Осыдан он шақты жыл бұрын үлкен экранға жол тартқан «Көшпенділер» көркем фильміне көпшіліктің көңілі толмаған еді. Сол олқылықтың орнын мереке күндері Астана мен Алматы қалаларында тұсауы кесілген «Қазақ елі» сериалының кинонұсқасы – «Алмас қылыш» фильмі толтыратын сияқты.
КЕРЕЙ мен ЖӘНІБЕКТІҢ ЖАСАМПАЗДЫҒЫ
Қос кинотуындының да негізіне көрнекті жазушы Ілияс Есенберлиннің тарихи трилогиясына кіретін кітаптар алынған. Алғашқысының желісі «Жанталас» романы бойынша тарқатылса, екінші, яғни жаңа фильм қаламгердің аттас шығармасы негізінде өріледі.
Алайда «Алмас қылыш» фильмін романның таза көшірмесі деп айтуға болмайды. Сценарий авторлары белгілі қаламгер Смағұл Елубай, Тимур Жақсылықов және осы фильм режиссері Рүстем Әбдірашев кеңестік заманда жазылған шығармаға («Алмас қылыш» романы 1971 жылы жарық көрді) қазіргі заман тұрғысынан қарап, өзгерістерді енгізді.
Тарих ғылымының докторы, ҚР ҰҒА корреспондет-мүшесі Берекет Кәрібаевтің пікірінше, «Алмас қылыш» романы – Қазақ хандығының құрылуы мен күшеюін суреттейтін көркем туынды. Фильмді түсірген шығармашылық топтың да сүйенер тірегі осы болды.
Естеріңізде болса, «Көшпенділер» фильмінде ХVІІІ ғасыр оқиғаларына, олардың ортасындағы Абылай ханның тұлғалық қасиетіне басты екпін беріледі. «Алмас қылыш» одан арғы заманды жаңғыртып, Керей мен Жәнібек хандардың Әбілқайыр ұлысынан бөлініп, бүгінгі тәуелсіз Қазақстан мұрагері болып отырған мемлекеттің дүниеге келген кезеңдері туралы баяндайды. Фильмнің идеясын Мемлекет басшысы Нұрсұлтан Назарбаев ұсынды. Ал ҚР Мәдениет және спорт министрлігі тапсырыс бергеннен кейін Ш.Айманов атындағы «Қазақфильм» АҚ, «CentaurusRustemAbdrashevproduction» ЖШС жүзеге асырды.
АКТЕРЛЕР АНСАМБЛІ
Ауқымды жобаға жалпы алғанда 500-ден астам адам қатысып, 100-ден аса актер тартылды. Түсірілім жұмыстары Алматы қаласы мен Алматы облысында жүргізілді. Жалпыұлттық прокатқа алдағы жылдың 5 қаңтарында шығатын фильмнің бас кейіпкерлерінің рөлін – Керей ханды Қарағанды облыстық С.Сейфуллин атындағы қазақ драма театрының әртісі, ҚР еңбек сіңірген қайраткері Қайрат Кемалов, ал Жәнібекті көпшілікке Бауыржан Момышұлының рөлі арқылы таныс Еркебұлан Дайыров сомдады.
Шыңғыс ханның тұңғыш ұлы Жошыдан тараған ұрпақ Қазақ хандығын құрғандығы тарихтан белгілі. Ал ХІІІ ғасырда Жошы ұлысы Алтын орда атты қуатты мемлекетті құрды. ХV ғасырда бұл мемлекет ыдырап, жеке-жеке хандықтарға айналды. Фильмде сол кезеңдегі Әбілқайыр мен Шайбани хандар, Моғолстан билеушісі Есен-бұға, ойраттардың тайшысы Өз-Темір, желмаясымен желіп, жерұйық іздеген Асан қайғы, Қазтуған жырау сынды көптеген тарихи тұлғалардың бейнесі көрінеді. Ал басты кейіпкерлер, әрине, Керей хан мен Жәнібек.
Айта кетер жайт, фильмге кәсіби актерлермен қатар өнері басқа салада өрістеген шығармашылық иелері қатысты. Атап айтсақ, Қазтуған жырауды – Бекболат Тілеухан, Керейдің әйелін – биші Шұғыла Сапарғалиқызы сомдап шықты. Мұны жаңалық деп айтуға келмейді, себебі, «Тақиялы періште» фильмінде Әубәкір Ысмайылов, «Қыз Жібекте» Гүлфайрус Ысмайылова сынды белгілі суретшілердің ойнағанын халық көрген. Ал «Алмас қылыштағы» өзге рөлдерге келсек, онда жоғарыда аттары көрсетілген әртістермен бірге Досхан Жолжақсыновтан бастап, Иісбек Әбілмәжінов, Аян Өтепберген, Мейірғат Амангелдин, Ниязбек Шайсұлтанов, Арман Қожа, Мадина Есманова, Қарлығаш Мұхамеджанова, Іңкәр Әбдіраш, Дінмұхамед Ақымов, т.б. актерлер көрінді. Жайдарбек Күнғожинов бастаған каскадерлік топ трюктерді жасап шықты.
ТӘУЕЛСІЗДІК МЕРЕЙТОЙЫНА ТАМАША ТАРТУ
Фильмнің тұсаукесерінде ҚР Мәдениет және спорт министрі Арыстанбек Мұхамедиұлы Елбасының: «Керей мен Жәнібек 550 жыл бұрын Шудың бойында Қазақ хандығын құрды. Соның бәрі біздің жастарға, біздің ұрпағымызға тамырымыздың терең екенін көрсетеді. «Тамыры терең қара емен, қасқая күтер дауылды» деген нақыл бар. Тамырың терең болса, қандай дауыл болса да қасқая көтересің. Тарихымызды зерттеп, халқымыздың тарихымыз туралы білімін арттыру қажет» деген сөзін келтіріп, «Алмас қылышты» түсірудегі мақсатын айқындап бергендей болды. Сондай-ақ, аталмыш туынды ел Тәуелсіздігінің 25 жылдық мерейтойына тамаша тарту болғанын атап өтті.
Көпшілікті, әрине, «Қазақ елі» сериалы қашан көрсетілетіні қызықтырады. Бұл сұраққа фильм режиссері Рүстем Әбдірашев жауап берді. Оның айтуынша, қазір«Қазақстан» ұлттық арнасы мен «31 арнамен» келіссөздер жүргізілуде. Бұйыртса, Жаңа жылдан кейін сериал толығымен теледидар көрермендеріне жол тартуы тиіс. Ал, фильм продюсері Арман Әсеновтің сөзінше, «Алмас қылыш» – «Қазақ елі» сериалының сығымдалған, яғни бір фильмге жинақталған нұсқасы.
«Алмас қылыш» көркем фильмінің, жалпы алғанда «Қазақ елі» сериалының түсіру тобында болған өнертанушы Ерлан Төлеутайдың еңбегін де атап өтуге тиістіміз. Тұсаукесерде ол «Бүгін мен үшін қуанышты күн болды. Екі жылғы бейнетті еңбегіміз ақталып отыр. Осы фильмді түсіру жолында «күндіз отырмады, түнде ұйықтамады» деген сияқты күйді бастан кешірдік» деді.
Р.S. Өткен мереке күндері «Хабар» телеарнасы Сатыбалды Нарымбетовтің «Аманат» фильмін, «КТК» Ақан Сатаевтың «Анаға апарар жол» туындысын көрсетті. Қаптаған шоу бағдарламалар мен концерттерден жалыққан халық қазақтың шерлі тарихын парақтауға мүмкіндік беретін бұл фильмдерді қызыға тамашалады. Шындығына келгенде, бұл туындылардың отаншылдыққа тәрбиелейтін күшін де байқадық. Демек, ұлтқа басқа емес, осындай фильмдер керек. Олардың енді көптеп түсірілуін күтеміз.
Аманғали ҚАЛЖАНОВ
