ەلىمىز تاريحىنداعى ەڭ ءبىر ماڭىزدى كەزەڭنىڭ ءبىرى – تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋ. 1954 جىلى 27 ناۋرىزدا كسرو مينيسترلەر كەڭەسى مەن سوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ «استىق ءوندىرىسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋ تۋرالى» قاۋلىسى شىعىسىمەن تىڭ ولكەسىنە كەڭەس وداعىنىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنەن ەرىكتىلەر اعىلا باستادى.
جاستار قۇلشىنىس تانىتتى
اقمولا وبلىسىنا 5 ناۋرىزدا العاشقى بولىپ تابان تىرەگەن ماسكەۋلىك جىگىتتەر مەن قىزدار ەدى. كەيىن باسقا ايماقتاردان دا ادامدار لەك-لەگىمەن تولاستاماي كەلىپ جاتتى. تاريح تۇڭعيىعىنا كوز جىبەرىپ, سول كەزدەگى ءباسپاسوز بەتتەرىنە نازار اۋدارساق, سوكپ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى نيكيتا سەرگەەۆيچ حرۋششەۆتىڭ يدەياسىن جۇزەگە اسىرۋعا قۇلشىنعان جاستاردىڭ كوڭىل-كۇيىن انىق بايقاۋعا بولادى.
«ءبىز وسى جەرگە قىمباتتى نيكيتا سەرگەەۆيچتىڭ تىڭ باستاماسىمەن كەلدىك. كوڭىل-كۇيىمىز جاقسى. ازىرشە باراقتا تۇرىپ جاتىرمىز. ەندى جۇمىسقا بىلەك سىبانا كىرىسەمىز. ءبىزدىڭ وردجونيكيدزە اۋدانىنداعى شارۋاشىلىعىمىز كولدىڭ جاعاسىندا ورنالاسقان. سوۆحوز ديرەكتورىمىز قىرىمنان كەلگەن ف.كۋحيتين جولداس بىزگە 46 مىڭ گەكتار جەر بولىنگەنىن ايتتى» دەپ پىكىر ءبىلدىرىپتى سول كەزدەگى «تىڭ ولكەسى» گازەتىنىڭ ناۋرىز ايىنداعى ءبىر نومىرىندە جاس مەحانيزاتور ي.سوكولوۆ.
ال سولتۇستىك قازاقستاننىڭ كەڭ-بايتاق استىقتى القابىنا نيكيتا حرۋششەۆتىڭ تابانى العاش رەت 1961 جىلى ناۋرىز ايىندا ءتيدى. ول اۋەلى ۆيشنەۆسكي اۋدانىنىڭ «يجەۆسكي» سوۆحوزىنا ات باسىن تىرەپ, ەڭبەك ادامدارىمەن كەزدەسكەن. ودان كەيىن سول كەزدەگى وزىق شارۋاشىلىق بولىپ سانالاتىن بۇكىلوداقتىق استىق شارۋاشىلىعى عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىندا بولعان.
جەرگىلىكتى جەردەگى ءىستىڭ جاي-جاپسارىمەن تانىسقاننان كەيىن, اقمولادا وداق باسشىسى قازاقستاننىڭ سوۆحوزدارى مەن كولحوزدارىنىڭ وزات جۇمىسشىلارمەن پارتيا-شارۋاشىلىق اكتيۆى جينالىسىن وتكىزدى. وعان التاي ولكەسى, باتىس ءسىبىر, قورعان جانە ورىنبور وبلىستارىنىڭ باسشىلارى شاقىرىلىپتى.
جۇگەرى – تاعامنىڭ تورەسى
مەملەكەت باسشىسىنىڭ كەلۋىنە بارىنشا دايىندالعان سول كەزدەگى پارتيا, كەڭەس قىزمەتكەرلەرىنە جومارتتىڭ قولىن جوقتىق بايلاپ, قولعا الىنعان ءىستىڭ اسىعىستىعى دا كەدەرگى كەلتىرگەن سياقتى. ويتكەنى الىستان كەلگەن قوناقتاردىڭ كوپشىلىگى قوناقۇي جەتىسپەگەندىكتەن, ستانساداعى وزدەرى كەلگەن ۆاگونداردا تۇنەۋگە ءماجبۇر بولىپتى.
1960 جىلى 26 جەلتوقساندا تىڭ ولكەسىن قۇرۋ تۋرالى جارلىق شىعىپ, قالانى دامىتۋدىڭ باس جوسپارى جاسالعان. 1961 جىلى ناۋرىز ايىندا ن.حرۋششەۆتىڭ وكىمىمەن تسەلينوگراد بولىپ قالانىڭ اتاۋى وزگەرگەن. بىراق سوعان قاراماستان, تىڭ ولكەسىنىڭ ورتالىعىندا وداقتىڭ ءار وبلىسىنان كەلگەن اۋقىمدى قوناقتاردى قابىلداپ, ءسان-سالتاناتپەن القالى جيىن وتكىزەتىن مۇمكىندىك جوق ەدى.
سوندىقتان مەملەكەت باسشىسى كەلگەن كەزدە ەل اۋزىندا «بۇكىر كوپىر» اتالىپ كەتكەن جەردەگى ۇلى وتان سوعىسىنان بەرى تەمىرجول جەلىسىنىڭ جۇمىسشىلارى تاماقتاناتىن كەڭدەۋ اسحانانى رەسمي ادامداردىڭ جيىن وتكىزۋىنە ىڭعايلاپ, قايتا جابدىقتاعان.
وسى جەردە ن.حرۋششەۆ ەكى ساعاتتاي ءسوز سويلەپ, تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋدىڭ ماڭىزى, ونىڭ ەلدىڭ سىرتقى ساياساتىندا اتقاراتىن وراسان زور ءرولى جونىندە ءبىراز اقىل-كەڭەستەرىن ايتىپتى.
بۇل تۋرالى «تىڭ ولكەسى» گازەتىندە ءا.سماعۇلوۆ ەسىمدى ءتىلشى «كپسس ورتالىق كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى حاتشىسى نيكيتا سەرگەەۆيچ حرۋششەۆ جولداستىڭ ءسوزى قالا حالقىنىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. اسىرەسە, ونىڭ «سىزدەردىڭ جازيرا دالاڭىزدا تەك استىق قانا ەمەس, جۇگەرى, بۇرشاق, باسقا دا باعالى داقىلداردى ەگۋ كەرەك» دەگەن ءسوزى ۇنادى. ەندى بۇدان بىلاي كولحوزدار مەن سوۆحوزداردىڭ عىلىمي-ساراپتاۋ مەكەمەلەرىنىڭ تاجىريبەسى كەڭىنەن زەرتتەلەتىن بولادى.
سونىمەن قاتار قۇرمەتتى مەيمان تسەلينوگرادتىقتارعا جاڭا اۋدانداردا تار تاباندى تەمىرجول جۇيەسىن سالۋعا كەڭەس بەردى. الداعى ۋاقىتتا جۇمىس مەحانيكالاندىرىلىپ, جۇزدەگەن توننا استىق تاسۋعا قول جەتكىزىلەتىندىگىن ايتتى.سوندىقتان تىڭ ولكەسى جۇرتشىلىعىنىڭ الدىندا تاياۋداعى ءبىر-ەكى جىلدا 13 ميلليون گەكتار تىڭ جانە تىڭايعان جەرلەردى يگەرۋ مىندەتى تۇر» دەپ جازادى.
«وسى وڭىرگە العاش رەت كەلگەندە نيكيتا سەرگەەۆيچ قىزى تاتيانا مەن كۇيەۋ بالاسى, بەلگىلى جۋرناليست اندرەي ادجۋبەيدى ەرتە كەلگەن. «قاراقۇمىق بوتقاسى – مەنىڭ قىزىمنىڭ سۇيىكتى تاعامى. ونى كۇنباعىس مايىنا ارالاستىرىپ جەگەندى ۇناتادى» دەگەن ءسوزىن كوزكورگەندەر ءالى كۇنگە دەيىن ايتادى.
سونداعى پارتيا باسشىسىنىڭ نەگىزگى ايتپاعى: «تىڭ يگەرۋشى جولداستار, جۇگەرى – تاعامنىڭ تورەسى. سەندەر ەندى بۇدان بىلاي جۇگەرى مەن قاراقۇمىق ەگەتىن بولاسىڭدار. سول ارقىلى ءبىز ەلىمىزدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىن وركەندەتىپ, امەريكانى باسىپ وزامىز» دەگەن ويعا سايىپتى.
كوسەمنىڭ تارتۋى
وسى كەلگەن ساپارىندا نيكيتا سەرگەەۆيچتىڭ قاسىندا ەلدىڭ قۇرىلىس جانە قۇرىلىس ماتەريالدارى ءمينيسترى ي.زاسيادكو بار ەدى. تسەلينوگراد قالاسىنىڭ كوشەسىمەن جۇيتكىپ كەلە جاتقان قۇرمەتتى مەيماننىڭ كورتەجى ءبىر كوشەنىڭ قيىلىسىنا كىلت توقتاي قالادى. قاسىنا ي.زاسيادكونى شاقىرىپ العان ن.حرۋششەۆ: «جاڭا پارتيا اكتيۆى جينالىسىنىڭ قاي جەردە وتكەنىن كوردىڭ عوي. مۇنداي القالى جيىندار ەندى تسەلينوگرادتا ءجيى بولىپ تۇرادى. سوندىقتان ەل سۇيسىنەتىن, كورسە كوز توياتىن ساراي سالۋ كەرەك. بىزگە ۇنايتىن كەرەمەت جوبا لاتۆيادا بار. ۇلكەن ساحناسى, بالكونى, 2500 ورىندىق زالى, ۆەستيبيۋلى, باسقا دا قاجەتتى بولمەلەرى بار ساراي سالىڭدار» دەپ وكىم بەرىپتى.
بۇعان دەيىن تىڭ يگەرۋشىلەر سارايى بولعان قازىرگى «استانا» كونتسەرت زالى ساۋلەتتى عيماراتىنىڭ حرۋششەۆتىڭ قالاعا العاش كەلگەندە استىقتى ولكەنىڭ ديقاندارىنا تارتقان كەرەمەت سىيى ەكەنىن بىرەۋ بىلسە, بىرەۋ بىلمەۋى مۇمكىن.
1964 جىلى تسەلينوگرادقا ەكىنشى رەت كەلگەندە نيكيتا سەرگەەۆيچ وبلىستىڭ سوۆحوزدارىن ارالاپ كەلىپ, قازاقستاننىڭ پارتيا, كەڭەس قىزمەتكەرلەرىمەن, اۋىل شارۋاشىلىعى ءوندىرىسىنىڭ وزاتتارىمەن كەڭەيتىلگەن رەسپۋبليكالىق جيىندى وسى تىڭ يگەرۋشىلەر سارايىندا وتكىزگەن. ءسوزىنىڭ ورتاسىندا قيالعا ەرىك بەرگەن پارتيا جەتەكشىسى «كوردىڭدەر مە, تىڭ يگەرۋشىلەر سارايىنىڭ ساۋلەتىن. سەندەردىڭ كوڭىل-كۇيلەرىڭە قاراپ مەن قۋانىپ تۇرمىن. ەندى ماعان مىناداي وي كەلدى: «بۇدان بىلاي تىڭ يگەرۋشىلەر سارايىن سەزدەر وتەتىن كرەمل سارايىنىڭ «ءىنىسى» ىسپەتتى دەۋگە بولادى» دەپتى.
كەڭەس وداعى باسشىسىنىڭ وسى ءسوزىنىڭ شىنىندا دا جانى بار ەدى. لاتۆيالىق ساۋلەتشىلەر پ.فوگەلس, و.كراۋكليس, د.داننەبەرگتىڭ جوباسى بويىنشا 1963 جىلدىڭ 6 قاراشاسىندا پايدالانۋعا بەرىلگەن 2500 ورىندىق تىڭ يگەرۋشىلەر سارايىندا اللا پۋگاچەۆا, فيليپپ كيركوروۆ, يوسيف كوبزون سياقتى اتاقتى ونەر كوريفەيلەرى كونتسەرت قويعانىن ايتپاعاندا, ازاتتىقتىڭ اق تاڭى اتىپ, ەل استاناسى ارقا توسىنە قونىس اۋدارعان كەزدە ەل ومىرىنە قاتىستى نەبىر تاعدىرشەشتى القالى جيىندار وتكىزىلگەنىن, ءسويتىپ باس قالانىڭ كورنەكتى ورنىنىڭ بىرىنە اينالعانىن بايىرعى تىڭ يگەرۋشىلەر ماقتان تۇتارى ءسوزسىز.
