بۇگىندە قارجىلىق الاياقتىق جانە قارجى پيراميداسىن قۇرۋدىڭ تاسىلدەرى جاڭا دەڭگەيگە كوتەرىلىپ, كۇردەلەنە باستادى. بۇل تۋرالى ءبىز «قازاقستاننىڭ قارجى مادەنيەتى» قوعامدىق قورى قامقورشىلىق كەڭەسىنىڭ جانە «ساپالى ساۋدا» تۇتىنۋشىلار وداعى» وڭىرلىك قوعامدىق بىرلەستىگىنىڭ توراعاسى يۋري ليمەن اڭگىمەلەستىك.
– قازىرگى كەزدە ءوزىڭىز جەتەكشىلىك ەتىپ وتىرعان قوردىڭ قىزمەتى تۋرالى تولىعىراق ايتىپ بەرىڭىزشى.
– «قازاقستاننىڭ قارجى مادەنيەتى» قوعامدىق قورى ءوز جۇمىسىن 2021 جىلدان باستادى. سول كەزدە ادامدار ءوز ءوتىنىشىن قالدىرىپ, الاياقتىق پەن قارجى پيراميداسىنىڭ بەلگىلەرىن ءوز بەتىنشە انىقتاۋعا ۇيرەنۋى ءۇشىن stop-piramida.kz سايتىن قۇردىق. سايتقا قارجى نارىعىن رەتتەۋ جانە دامىتۋ اگەنتتىگىنىڭ جوسىقسىز ۇيىمدارىنىڭ قارا ءتىزىمى, جەكە سوت ورىنداۋشىلارىنىڭ اقپارات بازاسى ارقىلى الەۋەتتى سەرىكتەستەردىڭ اقپاراتىن تەكسەرۋ مۇمكىندىگى سياقتى بىرنەشە قولدانىستاعى رەسۋرس قوسىلدى. سودان سوڭ Instagram پاراقشاسى قۇرىلدى, ول زارداپ شەككەندەردىڭ ءوتىنىشىن قابىلداۋعا مۇمكىندىك بەردى. ءسويتىپ, ولارمەن جۇمىس ىستەي باستادىق.
دەپۋتات رەتىندە مەن زاڭ جوبالارى جوسپارىنا قارجى پيراميداسىن جارنامالاۋ ءۇشىن قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىكتى ەنگىزۋ تۋرالى باستاماشىل ۇسىنىس ەنگىزدىم. كوپتەگەن تالقىلاۋدان كەيىن بۇل جازا قابىلداندى. بىرقاتار تۇزەتۋ پىكىرتالاس دەڭگەيىندە قالدى, ءبىز ولاردى قابىلداۋ ءۇشىن ءالى دە كۇرەسەمىز. دروپپەرلەر, ياعني الاياقتار قولما-قول اقشا الۋ ءۇشىن پايدالاناتىن ادامدار تۋرالى ماسەلە وتكىر, سوندىقتان كەيبىر زاڭداردى ءالى دە ناقتىلاۋ قاجەت. ءبىزدىڭ قىزمەتىمىز – سكام-جوبالاردى, جالعان ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى زەردەلەۋ بويىنشا وتىنىشتەر قابىلداۋ. قازىرگى ۋاقىتتا مەن وسى باعىتتا بارىنشا جۇمىس ىستەپ جاتىرمىن. بۇعان ەلەكتروندىق ساۋدادا تۇتىنۋشىلاردى قورعاۋ ماسەلەسىن دە قوسۋعا بولادى. بىزگە, نەگىزىنەن, تۇتىنۋشىلار ينتەرنەتتە ونلاين-ساتىپ الۋ كەزىندە ءوز قۇقىعىنىڭ بۇزىلاتىنى تۋرالى كوپ شاعىمدانادى.
– قازىر كوپ ازامات بايەرلەردىڭ قىزمەتىنە جۇگىنىپ, شەتەلدەن تاۋار ساتىپ الۋدا. بىراق مۇندا دا الاياقتار كەزدەسىپ قالىپ جاتادى. بۇل ادامنىڭ, مىسالى, قىتايعا, امەريكاعا بارىپ, تاۋار ساتىپ الىپ, اكەلىپ جۇرگەن رەسمي وكىل, الدە الاياق ەكەنىن قالاي اجىراتۋعا بولادى؟
– بىزدە بايەرلەرگە قاتىستى شاعىم كوپ بولدى. وكىنىشتىسى سول, ءبىز وسى نارىقتىڭ ماماندارىمەن بايلانىسقا شىققاندا, ولاردىڭ كەيبىرى وزدەرى ساتاتىن تاۋارعا جاۋاپ بەرەتىنىن بىلمەيدى. «مەن سول جەردەن الدىم, وسىندا اكەلدىم, ەگەر ءتۇسى سايكەس كەلمەسە, نەگە مەن وعان جاۋاپ بەرۋىم كەرەك؟» دەيتىندەر كەزدەسەدى. كەيدە ساتىپ الۋشىلار ماعان «بايەردەن تاۋار ساتىپ العىم كەلەدى, ونىڭ الاياق ەمەستىگىن تەكسەرىپ بەرىڭىزشى» دەپ حابارلاسادى. مەن ونى قالاي تەكسەرەمىن؟ بايەر ادال بولۋى دا مۇمكىن, كەيدە تاۋار كەدەندە تۇرىپ قالادى. مۇنداي جاعداي بولمايدى دەپ مەن ايتا المايمىن عوي.
– بىراق مەيلىنشە ساق بولۋ كەرەك دەيسىز بە, الاياقتاردىڭ قانداي دا ءبىر بەلگىلەرى بار ما؟
– قىلمىسكەرلەر, نەگىزى, وتە ايلاكەر كەلەدى. جىل باسىندا ءبىز الاياقتىقتىڭ مىناداي بەلگىلەرىن اتاعانبىز: ولار الدىن الا تولەمدى 100 پايىز تولەۋدى تالاپ ەتەدى, جونەلتپەس بۇرىن تاۋاردىڭ سۋرەتىن جىبەرمەيدى, شوت تۋرالى اقپاراتتى كورسەتپەيدى نەمەسە ول جابىق بولادى, شوتتارى بىرنەشە رەت وزگەرۋى دە مۇمكىن. ال قازىر قالاساڭىز, ولاردىڭ فيزيكالىق مەكەنجايىن تەكسەرە الاسىز, الاياقتار كوبىنە قالادان تىس, ادام از باراتىن ۇلكەن عيمارات ورنالاسقان جەردى مەكەنجاي رەتىندە كورسەتە سالۋى, جەكە كاسىپكەردەن شوت-فاكتۋرا جاساپ الۋى مۇمكىن. سەبەبى نەدە؟ «ءسىزدىڭ جك جالعا الامىز» دەگەن حابارلاندىرۋدى كورگەن كەيبىر الاياق ءسىزدىڭ رەسمي بيزنەسىڭىزدىڭ اتىن جامىلىپ, ەسەپ ايىرىسا باستايدى. بىزدە جك-نى زاڭسىز جالعا بەرۋ تۋرالى جەڭىسپەن اياقتالعان سوت پروتسەستەرى بولدى, بۇل شىعىندى بۇگىندە سول كاسىپورىندار تولەپ وتىر. سوندىقتان كەز كەلگەن تاۋاردى سەنىمدى ساتۋشىدان ساتىپ العان دۇرىس, ارينە.
– بايەرلەردى نەمەسە ومىردە جوق ساتۋشىلاردى قىلمىستىق جاۋاپكەرشىلىككە تارتۋ دۇرىس پا؟
– مۇنداي جاعدايدا مىندەتتى تۇردە كاسىبي قورعاۋشىنى جالداپ, سوتقا جۇگىنۋ كەرەك. ناقتى وقيعانى ايتار بولسام, ادام ساۋدا جەلىلەرىنىڭ بىرىنەن ءسۇت ساتىپ الدى, سويتسە, ونىڭ جارامدىلىق مەرزىمى ءوتىپ كەتكەن. ءبىز تۇسىنىكتەمەدە ارەكەتكە قىسقاشا نۇسقاۋلىق جازدىق. ولار بىزگە «بۇل جەردە دۇكەننىڭ قاتىسى قانشا, مۇمكىن زاۋىت ساپاسىز ءونىم جەتكىزگەن شىعار؟» دەگەن جاۋاپ قايتاردى. زاڭ بويىنشا تاۋارعا ساۋدا جەلىسى جاۋاپتى, ول ساپالى ءونىمدى ساتۋى كەرەك, ونى قايدان العانى ماڭىزدى ەمەس. مىنە, بايەرلەرمەن دە ءدال سولاي.
2023 جىلدىڭ 10 ايىندا استانا قالاسى بويىنشا ەكونوميكالىق تەرگەۋ دەپارتامەنتى 19 قارجى پيراميداسىنىڭ قىزمەتىن توقتاتتى
ەگەر ادام شەتەلدىك تاۋارلاردى ساتۋشىلارمەن ساتىپ الۋ كەزىندە ءوزىن ساقتاندىرعىسى كەلسە, وندا قاعازعا نە ساتىپ الۋعا ۋادە بەرگەنىن, قانداي مولشەردە, قانداي ءتۇستە, قانداي مەرزىمدە, قانداي سوماعا قويۋ كەرەگىن جازىپ الۋى كەرەك. ناقتىراق ايتقاندا, ساتىپ الۋ-ساتۋدىڭ ۇلگىلىك شارتىن جاساۋى ءتيىس. وندا بارلىق ءساتتى كورسەتۋ كەرەك. اسىرەسە ءونىم قىمبات بولسا. مىسالى, جالعان زات (پوددەلكا) جەتكىزىلگەن جاعدايدا, قۇجاتتارعا سايكەس, جاسالعان شارت بويىنشا بارلىعى ءوندىرىپ الىنادى.
– ال ەگەر مۇنداي كەلىسىم بولماسا شە؟
– وندا سوتقا جۇگىنىپ, حات الماسۋ, سكرينينگ, فوتوسۋرەت, داۋىس حابارلامالارى ارقىلى دالەلدەۋ قاجەت. الاياقتىق فاكتىلەرىن دالەلدەۋ وڭايىراق. ءبىراز جۇگىرۋگە تۋرا كەلەدى. حات الماسۋدى راستاۋ ءۇشىن ءسىز ۇيالى بايلانىس وپەراتورىنا بارىپ, وسى SIM-كارتا سىزگە تيەسىلى ەكەنى تۋرالى انىقتاما الاسىز. ەگەر بۇل Telegram-ارناسىندا بولسا جانە ءسىزدىڭ ءنومىرىڭىز بولماسا, وندا بۇل حات-حابارلار جارامايدى. سوندىقتان الدانباۋدى قالاساڭىز, ىسكەرلىك اينالىم ەرەجەسىن ساقتاڭىز. قىرۋار قارجىدان ايىرىلعىڭىز كەلمەسە, ءوزىڭىزدى قورعاۋ ءۇشىن 10 مينۋت ۋاقىتىڭىزدى بولگەنىڭىز ءجون. ال بىزدە ادامدار كوبىنە وعان ۋاقىت كەتىرگىسى كەلمەيدى, سوسىن مەملەكەتتى كىنالايدى.
– كوپ ادام تاۋارلاردى اكتسيا مەن جاپپاي ساتىلىم كەزىندە ساتىپ الادى. بۇل ۋاقىتتا الاياقتار بەلسەندى ارەكەت ەتەدى. سولاردان قالاي قورعانۋعا بولادى؟
– ءسىز ءوزىڭىزدى جاھاندىق اكتسيالاردان ەمەس, وزىڭىزدەن قورعاۋىڭىز كەرەك. نەلىكتەن؟ ويتكەنى بىردەڭە ساتىپ الاتىن كەزدە ادامدار «مەن وسىنى قالايمىن» جانە «باسقا ەشتەڭە ەستىگىم كەلمەيدى» دەگەن سوزدەردى ايتادى. مىسالى, كەيبىرەۋلەر قاشىقتان قول جەتكىزۋ باعدارلاماسىن ورناتىپ, نەسيەنى ماقۇلداۋ ءۇشىن SMS-كودتى بوگدە بىرەۋگە حابارلاپ قويادى, بۇدان كەيىن وعان ەشكىم كومەكتەسە المايدى.
«ساتىپ العىم كەلەدى» مەن «قايدان ساتىپ العىم كەلەدى» دەگەننىڭ اراجىگىن اجىراتا بىلگەن ءجون. ەگەر باسقا نۇسقالار, ياعني رەسمي ساتۋشىلار نەمەسە تۇسىنىكسىزدەۋ جەكە كاسىپكەرلەر پايدا بولسا, ءسىز ونداعى باعانىڭ قانشالىقتى ارزان ەكەنىن قاراۋىڭىز كەرەك. مىسالى, جەڭىلدىك 10 پايىز بولسا, كوڭىلگە قونادى, ال ەگەر 20-30 پايىز ارزان بولسا, كۇمان تۋىنداۋى مۇمكىن. ءىرى كومپانيالار ۇلكەن جەڭىلدىك جاساي الادى. ويتكەنى ولاردىڭ ساتىپ الۋ كولەمى اۋقىمدى, اينالىمى ۇلكەن, سايكەسىنشە, قويمادا ءاردايىم زاتتار قالىپ قويادى, سوندىقتان ونى بوساتۋ ءۇشىن اكتسيالار جۇرگىزەدى. تاۋار قۇنى ارزان بولسا, كوپ ادام تاۋەكەلگە بارادى. ال قىمبات زاتتى ساتىپ العاندا, وعان كەپىلدىك, ليتسەنزيا تالاپ ەتۋگە ءتيىسسىز, قانداي دا ءبىر جاعداي تۋىنداي قالسا, ءسىز تۇتىنۋشى رەتىندە قۇقىعىڭىزدى قورعاي الاتىنىڭىزعا سەنىمدى بولۋىڭىز كەرەك.
– جاقىندا ءسىز بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ ورتالىعىندا زەينەتكەرلەرمەن كەزدەستىڭىز. ەگدە ادامدار, شىنىمەن دە, الاياقتاردىڭ قۇرىعىنا ءجيى تۇسە مە؟
– ەگدە ادامدارعا كەلەتىن بولساق, جاسىنا بايلانىستى ولارعا ەموتسيا تۇرعىسىنان اسەر ەتۋ الدەقايدا وڭاي. بۇكىل تمد-دا ۇزاق ۋاقىت بويى قوڭىراۋ شالىپ, جاقىنىنىڭ اپاتقا ۇشىراعانىن نەمەسە اۋىر قىلمىس جاساعانىن ەستىرتىپ, شۇعىل كومەك كورسەتۋ ءۇشىن اقشا بەرىپ جىبەرۋى كەرەگىن ايتۋ ءادىسى قولدانىلعانىن بىلەمىز. مۇندايدى ەستىگەن ەگدە ادام قاجەتتى سومانى الا سالا, الدى-ارتىنا قاراماي, ءتىپتى ۇيالى تەلەفونىن دا ۇمىتىپ, ۇيدەن اتىپ شىعادى. الاياق ونىڭ تۋىستارى قوڭىراۋ شالۋعا تىرىسسا, ول قوڭىراۋلارعا جاۋاپ بەرە المايتىنداي جانە وزدىگىنەن ەشكىممەن حابارلاسا المايتىنداي ەتىپ الداپ, بەلگىسىز جەرگە شاقىرادى. قارت كىسىدە ارتىق جيناق اقشانىڭ بولاتىنىن بىلەتىن قۋلار وسىنداي ارەكەتكە بارادى.
مۇنداي وقيعالار قازىرگى ۋاقىتتا وتە ءجيى ورىن الۋدا. الاياقتار ەگدە ادامداردىڭ اسا جاۋاپتى بولاتىنىن, «ازاماتتىق بورىشىن وتەۋ» جانە «قىلمىسكەردى اشكەرەلەۋگە جاردەمدەسۋ» جونىندە وتىنگەن كەزدە ولار ءسوزسىز سەنىپ, كومەكتەسۋگە تىرىسادى. بۇل دا الاياقتىقتىڭ ءجيى كەزدەسەتىن سحەماسىنىڭ ءبىرى. قاراعاندىدا ءبىر ايەل ءتىپتى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارىنا كومەكتەسەمىن دەپ ويلاپ, ءۇيىن ساتىپ جىبەردى. سونىمەن قاتار ونىڭ اتىنا بىرنەشە نەسيە رەسىمدەلدى.
– بۇل سحەمالار كوپشىلىككە تاڭسىق ەمەس, وسى تۋرالى ءجيى جازىلدى, بىراق الدانعاندار قاتارى ازايار ەمەس. نەلىكتەن؟
– الاياقتار ادامداردىڭ ەكى وسال تۇسىن: جاقىنى ءۇشىن قاتتى الاڭدايتىنىن جانە ازاماتتىق بورىشىن وتەۋدەن باس تارتپايتىنىن ءبىلىپ العان. ءبىز بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ ورتالىعىندا وسى سحەمالار تۋرالى ايتا باستاعاندا, كوپ ادام مۇنداي جاعدايدى باسىنان وتكەرگەنىن نەمەسە تۇزاققا ءتۇسىپ قالا جازداعانىن جەتكىزدى. ادامداردى كەيدە «بوس جۇمىس ورىندارىن ۇسىنامىز», ءتىپتى جالعان سەرتيفيكات كورسەتۋ ارقىلى چاتتارداعى, Telegram-ارنالارداعى «تاپسىرمالارعا لايك باسساڭ, اقشا بەرەمىز» دەپ قىزىقتىرادى. ماسەلەن, 10 لايكقا 4000 تەڭگە بەرىلەدى. اقشا تابۋعا مۇمكىندىك دەپ ويلاعاندارعا «ءسىز وتە جاقسى جۇمىس ىستەيسىز, ءبىز ءسىزدى V.I.P.-چاتقا قوسامىز, قالايسىز با؟» دەيدى. ول: «ءيا, قالايمىن» دەيدى. وسى چاتقا قوسىلعان سوڭ وعان تاعى باسقا تاۋارلار ۇسىنا باستايدى. «مىنە, توڭازىتقىش, ول دۇكەندە 300 مىڭ تەڭگە تۇرادى, ەندى ءسىز ونى 230 مىڭعا ساتىپ الا الاسىز, ويتكەنى تەك سىزگە جەڭىلدىك بار, سودان كەيىن ءبىز بۇل توڭازىتقىشتى 300 مىڭ تەڭگەگە ساتامىز, ال 70 مىڭ سىزدىكى بولادى» دەيدى. وسىنداي قىزىعۋشىلىقپەن 5-10 ميلليون تەڭگەگە دەيىن تاۋار ساتىپ الاتىندار بولادى. الاياقتار ادامدى كوندىرۋدى جاقسى بىلەدى جانە ويلانۋعا رۇقسات بەرمەي, تەز ارادا شەشىم قابىلداۋعا شاقىرادى. مۇندايدا ولار «تەزىرەك ساتىپ الماساڭىز, باسقا بىرەۋ ساتىپ الادى» دەپ ايتادى. وسىنداي «تابىسقا كەنەلگەندەر» ماقتانىپ, كادردىڭ ارتقى جاعىندا پىكىر بىلدىرەدى. مۇنىڭ ءبارى ۇيىمداستىرىلعان نارسە ەكەنىن بىلمەي, كەيبىر ەگدە ادامدار وعان تەز سەنىپ قالادى. ودان ءارى الگىلەر «ەگەر ءسىز ودان ءارى ينۆەستيتسيا سالماساڭىز, بارلىق اقشاڭىز كۇيىپ كەتەدى» دەيدى. ادام نەسيە الا باستايدى, قارىزعا باتىپ, ءوزى سالعان قاراجاتتىڭ «كۇيىپ كەتۋىنە» جول بەرمەۋگە تىرىسادى. بىراق الاياقتارعا الدانعانىن كەش تۇسىنەدى. مۇندايعا كوبىنە 50-دەن اسقاندار كوپ الدانادى. بۇل وقيعانى بەلسەندى ۇزاق ءومىر ءسۇرۋ ورتالىعىنداعىلارعا ايتقاندا, زالدا وتىرعانداردىڭ جارتىسىنا جۋىعى كۇلدى, دەمەك ولار وسى وقيعانى باسىنان وتكەرگەن. تىكەلەي سۇراعانىمدا, ايەلدەر مۇنىڭ راس ەكەنىن ايتتى.
وسى جەردە الاياقتاردىڭ وتە تاپقىر جانە پسيحولوگيالىق تۇرعىدان ءبىلىمدى بولاتىنىن, ولار ادامنىڭ پسيحيكاسىنا قىسىم جاساۋدا شەبەر ەكەنىن ايتا كەتۋ كەرەك. ەگدە اتا-انالاردىڭ وسىلايشا الدانۋىنىڭ الدىن الۋ ءۇشىن بىزگە ولاردىڭ ەرەسەك بالالارى ءجيى حابارلاسادى. جاقىندا ءبىر زەينەتكەر 1,5 ميلليون تەڭگە ۇتىپ الادى, بىراق ونى الۋ ءۇشىن الاياقتاردىڭ نۇسقاۋى بويىنشا ولاردىڭ شوتىنا 150 مىڭ تەڭگە اۋدارۋ كەرەك بولدى. ايەل وسى سومانى قىزىنان قارىزعا سۇرايدى. ال قىزى شيكىلىكتى سەزگەن سوڭ بىزگە حابارلاستى, اقىرى ءبىز ايەلدى الاياقتاردان ساقتاپ قالۋعا كومەكتەستىك.
الاياقتار ادامداردى جەڭىل اقشامەن جانە كۇندەلىكتى تولەممەن الداۋدا. بىراق ايتىڭىزشى, قازاقستاندا كۇن سايىن ديۆيدەند تولەيتىن كەم دەگەندە ءبىر كومپانيا بار ما؟ جۇمىسىن دۇرىس جولعا قويعان مەكەمەلەردە قارجى كەزەڭى اي, توقسان, جارتى جىل, جىل دەگەن ۇعىمدارمەن ولشەنەدى.
– سىزگە وسىنداي الاياقتاردان قالاي قورعانۋعا بولاتىنى تۋرالى كەڭەس سۇراپ, تۇرعىندار ءجيى حابارلاسا ما؟
– ءيا. جاقىندا ءبىر جاعداي بولدى: ادام پيراميداعا ينۆەستيتسيا سالدى, ءبىز ونىڭ پيراميدا ەكەنىن ۇزاق ۋاقىت دالەلدەدىك, ول اقىرى ءتۇسىندى جانە سودان سوڭ بىلاي دەيدى: مەن ءپاسسيۆتى تابىس تاپقىم كەلەدى, ماعان ۇسىنىس بەرىڭىز. قازىرگى ادامدار قىزىق, بىرىنشىدەن, كوپشىلىگى ەڭبەك ەتىپ, ماڭداي تەرىن توكپەي وڭاي اقشا تاپقىسى كەلەدى, ەكىنشىدەن, جاۋاپكەرشىلىكتەن قاشادى. بولعان ىسكە بىرەۋدى كىنالاعاندى ۇناتادى. ولاي بولماۋ كەرەك.
ەكاتەرينا تىششەنكو
