ءدىن كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ ەلدىگىن ساقتايتىن ماڭىزدى فاكتورلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. ويتكەنى, كونە تاريحتا ادامداردىڭ رۋ, تايپا بولىپ ۇيىسۋىنا دا ءدىننىڭ ەڭ قارابايىر فورماسى اسەر ەتكەندىگى بەلگىلى. بۇگىندە ادامزات ءتۇرلى عىلىمي جاڭالىقتار اشۋ ارقىلى تەحنيكالىق وركەنيەتكە قول جەتكىزسە دە, دىنگە دەگەن سۇرانىسى سول قالپىندا قالىپ وتىر. سول سەبەپتى دە, الەم ەلدەرى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى ءدىني وداقتار, ۇيىمدار, كەڭەستەر قۇرىپ ءدىننىڭ ادامگەرشىلىك, ونەگەلىك پەن بەيبىتشىلىكتى ساقتاۋ مەن نىعايتۋداعى الەۋەتىن زەرتتەۋ مەن ناسيحاتتاۋدا باس بىرىكتىرۋگە ۇمتىلۋدا.
قازاقستان رەسپۋبليكاسى – ەۋرازيانىڭ ناق ورتاسىندا الۋان ءتۇرلى مادەنيەتتەر توعىسقان ۇلان-بايتاق جەردە ءتۇرلى ۇلت پەن ۇلىس وكىلدەرىن بىرىكتىرگەن, الەمگە ۇلتارالىق جانە دىنارالىق كەلىسىمنىڭ جارقىن ۇلگىسىن كورسەتىپ بەرگەن بەيبىت مەملەكەت.
قازىرگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ الەۋەتى ارتىپ, قوعامدىق-ساياسي جانە الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالالاردا جەتىستىكتەرگە جەتىپ, الەمدىك ساياسات الاڭىندا بەدەلىنىڭ وسۋىنە ەلدەگى ىشكى تىنىشتىقتىڭ ىقپالى مول.
ەلىمىز الەم حالقىنىڭ 20 پايىزدان استامى ۇستاناتىن يسلام دۇنيەسىنىڭ ءبىر ءبولشەگى سانالىپ, يسلام ىنتىماقتاستىق ۇيىمى سەكىلدى الىپ ۇيىمداردىڭ بەدەلدى مۇشەسى رەتىندە تىڭ باستامالار ۇسىنۋدا.
سونداي-اق, مەملەكەتتە مەكەن ەتەتىن ءتۇرلى ۇلىستاردىڭ ءتول دىندەرى پراۆوسلاۆيە, كاتوليتسيزم, پروتەستانتتىق, يۋدايزم سەكىلدى ءداستۇرلى دىندەرگە قۇرمەت كورسەتىپ, ءدىني كەلىسىم مەن سىيلاستىق ساياساتىن ۇستانۋدا.
ايتىلعان پىكىردىڭ ايقىن ايعاعى رەتىندە قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن.ءا.نازارباەۆتىڭ باستاماسىمەن ون جىلدان بەرى وتكىزىلىپ كەلە جاتقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ سەزدەرىن ايتۋعا بولادى.
اعىمداعى جىلى ون جىل تولىپ وتىرعان دىندەر سەزىنىڭ الەمدىك دەڭگەيدە دىنارالىق, كونفەسسياارالىق كەلىسىمدى نىعايتۋ جولىنداعى تىڭ باستامالارى حالىقارالىق قاۋىمداستىق پەن بەلدى ساياساتكەرلەردىڭ نازارىن اۋدارۋدا.
دىنارالىق كەلىسىمدى دامىتۋ باعىتىنداعى جۇمىستار الەم ەلدەرى, سونىڭ ىشىندە, تاۋەلسىز مەملەكەتتەر دوستاستىعى ەلدەرىنىڭ اراسىندا ۇزدىكسىز جۇزەگە اسۋدا. تمد مەملەكەتتەرىمەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىن گەوگرافيالىق شەكارالاستىق, ەكونوميكالىق بايلانىسپەن قاتار, ورتاق تاريحي كەزەڭ دە بىرىكتىرە تۇسەدى. بۇل جارتى عاسىردان استام ءدىنسىزدىك رەجيمىنىڭ ورناۋى ەدى. كەڭەستىك جۇيە تارقاعاننان كەيىنگى بۇل ەلدەردىڭ ەكونوميكالىق-الەۋمەتتىك جاعدايلارى جانە ءدىني احۋالى دا بىردەي كۇيدە بولاتىن. قالىپتاسقان رۋحاني ۆاكۋمنىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن دوستاستىق ەلدەرى ءوز زاڭنامالارى مەن باسقارۋ ورگاندارىن قايتا قۇرۋ ۇدەرىسىن ءارتۇرلى جۇزەگە اسىردى. الايدا, بۇل ۇدەرىستە اتالمىش ەلدەردىڭ بارلىعىنا ورتاق قادام جاسالدى, بۇل اتەيستىك جۇيەدە بولعان مەملەكەتتەردىڭ بارلىعى بىردەي تاريحي دىندەرىنە رەسمي تۇردە ەركىندىك بەرۋى ەدى. اتالمىش قادام, ادام مەن قوعام, سايكەسىنشە, مەملەكەت ءدىنسىز ءومىر سۇرە المايتىنىنىڭ تاريحي جانە ءىس جۇزىندەگى دالەلىنىڭ كورىنىسى بولدى.
تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەن مەملەكەتتەردىڭ رۋحاني الاڭى تەز ارادا ءبىر قالىپقا ءتۇسىپ رەتتەلىپ كەتكەن جوق. ويتكەنى, اركىمگە ءدىن ۇستانۋ ەركىندىگىنىڭ بەرىلۋى سىرت ەلدەردەن ءتۇرلى ءداستۇرلى ەمەس ءدىني اعىمداردىڭ بەلسەندى تۇردە ەنۋىنە سەبەپ بولدى. بۇل كورىنىستىڭ سالدارى مەن سەبەپتەرىمەن كۇرەس ءبىزدىڭ ەلىمىزدى قوسا العاندا بۇگىنگى كۇنگە دەيىن جالعاسۋدا.
سونداي-اق, تمد-عا مۇشە مەملەكەتتەردە بۇگىندە الەم ەلدەرىندە بەلەڭ الىپ وتىرعان ءدىني ەكسترەميزم مەن تەرروريزم ماسەلەسى ورىن الۋدا. مەملەكەتتەردىڭ گەوگرافيالىق تۇرعىدان شەكارالاس ورنالاسۋى, ورتاق ماسەلەدە بىرىككەن شارالار قولدانۋدى ايقىندادى. مىسالى, تمد ەلدەرى ۇجىمدىق قاۋىپسىزدىك شارتى ۇيىمى سەكىلدى حالىقارالىق ۇيىمدارعا مۇشە بولىپ, سىرتقى ساياساتتاعى ۇستانىمداردى ۇيلەستىرۋ, ترانسۇلتتىق قىلمىستارعا قارسى تۇرۋ, ناركوترافيك ماسەلەلەرىمەن قاتار, ءدىني ەكسترەميستىك پەن تەررورلىق پيعىلداردىڭ الدىن الۋ سىندى ءتۇيتكىلدەردى شەشۋدە.
قازىرگى تاڭدا اتالمىش ماسەلەمەن كۇرەسۋ جانە الدىن الۋدا تمد ەلدەرى اراسىنداعى حالىقارالىق زەرتتەۋ-تالداۋ جوبالارىن دايىنداۋ وزەكتى بولۋدا. ويتكەنى, وزبەكستان, قىرعىزستان ەلدەرىندە ءدىني, ۇلتتىق نەگىزدەگى قاقتىعىستار مەن رەسەيدىڭ وڭتۇستىك ءبولىگىندەگى (داعىستان, شەشەنستان رەسپۋبليكالارى) راديكالدى توپتاردىڭ بەلسەندى بوي كورسەتۋلەرى سەكىلدى كورىنىستەردىڭ سىرتقى جانە ىشكى سەبەپتەرىن زەرتتەۋ مەن تالداۋ قاجەتتى ناتيجەلەر بەرەتىنى ءسوزسىز. زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەسى تمد ەلدەرىمەن قاتار, الەمدىك دەڭگەيدە قاۋىپ ءتوندىرىپ وتىرعان ءدىني راديكاليزم ماسەلەسىنىڭ الدىن الۋعا وڭ ىقپال ەتەدى.
تمد ەلدەرى ءدىني ەكسترەميزم جانە تەرروريزممەن كۇرەسۋدىڭ ورتاق جولى رەتىندە عالامتور الەمىنە نازار اۋدارۋى قاجەت. سەبەبى, عالامتور ارقىلى حالىقارالىق دەڭگەيدەگى لاڭكەستىك ۇيىمدار مەن توپتار ارەكەت ەتەتىندىگى انىقتالىپ وتىر. تمد مەملەكەتتەرى حالىقتى عالامتور ارقىلى تارالاتىن راديكالدى يدەيالاردان قورعايتىن قۇقىقتىق كەلىسىمشارت تۇرىندەگى ىنتىماقتاستىقتى جۇزەگە اسىرعانى ءجون. ءناتيجەسىندە, سايتتاردىڭ لاڭكەستىك ۇيىمدارعا قاتىستىلىعىن انىقتايتىن ورتاق ادىستەر مەن بەلگىلەر دايىندالىپ, ولاردىڭ تمد ەلدەرىندە تارالۋىنا بىردەن توقتاۋ قويۋدىڭ ورتاق قىزمەتتەرى انىقتالادى.
اتالمىش قىزمەتتەردىڭ دوستاستىق مەملەكەتتەرى اراسىندا لايىقتى دارەجەدە جۇزەگە اسۋى وسى ەلدەرمەن قاتار الەم ەلدەرىندە دە ءدىني راديكالدى يدەيالاردىڭ تاراۋى مەن لاڭكەستىك كورىنىستەرىنىڭ ورىن الۋىن ازايتاتىندىعى انىق.
گ.توكتاروۆا,
مادەنيەتتەر مەن دىندەردىڭ حالىقارالىق ورتالىعىنىڭ
جەتەكشى عىلىمي قىزمەتكەرى
