Jūrttyŋ senımınen joǧary baǧa joq

Jūmysşy men qyzmetşınıŋ müddesın qorǧau, eŋbek zaŋdylyqtaryn saqtau mäselesı ärqaşan özektı bolǧan. Bız bügın osy taqyryp aiasynda äŋgıme qozǧaudy jön sanadyq. Gazet tılşısınıŋ sūraqtaryna Nūr-Sūltan qalalyq Käsıpodaq ortalyǧynyŋ töraǧasy Tastanbek Esentaev jauap berdı.

– Elordanyŋ auqymy keŋıgen saiyn jaŋa käsıp­oryndar men mekemeler aşylyp jatyr. Al sol jaŋa ūjymdarda käsıpodaq ūiymdary bar ma? Jalpy, qazır jūrtşylyqtyŋ käsıpodaqqa degen senımı qandai?
– Bız ūstanyp otyrǧan bas­ty maqsat – ūjym bar jerde, eŋbek qatynastary bar jerde mındettı türde käsıpodaq ūiymy boluy tiıs. Öitkenı ūjym bolǧannan keiın eŋbek daulary tuyndap, eŋbek adamdarynyŋ qūqyǧy taptaluy mümkın. Adamdar osyndai şarasyz küide qalǧan sätte olardyŋ müddesın kım qorǧaidy? Ärine, käsıpodaq.
Müddesı taptalǧan adamnyŋ qūqyq qorǧau organdaryna aryzdanatynyn bärımız bılemız. Bıraq būl – jüike jūqartatyn, tez arada bıte qoimaityn tırlık. Densau­lyǧy men uaqytyn sarp etedı. Törelıgın aitatyn sottyŋ aldyna barǧanda aryzy däleldenıp, mereiı üstem bolsa bır särı, al jeŋılıs tapsa şe? Köp jaǧdaida jaldamaly jūmysşylar emes, jūmys beruşıler sütten aq, sudan taza bolyp şyǧady. Öitkenı jeke eŋbek şarty nemese ūjymdyq kelısımşart jasamaudyŋ saldarynan köbıne jūmysşylar jeŋılıs tabady. Aita keteiın, osy qūjattarda eŋbek qatynastaryna bailanysty ekı jaqtyŋ da talap-müddelerı tolyq körsetıluı kerek. Jūmys uaqyty, eŋbekaqy mölşerı, eŋbek demalysy, zeinet qoryna tölem – osynyŋ bärı aiqyn jazyluy tiıs. Jasyryp qaitemız, qazır jūmys beruşılerdıŋ arasynda kelısımşart jasaudan at-tonyn ala qaşatyndar az emes. Sebebı ony jasasa salyqty köbırek tölep, zeinetaqy qoryna jarnany mındettı türde audaruǧa tiıs bolady. Onymen qosa, jūmysşy eŋbekaqysynyŋ bır tiynyn da kemıtpei kelısımşartta kelısılgen uaqytta tölep otyruy tiıs. Eŋbek demalysyna şyqsa, qarastyrylǧan qarajatty töleu kerektıgı taǧy bar. Bır sözben aitqanda, jūmys beruşı bas paidasyn oilaǧandyqtan, eŋbek adamymen kelısımşart jasamau­dyŋ türlı amal-ailalaryn qarastyryp, qaşqaqtaidy. Būl – köptegen adamdar kündelıktı ömırde tap bolyp jürgen jaǧdai. Eger eŋbek zaŋdylyǧy būzylǧan ūjymda käsıpodaq bar bolsa, qūqy taptalǧan adamdarǧa araşa tüsedı. Eŋ aldymen eŋbek kelısımşarttaryn jasaudy qarastyrady. Kemşılıkterdı tüzeidı. Eŋbek zaŋdylyqtaryna säikes qūqy taptalǧan adamdardyŋ müddesın qor­ǧaidy. Käsıpodaqtyŋ osyndai belsendı jūmysyn körgennen keiın qatarymyzǧa qosyluǧa niet etkender az emes.
Bır jyldyŋ ışınde Nūr-Sūltan qalasynda 700-ge juyq müşesı bar 20-dan asa bastauyş käsıpodaq ūiymy qūryldy. Mūnymen toqtap qalmaitynymyz anyq. Qazır elordada käsıpodaq müşelerınıŋ qatary 85 myŋnan asty. Bastauyş käsıpodaq ūiymy – 451.
Jūrttyŋ käsıpodaqqa degen senımınıŋ artqany sonşalyq, astanalyqtar ortalyqqa ūdaiy habarlasyp, keŋes alady. Äleumettık jelıler arqyly bailanys jasaityn elordalyqtar da öte köp. Keŋesımız tegın. Käsıpodaq ortalyǧy turaly barlyq mälımettı qalalyq gazetter men äleumettık jelılerde jariialaǧannan keiın türlı saualdar boiynşa 200-den astam adam habarlasty. Olardyŋ arasynda tıptı Germaniia azamattary da boldy. Būqaramen bailanystyŋ osyndai türlerın de qazır keŋ qoldana bastadyq. Käsıpodaq ortalyǧyna kömek sūrap habarlasatyn azamattar da köp. Bır-ekı mysal keltıreiın. №9 qalalyq emhananyŋ meiırbikesı bes adamnyŋ ornyna jūmys ıstep, tek bır jarym stavkanyŋ eŋbekaqysyn alyp kelgen. Al №3 balalar muzyka mektebı ūstazdarynyŋ sanaty tömendetılıp, eŋbek­aqylary azaiǧan. Käsıpodaq ortalyǧynyŋ aralasuy arqasynda ǧana olardyŋ qūqyǧy qorǧalyp, ötınışterı oryndaldy. «Nūr-Sūltan qalalyq jaryq» jauapkerşılıgı şekteulı serıktestıgındegı dauly mäsele käsıpodaqtyŋ aralasuymen oŋtaily şeşıldı. «Şar-Qūrylys» jäne «GLB» serıktestıkterınde eŋbekaqy qaryzy oryn alǧan bolatyn. Qazır jaǧdai bırqalypty. Qaryz tölendı. Mūndai mysaldardy köptep keltıruge bolady.
Jalpy, eŋbek jäne äleumettık zaŋdylyqtardy saq­tau­ǧa bailanysty 2018 jyly 190-nan astam kezdesu, äŋgımelesu jäne taǧy da basqa ıs-şaralardy ötkızdık. Jüzdegen adamǧa käsıpodaqtyŋ kömegı men şapaǧaty tidı.
Käsıpodaq ortalyǧy tek öndırıs nemese qūrylys ny­sandarynda ǧana emes, ha­lyqqa qyzmet körsetetın oryn­darda da jiı bolady. Mä­selen, «Şapaǧat» jäne «Älem» bazarlary aumaǧyndaǧy ärbır düŋgırşekke, ärbır sauda nüktesıne baryp eŋbek zaŋdylyqtaryna bai­lanysty tüsındıru jūmystaryn jürgızdık. Şara barysynda 80-nen astam satuşynyŋ eŋbek kelısımşartyn jasamai-aq jūmys ıstep jürgenı belgılı boldy.
– Jüzdegen jūmysşysy bar käsıporyndar jabylyp jatyr. Jūmystan qysqaryp jatqandar da köp. Käsıpodaq olardyŋ da müddesın qorǧai ala ma?
– Ärine. Qazır Elbasynyŋ tapsyrmasyna säikes Qazaqstannyŋ barlyq ai­maǧynda sifrlandyru baǧ­darlamasy kezeŋ-kezeŋ bo­iynşa qarqyndy jüzege asa bastady. Nūr-Sūltan qalalyq äkımdıgınıŋ jūmyspen qamtu ortalyǧymen bırlesıp äkımdıkten bastap elordanyŋ barlyq derlık salasy men jüiesı sifrlandyruǧa köştı. Būl – uaqyt talaby. Osyǧan säikes keibır mamandyqtardyŋ qajetı bolmai qaldy. Jūmyssyz qalǧan, jūmystan qysqarǧan azamattardy da käsıpodaq qanatynyŋ astyna alady. Olardy qaita daiarlau kurstary arqyly qoǧamǧa qajettı mamandyqty igeruge kömek jasaimyz. Sifrlandyru degennen şyǧady, käsıpodaq ortalyǧynyŋ da osy jüiege köşuınıŋ arqasynda käsıp­odaq müşelerınıŋ tızımı, jinalǧan jarna, onyŋ qaida, qandai maqsatqa jūmsalǧany – bärı aiqyn, aşyq.
– Elordadaǧy qūrylys oryndarynda jūmysşylardyŋ öndırıstık jaraqat aluy men mert boluy azaimai otyr. Onyŋ sebep-saldary nede?
– Elordada qūrylys qarqyndy. Osy ıspen ainalysu maqsatynda qūrylyp jatqan kompaniialar da köp. Jazataiym oqiǧalar köbıne jaŋadan jūmys ıstei bastaǧan kompaniialardyŋ jäne olardyŋ merdıgerlık ūjymdarynyŋ qūrylys alaŋdarynda oryn alady. Öitkenı olar, täjıribenıŋ joqtyǧynan bolar, eŋbek qauıpsızdıgı erejelerı men talaptaryna jetkılıktı kö­ŋıl bölmeidı. Ainalym qa­rajattyŋ azdyǧynan qū­rylysşylardy qajettı kiımmen, kerek-jaraqpen qam­tamasyz ete almaidy. Eŋbek qauıpsızdıgıne bailanys­ty kün saiyn nūsqau berıluı tiıs. Ondai maman keibır kompaniiada bola bermeidı. Bolǧan künnıŋ özınde basqa jūmystardy qosa atqaratyndyqtan, eŋbek qauıpsızdıgımen ainalysuǧa uaqyty bolmaidy.
Bırqatar ırı kompaniialar qūrylys jūmystary üşın kışıgırım qūrylys ūiymdarymen merdıgerlık kelısımşartqa tūrady. Mūndai jaǧdaida şaǧyn qūrylys brigadalary eŋ aldymen jūmysty tezırek bıtırudı oilaityny belgılı. Olar tıptı tehnika qauıpsızdıgı men eŋbektı qorǧau mamandary qyzmetın paidalanbaityny da jasyryn emes. Öitkenı artyq aqşa tölegısı kelmeidı. Oǧan bas auyrtqannan görı jūmys kölemın tezırek bıtırıp, qarajattaryn aludy oilaidy. Osylai asyǧyp-aptyǧyp jürgen jerde jazataiym oqiǧalardyŋ oryn alatyny jasyryn emes. Tıptı ūsaq-tüiek brigadalardyŋ qūramynda mamandyǧy men täjıribesı joq, qūrylystyŋ jai-japsaryn bılmeitın jūmysşylar da köp. Olar – jan-jaqtan jūmys ızdep kelgender. Arnaiy daiyndyqtan ötpeidı. Eŋbek qauıpsızdıgın bılmeidı. Mūnyŋ soŋy, söz joq, qaiǧyly oqiǧaǧa äkeledı.
Irı qūrylys kompaniialarynyŋ köbınde käsıpodaq ūiymy älı künge joq. Qūruǧa da asyǧar emes. Öitkenı özı bi, özı qoja bolyp qalǧandyqtan, basqa ūiymnyŋ eŋbek jaǧdaiyna aralasuyn qalai qoimaidy. Öndırıstık jaraqattar da osyndai jerde oryn alady.
Al «ARABTEK» qūrylys kompaniiasynda bastauyş käsıpodaq ūiymy bar, ūjymdyq kelısımşart jasalǧan. Jūmys beruşıler eŋbek jaǧdaiyn jaqsartu men qauıpsızdıgın saqtauǧa airyqşa nazar audarady. Adam kapitalyn baǧalaidy. Eŋbek qauıpsızdıgıne bailanysty qūrylysşylar bılımın jetıldırıp otyrady. Elordadaǧy barlyq ırı qūrylys kompaniialarynda däl osyndai jaǧdai jasalsa, nūr üstıne nūr bolar edı. Bıraq būl äzırge arman ǧana. Erte me, keş pe, oǧan da jetemız dep oilaimyn. Osy maqsatta eŋbek inspektorlarymen bırge käsıpodaq ökılderı de qajyrly jūmys jürgızıp otyr. Nätijesı bolatynyna ümıt zor.
– Ūjymdyq kelısımşart turaly aityp qaldyŋyz, osy­ny elep-eskermei otyr­­ǧan ūjymdar köp pe?
– Būl saualyŋyzǧa sifrmen jauap bereiın. Nūr-Sūltan qalasyndaǧy Statistika departamentınıŋ mälımetıne qaraǧanda, 60000-nan astam zaŋdy tūlǧa bar. Onyŋ 30000-y jūmys ısteidı. Bügınde elorda boiynşa jasalǧan ūjymdyq kelısımşart – 4545. Osyǧan qarap-aq baǧamdai berıŋız. Ärine, būl jerde bızdıŋ de kemşılıgımız bar şyǧar. Äleumettık ärıptestermen bırge osy baǧyttaǧy jūmysty jandandyrudyŋ ıs-şaralary jasaldy.
– Al käsıpodaq ortaly­ǧynyŋ atsalysuymen jü­zege asyp jatqan «Elor­da – adaldyq alaŋy» joba­sy­nyŋ maqsaty qandai?
– Būl – qalalyq äkımdık pen Memlekettık qyzmet ısterı jäne sybailas jem­qorlyqqa qarsy küres agent­tıgımen bırlesken jaŋa joba. Men osy jobanyŋ sarap­şysymyn. Bügınge deiın sybailas jemqorlyqqa qar­sy mädeniettı qalyptas­tyruda eŋbek ūjymdarynyŋ rölı jaily bırneşe ıs-şara ūiymdastyryldy. Agenttıktıŋ arnaiy monitoring jürgızetın toptarynyŋ ar­qasynda bırneşe ötkır mä­seleler şeşımın tapty. Mä­selen, elordadaǧy emhanalardy sifrlandyru jaily bırazdan berı aitylyp kele jatqan edı. Osy mäsele oŋtaily şeşıldı. Bılım beru mekemelerınde balalardy tamaqtandyru jaiy da būqaralyq aqparat qūraldary betterınde köterılıp kele jatqanyn jaqsy bılesız. Jaŋa jobanyŋ şeŋberınde būl kökeikestı mäselege de nükte qoiyldy. Elordada bırneşe käsıptık-tehnikalyq kolledjder bar. Olarǧa grant ala-qūla bölınetın edı. Respublika ortalyǧyna aua­dai qajet mamandyqtar boiynşa granttar jetkılıktı bölınbeitın. Būl mäsele de tärtıpke keltırıldı. Memlekettık qyzmetkerler üşın «Aşyq keŋıstık – Open space» tehnologiiasyn engızu de osy jaŋa jobanyŋ nätijesınde jüzege asty.
– Tastanbek Qūtjanūly, özıŋız sportqa jaqyn bol­ǧandyqtan şyǧar, kä­sıp­odaqtyŋ sporttyq-­sa­uyqtyru qoǧamy aşyl­ǧanyn estıdık.
– İä, Qazaqstan Respublikasy Käsıpodaqtar federasiia­synyŋ töraǧasy Baqytjan Äbdıraiymnyŋ bastauymen adam densaulyǧyn saqtau men jaqsartu maqsatyndaǧy tyŋ joba – käsıpodaqtyŋ sporttyq-sauyqtyru qoǧamy aşyldy. Būl qazırgı taŋda öte qajet. Öitkenı adamnyŋ densaulyǧynan artyq eşteŋe joq. Dene şynyqtyru men sport – densaulyqtyŋ kepılı.
Esterıŋızde bar şyǧar, keşegı keŋes kezeŋınde käsıp­orynda bolsyn, mekemede bolsyn sportpen ainalysuǧa barlyq jaǧdai bar edı. Sport zaldary men alaŋdary bolatyn. Jyl saiyn sport qūral-jabdyqtaryna qarjy bölınetın. Sport sa­iystary jiı ötetın. Mūnyŋ özı adamnyŋ eŋbekke degen qūlşynysyn arttyryp, jıgerın janityny aidan anyq. Mamandardyŋ zertteuıne qaraǧanda, sportpen şūǧyldanǧan adamnyŋ köŋıl küiı joǧary, sergek bolady. Sonymen bırge jūmys ısteu qabıletı de artady.
Jaŋa jobany jüzege asyru qalalyq Käsıpodaq ortalyǧyna tapsyryldy. Ony oidaǧydai oryndadyq. Negızgı maqsat – eŋbek adamdarynyŋ sportpen şūǧyldanuyna barlyq jaǧdai jasau. Olar jappai būqaralyq sportpen, öndırıstık gimnastikamen ainalysatyn bolsa, ūjymda qalypty köŋıl küi qalyptasyp, eŋbek önımdılıgı de artatyny sözsız. Tek eŋbek adamdary ǧana emes, olardyŋ otbasy müşelerı de osy igılıktı ıske tartylsa degen niet bar. Jalpy, Nūr-Sūltan qalasynda ǧana emes, bükıl Qazaqstan boiynşa būl bas­tamanyŋ baiandy bolatynyna öz basym senımdımın.

Sūhbattasqan
Ǧalym QOJABEKOV