyp bardy da: «Qaraşy, sen kımge ūqsaisyŋ?» dedı. «Men äjemnıŋ balasymyn. Äjeme ūqsaimyn». «Sen dūrystap qara, qai ūltqa ūqsaisyŋ?» «Qazaqpyn, aǧa! Ony nege sūradyŋyz?» «Qazaq bolsaŋ, Ukrainada ataŋnyŋ basy bar ma?!» Jaqsylyq qysylǧanynan jerge kırıp kete jazdady… «Al, bara ǧoi Kievke. Bar! Sen olarǧa uaqytşa ǧana kereksıŋ. Sıŋbeisıŋ olarǧa, sıŋırmeidı. Erteŋ sportty doǧarǧan soŋ eşkımge kereksız bop, dalada qalasyŋ. Sonda özıŋdı alaqanyna salyp, älpeştep ösırgen tuǧan elıŋe qai betıŋmen qaraisyŋ?!..»
Ukraina mäselesı osymen tämam boldy.

BIR JAPYRAQ…

Olimpiada joldamasy közden būl-būl ūşqan. Jaqsylyq qatty toryqty. KSRO qūramasyndaǧy üzeŋgılesterı «terpelivyi Jak» ataǧan jıgıttıŋ tözımı äbden şegıne jetken. Sodan talailardyŋ qoly jetpei jürgen KSRO qūramasyna üş ai at ızın salmai, Almatyda jatyp aldy.
Bır künı oida-joqta respublikalyq sport komitetınıŋ töraǧasy Amanşa Aqbaev mūny mäşinesıne otyrǧyzyp alyp, Qazaqstan Kompartiiasynyŋ ortalyq komitetı ornalasqan zäulım boz üige bır-aq tartty. Būlardy Dınmūhammed  Qonaevtyŋ kömekşısı Düisetai Bekejanov kütıp aldy. Mūndaidy kütpegen Jaqsylyq kädımgıdei qobaljiyn dedı.
Aqbaev bastap ekeuı atşaptyrym kabinetke qadam basqan. Töraǧanyŋ soŋynan ılesken baluannyŋ tızesı dırıldep qoia berdı. San maidanda syr bermegen jüregı keudesın jaryp şyǧardai, būlqyna soǧady. Qazaqstan Kompartiiasynyŋ bırınşı hatşysy Dınmūhammed Qonaev qaraǧaidai bop qyzmet üstelınıŋ qasynda tūr eken. Auyr oi qūrsauynda ekenın tūnjyraǧan qabaǧy aityp tūr.
Ekeuınıŋ sälemın qabyl alǧan Qonaev jūdyryqtai Jaqsylyqqa töbesınen töne qarap:
– Äi, Amanşa, chempionyŋ osy ma? Özı bır japyraq qoi, myna denesımen qalai küresedı?, – dedı Aqbaevqa qarata.
– Dınmūhammed Ahmetūly, özı kışkentai bolǧanymen, küştı baluanymyz osy! Osy jıgıtten bırdeŋe şyǧady. Bataŋyzdy berıŋız!
– Ä-ä, jaraidy, otyryŋdar, – dedı Qonaev oryndyǧyna jaiǧasyp jatyp.
– Al, Jaqsylyq, men künıne tört saǧat ūiyqtaimyn. Kezınde Özbekstanǧa ketken audandarymyz bar. Sony qaitaru kerek. Myna jaqta tyŋ igerıp jatyrmyz. Qoi basyn elu millionǧa jetkızu mındetı taǧy tūr. Malşy auyldarǧa qanşama jol, qanşama elektr jaryǧyn tartyp jatyrmyz. Künı-tünı elımdı, jerımdı oilaimyn. Ata-babadan amanat baitaq jerımız bar. Men Brejnevpen (Keŋes odaǧynyŋ bas hatşysy) künde söilesıp otyramyn. Elımdı saqtap, körkeitıp, örkendetu üşın ol kısımen dos boluym kerek. Osynyŋ bärı maǧan oŋai deisıŋ be? Al, sen nege jattyǧuǧa barmai jürsıŋ. Qazaqqa Olimpiada chempiony kerek! Senı bolady dep jatyr ǧoi. Qazır kezek timese, endı tört jyldan keiın tiedı. Dūrys­tap daiyndal! Men senı qadaǧalap otyramyn. Tek ädıldık bolsyn! Taza bolsaŋ, barasyŋ.
– Jaraidy, tüsındım, ata, – dedı Jaqsylyq qapelımde auzyna basqa söz tüspei.
– Özıŋe ne kerek, päterıŋ bar ma?
– Bar.
– Mäşineŋ bar ma?
– Bar. Bıraq tozyp qalyp edı…
– Äi, Amanşa, Jaqsylyqqa mäşine ber! – dedı Dimekeŋ Aqbaevqa qarap.
– Al, endı sen daiyndal.
– Jaqsy, ata, – dep Jaqsylyq lyp etıp ornynan tūrdy.
Sol mezet Jaqsylyqtyŋ tūla boiy du-du etıp, myŋǧa jalǧyz şabardai şabynyp tūr edı.
…1980 jyly 29 jastaǧy Jaqsylyq Üşkempırov Mäskeu olimpiadasynda top jarsa, 1981 jyl 30 jasynda älem chempiony atandy, al, 1982 jyly 31 jasynda Älem kubogyn qanjyǧaǧa bailady. Būl sportşylyq jasy ūlǧaia bastaǧan tūstaǧy eŋ aqyrǧy üş mümkındık edı. Jaqaŋ zaryǧyp zorǧa jetken sol üş mümkındıktı qalt jıbermei, qaǧyp tüstı.
Mäskeu olimpiadasynan oljamen oralǧan Jaqsylyqty tuǧan halqy älpeştep alaqanyna qondyrdy. Al, Dınmūhammed aǧasy chempiondy «Bır japyraǧym!» dep erkeletken eken».