قازاق مەملەكەتى, قازاق مادەنيەتى, قازاق جازۋى, قازاق تاريحى, قازاق جەرى, قازاق قالالارى – وسىنىڭ ءبارى, تۇتاستاي العاندا, قازاق وركەنيەتىنىڭ نەگىزىن قۇرايدى. ەل, مەملەكەت بولىپ ورلەۋىمىز تىكەلەي وسى ۇعىمدارعا بايلانىستى. قازاقستان ۇلتتىق جاراتىلىستانۋ عىلىمدارى اكادەمياسىنىڭ ۆيتسە-پرەزيدەنتى, اكادەميك ەرەنعايىپ وماروۆ قازاق وركەنيەتى ماسەلەسىمەن ءبىراز جىلدان بەرى اينالىسىپ, «قازاق وركەنيەتى» تۇجىرىمداماسىن ۇسىندى. بەلگىلى عالىممەن سول توڭىرەكتە اڭگىمەلەستىك.
ۇلتتىق يدەيا قازاق وركەنيەتىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتايدى
– ەرەنعايىپ ءسالىپۇلى, ءبىراز جىلدان بەرى قازاق وركەنيەتى ماسەلەسىن زەرتتەپ كەلەسىز. ءتىپتى «قازاق وركەنيەتى» تۇجىرىمداماسىن ۇسىنىپ, مونوگرافيالار جازدىڭىز. مەملەكەت, ۇلت بولىپ دامۋىمىزدا بۇل ۇعىمنىڭ ۇلكەن ماڭىزى بارىن سەزىپ وتىرمىز. دەسەك تە بۇل جايلى ءوزىڭىز ايتىپ بەرسەڭىز.
– وركەنيەت تەورياسى قازىرگى كەزدە ۇلكەن ءبىر الەمدىك عىلىمي جانە ساياسي يدەياعا اينالدى. ەگەر ءبىز بۇل يدەيانى بايقامايتىن بولساق, وندا قازىرگى كەزدەگى الەمدىك عىلىمنىڭ نەگىزگى دامۋ بەتالىسى مەن عىلىمي دامۋ بولاشاعى ماسەلەسىنەن كوز جازىپ قالۋىمىز مۇمكىن. ەكىنشىدەن, قازاق وركەنيەتى ماسەلەسىن زەرتتەۋ زامانا تالابىنان تۋىنداپ وتىر. ونى ءوزىمىز, قازاقتار, زەرتتەمەسەك, باسقا ەلدىڭ عالىمدارى اينالىسادى. ال ولاردىڭ بۇل ماسەلەنى قاي تۇرعىدا زەرتتەيتىنىن كىم ءبىلسىن؟! جاسىراتىنى جوق, ەگەمەندىك العانشا قازاقتىڭ تاريحىن باسقا ەلدىڭ عالىمدارى جازىپ كەلدى ەمەس پە؟!
قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا وركەنيەتتى الەم وركەنيەتى جوق حالىقتى مۇلدەم جۇتىپ جىبەرۋى ابدەن مۇمكىن. سوندىقتان ءار ەلدىڭ وزىنە ءتان مىزعىماس تىرەگى – وركەنيەتى بولۋى كەرەك. وركەنيەت بار بولسا جانداندىرىپ, ۇمىت بولىپ بارا جاتسا ەسكە ءتۇسىرىپ, جاس ۇرپاقتىڭ قانىنا ءسىڭىرۋ قاجەت. قازاقتا وركەنيەت بار, شۇكىر. كەيىن وكىنبەيىك دەسەك, قازاق ەلى, قازاق مەملەكەتى ساقتالسىن دەپ تىلەسەك, سول وركەنيەت قۇردىمعا كەتپەي تۇرعاندا قيمىلداپ قالۋىمىز كەرەك.
وركەنيەت – ءارى نازىك, ءارى اۋقىمدى ۇعىم. ونىڭ قۇرامىنا مەملەكەت, مادەنيەت, جازۋ, تاريح, جەر كىرەدى. جەرى, مەملەكەتى, ءوز جازۋى جوق ەل وركەنيەتتى ەلگە جاتپايدى. قازىر ۇلتتىق رۋحتى كوتەرىپ, ۇلتتىق يدەيانى انىقتايىق دەپ قازاق عالىمدارى, زيالىلارى جار سالىپ جاتىر. بۇل تۋرالى باسپاسوزدەن وقىپ تا, ەستىپ تە ءجۇرمىز. ال ۇلت – وركەنيەت سۋبەكتىسى, وركەنيەتتىڭ قوزعاۋشى كۇشى. ۇلت جوق جەردە وركەنيەت تە جوق. ۇلتتىق سانا تەك قانا وركەنيەتتى ەلدە قالىپتاسادى.
– ءسىزدىڭ پىكىرىڭىزشە, ۇلتتىق يدەيانى قالاي قالىپتاستىرىپ, ۇلتتىق رۋحتى قالاي كوتەرەمىز؟
– وكىنىشكە قاراي, ۇلتتىق يدەيامىز ءالى قالىپتاسقان جوق. ارينە, تالاي جۇمىس اتقارىلىپ جاتىر. بىراق ۇلتتىق يدەيا قىسقا دا نۇسقا بولۋى ءتيىس سياقتى. الاش يدەياسى شىققالى 3000 جىلدىڭ شاماسى بولعان شىعار. كەزىندە گەرودوت «ساقتاردىڭ ىشىندە الاش دەگەن كونە حالىق بار» دەپ جازىپ كەتتى. ۇلتتىق يدەيا وركەنيەت نەگىزىندە قۇرىلىپ, حالىقتى ۇلت رەتىندە بىرىكتىرىپ, ونى جارقىن بولاشاققا جەتەلەۋى ءتيىس.
تاۋەلسىزدىك زامانىندا تۋعان ۇرپاق ۇلى وركەنيەتتىڭ سىنىعى ەكەنىمىزدى ءبىلىپ وسسە دەيمىن. بۇل تاراپتا كۇنى كەشە عانا دۇنيەدەن وزعان امەريكانىڭ عالىمى ءارى مەملەكەت قايراتكەرى گەنري كيسسيندجەردىڭ «قازاقستان – وركەنيەتتەر بەسىگى» دەگەن ءسوزىن ەسكە تۇسىرە كەتسەك ارتىق بولماس. مەنىڭشە, قازىرگى ماڭىزدى ءىس – ۇلتتىق يدەيانى بايراق قىپ كوتەرەتىن جاستاردى تاربيەلەۋ.
رۋح – احمەت بايتۇرسىنۇلىنىڭ انىقتاماسى بويىنشا حالىقتىڭ جانى. ال ءوزىمىز رۋحتى قالاي ءتۇسىنۋىمىز كەرەك, جاس ۇرپاقتىڭ رۋحىن قالاي كوتەرەمىز؟ بۇل ماسەلەنىڭ ماڭىزى وتە زور, سەبەبى قازاقستاننىڭ جاڭا مەملەكەت ەكەنىن سىلتاۋراتىپ, قازاقتار بۇعان دەيىن مەملەكەت قۇرماعان دەگەن سوزدەر وقتا-تەكتە ايتىلىپ قالىپ تا جاتىر. رۋح – تۋعان جەر, تۋعان ەل, انا ءتىلى, اتا تاريحى, ۇلت مەنتاليتەتى ۇعىمدارىمەن, تۇيىندەپ ايتقاندا, وتانمەن تاعدىرلاس. وركەنيەت تاريحىندا رۋحتى حالىقتاردىڭ اتى قالدى, زاتى قالدى. رۋحتى حالىق – جاسامپاز حالىق, تاريحي رۋحتىڭ ەڭسەسى بيىك, ەسەسى مول ەكەنىن ەرتەدەگى گرەكتەر, ريمدىكتەر, ۆيزانتيالىقتار, ەجەلگى عۇندار, ساقتار جانە تۇرىكتەر ءبىلدى. دەشتى قىپشاق ءوز رۋحىنىڭ مىقتىلىعى ارقاسىندا ەۋروپا جانە كاۆكاز حالىقتارىن قىپشاق تىلىندە سويلەتتى عوي. قىپشاق ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسى (1581 ج.) جازىلىپ, سوزدىكتەرى شىقتى, سونىڭ دالەلى – «كودەكس كۋمانيكۋس» سوزدىگى (1303 ج.). سول زاماندا شىققان قىپشاق ءانۇرانىنىڭ (گيمن) نوتاسى بىزگە دەيىن 700 جىلدان كەيىن جەتىپ, الەمدىك پرەمەراسى 2019 جىلى 26 قاراشادا استانادا ءوتتى.
ال ءبىزدىڭ قازاق, شوقان ايتقانداي, دالانىڭ رىتسارى – سەرىسى, سايىن دالانىڭ يەسى. ەكىنشىدەن, قازاق – ءۇش جۇزدەن قۇرالعان قۇراما حالىق ەمەس, تۇتاس حالىق. ءبىز ءبىر اتادان تاراعان ءۇش بالانىڭ, ءۇش اتانىڭ ۇلىمىز. ءتۇبىمىز ءبىر, ءتۇبىرىمىز ءبىر ازيا ساحاراسىنداعى ىرگەلى حالىقپىز. بەلگىلى وتاندىق عالىم سابەتقازى اقاتاي ءوز ماقالاسىندا ۇلتتىق رۋحتى قازاقشا ءومىر ءسۇرۋ داستۇرىمەن بايلانىستىرادى. ۇلتتىڭ شىنايى رۋحى قازاقتاردىڭ بەس قارۋىنان, ونەرىنەن – دومبىراسىنان, قوبىزىنان ايقىن كورiنەدi. ساقتار كەمە جاساپ, قالالار سالعان. ەرتەدەگى ساقتار ءبىرىنشى بولىپ اساۋ اتتى قولعا ۇيرەتىپ, سالت اتتى اسكەر ۇيىمداستىرا بىلگەن. جىلقىنى قولعا ۇيرەتۋ ادامزات ءۇشىن ۇلكەن ەرلىك بولدى دەيدى ارنولد دجوزەف توينبي. قازاقتار اسكەري-دەموكراتيالىق وركەنيەت وكىلى ەكەنىن ەسكەرسەك, ولاردىڭ بويىندا باتىرلىق پەن باتىلدىق رۋحى ەجەلدەن باسىم بولعان دەپ ايتا الامىز.
قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەياسىن قالىپتاستىرۋ – الدا تۇرعان كەلەلى ماسەلە. رۋحتى كوتەرەتىن تەك قانا ۇلتتىق يدەيا. ەرتەدەگى ريم يمپەرياسى قۇلدىراعان زاماندا «ريم – ماڭگىلىك قالا» دەگەن ۇلتتىق يدەياسىنىڭ ارقاسىندا تاعى 5-6 عاسىر ءومىر ءسۇردى. ريم قۇلاعان سوڭ ونى رەسەي قاعىپ الىپ, «موسكۆا – ترەتي ريم» دەگەن ۇلتتىق يدەيا قالىپتاستىردى. قازاقتىڭ ۇلتتىق يدەيالارىنىڭ ءبىرى – الاش يدەياسىنا شامامەن ءۇش مىڭجىل بولعاندىقتان, ءريمنىڭ ۇلتتىق يدەياسىنان دا جاسى ۇلكەن بولىپ تۇر. ۇلتتىق يدەيانى قازاق وركەنيەتىنىڭ تۇراقتىلىعىن ساقتايتىن بىردەن-ءبىر قۇرال رەتىندە قاراستىرۋىمىز كەرەك.
باتىستان ەنگەن جاڭاشىلدىقتار ءداستۇرلى مادەنيەتتى ەروزياعا ۇشىراتۋى مۇمكىن
– قازىرگى جاھاندانۋ زامانىندا ەلىمىزگە باتىستىڭ ىقپالىن قالاي باعالايسىز؟
– حالقىمىزدىڭ ەجەلدەن قالىپتاسقان ءداستۇرلi مادەنيەتi مەن ۇلتتىق رۋحىنا باتىس قۇندىلىعىن بايقاپ ەنگىزۋ كەرەك, ونىڭ وزىعى دا, توزىعى دا بار. باتىستان ەنگەن جاڭاشىلدىق سالدارىنان ءداستۇرلi مادەنيەتتiڭ ەروزياعا ۇشىراۋى بارىسىندا قۇندىلىقتار جۇيەسiندەگi وزگەرiستەردi كەزىندە زار زامان اقىندارى مەن اباي جىرلاعان ەدi. حالقىمىزدىڭ بويىنداعى جات قىلىقتاردى سارالاي كەلە, «ەل قىدىرىپ اس iشiپ», ارىن ساتاتىن, ەل بۇزاتىن تەنتەكتەردi اباي «پىسىقتار» دەپ اتاپ, ونىڭ تيپiن ەرەكشەلەيدi. بىراق مۇنى سەرىلىكپەن شاتاستىرمايىق.
پىسىق دەگەن انت شىقتى,
بiر ءسوز ءۇشiن جاۋ بولىپ,
بiر كۇن ءۇشiن دوس بولىپ,
ءجۇز قۇبىلعان سالت شىقتى.
ۇلى اقىننىڭ بۇل سوزدەرi بۇگiندە دە ءوزiنiڭ وزەگiن جوعالتقان جوق. ۇزاققا سوزىلعان ترانسفورماتسيا كەزەڭدەرىنەن سوڭ ۇلتتىق رۋح پەن ءداستۇرلi قۇندىلىقتار جۇيەسi ۇلكەن وزگەرiسكە ۇشىراۋدا. ەجەلدەن قازاقتار ۋادە مەن انتقا بەرىك حالىق ەدى. ەندى, مىنە, بەرiكتiك وتiرiك پەن ساتقىندىققا, ەر مiنەزدiلiك پىسىقتىققا, ۇلكەنگە دەگەن قۇرمەت كورگەنسiزدiككە, توزiمدiلiك شىدامسىزدىققا, قاراپايىمدىلىق داڭعويلىققا اينالدى. بiرنەشە عاسىر بويعى وتارشىلدىق پەن توتاليتاريزمنiڭ سالدارىنان ۇلتتىق رۋح تانىماستاي ترانسفورماتسيالانىپ, ساناعا قۇلدىق ۆيرۋس تەرەڭ ۇيالاپ بارادى, سوعان توسقاۋىل قويۋ كەرەك.
– ۇلتتىق يدەيانى بايراق قىلىپ كوتەرەتىن جاستاردى تاربيەلەۋ كەرەك دەپ ايتتىڭىز. ال «قازىرگى جاستار كىتاپ وقىمايدى» دەگەن پىكىردى ءجيى ۇشىراتامىز. وسى ورايدا وتىرار كىتاپحاناسى تۋرالى سۇراساق دەپ وتىرمىز. سەبەبى وسى ماسەلەنى زەرتتەگەنىڭىزدى بىلەمىز.
– وتىرار كىتاپحاناسى ءوز زامانىندا الەمدەگى ەڭ ۇلكەن كىتاپحانا بولعان. كىتاپتى وركەنيەتتى ەل عانا جازادى. سەبەبى كىتاپ پەن كىتاپحانا – وركەنيەت كاتەگورياسى. وتىرار كىتاپحاناسىنىڭ ماسەلەسىن كوتەرمەسەك, قازاق وركەنيەتى جابۋلى قازان كۇيىندە قالا بەرەدى. العاشقىدا كىتاپتى بالشىققا سىنا جازۋمەن جازىپ كۇيدىرىپ كەپتىرگەن. كەيىن قاعاز ويلاپ تاۋىپ, وزدەرى كىتاپ جازىپ شىعارا باستاعان ەجەلگى قازاقتار – ساقتار. ولاي دەيتىنىم, ارال تەڭىزىنىڭ سولتۇستىگىندەگى ساقتاردى VI عاسىردا اققاعاز دەگەن حانشايىم باسقارعان. كىتاپ جازىپ, ولاردى كىتاپحانالارعا العاشقىلاردىڭ ءبىرى بولىپ جيناعان وركەنيەتتى حالىق ەكەنبىز, بىراق سونى اسا قاستەرلەمەيمىز. بىردە جولىم ءتۇسىپ الەكساندرياعا بارعاندا, الدىمەن كىتاپحاناسىنا بارسام, ىشىندە كىتاپقا ارنالعان ەسكەرتكىش تۇر ەكەن. سونداي ەسكەرتكىش ۇرگەنىش قالاسىندا اتاقتى اۆەستا كىتابىنا قويىلعان. «اۆەستانىڭ وتانى – قازاق دالاسى» دەگەن بەلگىلى تاريحشى ۋاحيت شالەكەنوۆ. ويلاپ قاراساق, كونە زاماننان باستاپ كىتاپ جازىپ, وقىپ كەلە جاتقان حالىق ەكەنبىز, سوندا وركەنيەتتىڭ دىڭگەگى قازاق دالاسىندا كوتەرىلمەسە, قاي جەردە بولماق؟
ۇجىمدىق رۋح السىرەمەسە, قوعام قايتادان قالپىنا كەلەدى
– قازىرگى قازاق قوعامىندا رۋحاني قۇندىلىقتاردى ماتەريالدىق بايلىق باسىپ كەتتى. رۋحانيات ەڭ سوڭعى ورىنعا ءتۇسىپ كەتتى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە دەپ ويلايسىز؟
– قوعام اقىل-ەسىنەن اداسىپ, ماڭگۇرتتەنە باستاعاندا ءوزىنىڭ رۋحانياتىنان ايىرىلىپ قالادى. رۋحتىڭ ورنىن ءناپسى باسىپ, سول كەزدە وركەنيەت ىشتەي ىدىراي باستايدى. حالىقتى جاۋلاۋ ارقىلى رۋحتى باسىپ تاستاۋعا بولادى. ەگەر ۇجىمدىق رۋح السىرەمەسە, وندا قوعام ۋاقىت وتە كەلە قايتادان قالپىنا كەلەدى. كەيدە قازاق وركەنيەتى تۋرالى سان ءتۇرلى وي مەن عالىمدار پىكىرىنەن كەيىن كوڭىلىڭدە مىناداي سۇراق تۋادى: نەگە قازاق مەملەكەتى مەن قازاق وركەنيەتى ءوزىنىڭ كۇش-قۋاتىنان, پاسسيونارلىعىنان ايىرىلىپ, دۇنيەجۇزىلىك كوشتەن وقشاۋ قالعان؟ گۇلدەنگەن جەر جانناتى اركىمنىڭ قىزعانىشىن تۋعىزباۋشى ما ەدى, جاۋلار كوبەيە باستادى.
اتتيلا زامانىندا گۇلدەنگەن ولكە ەدى. ەۋروپا پاتشالارى عۇندارمەن وداقتاس بولۋعا تىرىساتىن, بالالارىن اتتيلا ورداسىنا وقۋعا, تاربيە الۋعا جىبەرەتىن. رەتى كەلگەندە, اتتيلانىڭ تۋعانىنا 2025 جىلى 1625 جىل بولاتىنىن ايتا كەتەيىك. ونىڭ 14-اتاسى تاراز قالاسىن سالعان. عۇندار قالالاردى كوپ سالعان. اتتيلاعا قازاق جەرىندە ءبىر ەسكەرتكىش قويۋعا بولاتىن شىعار. ەۋروپادا فرانتسيانىڭ شەپپ دەگەن قالاسىندا اتتيلاعا ەسكەرتكىش قويىلىپ, مادەنيەت مينيسترلىگىنىڭ قولداۋىمەن مۋزەي اشىلعان.
قازاق وركەنيەتىنىڭ دامۋى دۇنيەجۇزىلىك كوشتەن وقشاۋ قالعان سەبەبى شىڭعىس حاننىڭ جورىعىنان كەيىن قالالار قيراپ, قۇلدىراۋ باستالدى. وعان, ارينە, ودان كەيىنگى حانداردىڭ ءوزارا قىرقىسۋى قوسىلدى. اركىمنىڭ وزىنشە تاۋەلسىز بايباتشا بولعىسى كەلگەنى دە ءىز-ءتۇسسىز كەتكەن جوق, ەۋروپا مەن ورىستار كۇشەيىپ, اقىرى سولارعا جەم بولدىق. سول كەزدەگى ەل بيلەۋشىلەرىنىڭ ىمىراسىزدىعى مەن ساياسي ساۋاتسىزدىعى, ءتىپتى اسقان جاۋىزدىعى دا ءوز كەسەلىن تيگىزبەي قويمادى.
– بالانى بەسىككە بولەۋ كەرەك پە, كەرەك ەمەس پە دەگەن داۋ بار. بۇعان ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– بۇرىن ءبىزدىڭ ۇرپاقتى قالاي تاربيەلەگەنىمىز بۇكىل الەمگە ايان. اتتيلا زامانىندا ەۋروپالىق پاتشالار مەن كورولدار بالالارىن بىزگە تاربيەگە اماناتسىز-اق بەرىپ تۇرعان. بەلگىلى عالىم ومىرزاق ايتباەۆتىڭ ايتۋىنا قاراعاندا, 1980 جىلدارى كسرو دەلەگاتسياسىنىڭ قۇرامىندا انگلياعا بارعاندا شەكسپير مۋزەيىنەن قازاق بەسىگىن كورىپ تاڭعالعان. سويتسە, اعىلشىننىڭ اتاقتى ادامدارى بالالارىن بەسىككە بولەپ وسىرەدى ەكەن. مۇنداي بەسىكتەردى ولار قىپشاق پەن قازاق دالالارىندا تاپسىرىسپەن جاساتۋى مۇمكىن, بالكىم, انگليانىڭ وزىندە جاسايتىن شىعار. مۇمكىن بەسىكتەردى ساق-سارماتتىڭ پەرزەنتى, انگليانىڭ كورولى ارتۋر كەزىندە انگلياعا اكەلگەن بولار.
عىلىمدى دامىتۋدىڭ جولدارى قانداي؟
– بەلگىلى عالىمسىز. ەلىمىزدەگى عىلىمنىڭ جاعدايىنا كەلسەك. رۋحانيات سياقتى وعان دا قولداۋ از سياقتى.
– قازاق عىلىمىنىڭ مۇمكىندىگى مول. بىراق مەملەكەت تاراپىنان قارجى كوپ بولىنە قويمايدى. جاپونيا سياقتى دامىعان مەملەكەتتەردە ۇلتتىق قوردان 3 پايىزدان 5 پايىزعا دەيىن قارجى عىلىمعا بولىنەدى. ال بىزدە 1 پايىزعا دا جەتپەيدى. تاياۋدا قاراعاندىدا شاحتادا اپات بولدى. ينتەرنەتتەن وقىدىم, ءبىر عالىم مەتان گازى جارىلمايتىن ءبىر قۇرال ويلاپ تاۋىپتى. بۇل تۋرالى ءسىزدىڭ گازەت تە جازدى. بىراق بۇل قۇرالدى مەملەكەت مەنسىنىپ وتىرعان جوق, ياعني قولدانبايدى. وندىرىستە جۇرگەن باسشىلار عىلىمي جاڭالىق ەنگىزۋگە مۇددەلى ەمەس. جالپى ءبىزدىڭ باسشىلىقتىڭ ءبىر قاتەلىگى, وندىرىسكە كوپ كوڭىل بولمەدى, ءبارى ساۋدا-ساتتىقپەن كەتتى. 90-جىلداردىڭ ورتاسىندا «بۇرىن قازاقتار ساۋداگەر ەمەس ەدى, قازىر ساۋداگەر بولىپ كەتكەن بە؟!» دەپ ءبىر تاڭعالعانىم بار.
– سىزدىڭشە, بۇل كۇندە عىلىمدى قالاي دامىتۋ كەرەك؟
– عىلىمدى دامىتۋدىڭ جولدارىنىڭ ءبىرى – ۇرپاق تاربيەلەۋ. كەلگەن ستۋدەنتتى بىردەن عىلىمعا تارتۋ كەرەك. بىراق ءبىر ماسەلە, جاتاقحانا جوق, قايدا جاتاتىنىن بىلمەي جۇرگەن ستۋدەنت ءبىر كۇنى وقۋىن تاستاپ كەتەدى, سەبەبى جاعداي جوق. ءوزىمىز سوۆەت وداعى كەزىندە وقىدىق تا, ساباقتان جاتاقحاناعا كەلەمىز نەمەسە كىتاپحاناعا كەتەمىز. باسىمىز كىتاپتان كوتەرىلمەيتىن. تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىن سونداي جاعدايعا جەتكىزە المادىق. عىلىمدى دامىتۋ ءۇشىن لابوراتوريالار دا كەرەك. كەزىندە ارحەولوگتارمەن جۇمىس ىستەدىم. سويتسەم, ولارعا اقشا بولمەيدى ەكەن عوي, قازبا جۇمىسىن ءوز اقشاسىنا جاسايدى. كەيبىر سالالارداعى لابوراتوريالىق زەرتتەۋلەرگە قۇرال دا, شيكىزات تا كەرەك. ال ول جوق بولسا, عىلىمدى قالاي دامىتامىز؟
– بيىل استانا قالاسىنا 25 جىل تولدى. بۇگىندە ەلوردامىز ساياسي, ەكونوميكالىق قانا ەمەس, رۋحاني ورتالىققا اينالدى دەپ ايتىپ جاتامىز. بۇعان ءسىزدىڭ كوزقاراسىڭىز قانداي؟
– استانا دەگەنىمىز بەلگىلى ءبىر ينفراقۇرىلىمنىڭ قاراپايىم جيىنتىعىن بىلدىرمەيدى. كەز كەلگەن شىنايى استانا حالىقتىڭ كوزقاراسىن, جان سەزىمىن بىلدىرەدى. استانا سالۋدى كوزدەگەن ادامدار ءوز حالقىنىڭ تۇجىرىمداماسىن, دۇنيەگە كوزقاراسىن, تۇسىنىك-تۇيسىگىن ءبىلۋى ءتيىس. ويتكەنى بۇل قالادا جاي عانا ءومىر سۇرەتىن سۇرەڭسىز توبىر ەمەس, ەركىن, شىعارماشىل ءارى مادەنيەتى جوعارى ادامدار تۇراتىنىن ۇمىتپاعان ءجون. كەيدە ەرەكشەلىك تە بولادى. استانادا مەملەكەتتىڭ اقىل-ويى بولعان مينيسترلىكتەر مەن پارلامەنت, ءىرى مادەني وشاقتار, عىلىمي ينستيتۋتتار مەن ۋنيۆەرسيتەتتەر شوعىرلانۋى ءتيىس. ارينە, پرەزيدەنت استانادا ورنالاسۋى كەرەك. شەت مەملەكەتتەردىڭ ەلشىلىكتەرى دە سوندا ورىن تەبەدى. بۇل – ونىڭ ەكىنشى شارتى. ونىڭ كەلەسى شارتى – رۋحانيلىعى. مەملەكەتتەر استانالارىنا جۇكتەلمەك ەڭ باستى فۋنكتسيالار, مىنە, وسىلار.
ايتپاقشى, قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ جاڭا استاناسى استانا قالاسىنىڭ اتاۋىمەن بايلانىستى قىزىقتى ءبىر فاكت ايتايىن. ەجەلگى شىعىس تۇركىستاندا, ءۇرىمشى قالاسىنىڭ شىعىسىنان 80 شاقىرىمعا جۋىق جەردە كونە قالا تۇرفاننىڭ قاتارىندا استانا دەپ اتالعان ەجەلگى قالا بولعان. ءبىزدىڭ بولجاۋىمىزشا, كونە قالا تۇرفان ەكونوميكالىق مەگاپوليس رەتىندە قىزمەت كورسەتكەن, ال باسشىلار ونىڭ قاسىنداعى استانا دەپ اتالاتىن قالادا تۇرعان.
جاڭا استانا سالۋدان قازاقستان حالقى ۇتتى. بۇل – يندۋستريانى, ينفراقۇرىلىمدى دامىتۋدىڭ جاڭا پەرسپەكتيۆالارى, جاڭا جۇمىس ورىندارى, ەڭ باستىسى, شەتەل كاپيتالىن تارتۋ ينۆەستيتسيالارى دەگەن ءسوز.
