ەلەكتروندى تىركەۋ ۋاقىتتى ۇنەمدەپ, ماتەريالدىق شىعىندى ازايتادى

سۇيىندىك جۇماعۇلوۆ, استانا قالاسى بويىنشا ادىلەت دەپارتامەنتى باسشىسىنىڭ ورىنباسارى: 

– سالەمەتسىز بە, سۇيىندىك سابىرۇلى! قازىرگى زاماندا كىمگە دە بولسىن ۋاقىت قىمبات. ايتىڭىزشى, جىلجىمايتىن مۇلىككە قۇقىقتاردى ەلەكتروندى تىركەۋ قالاي جۇرگىزىلەدى؟
– راسىندا دا, ادىلەت ورگاندارىنىڭ باستى مىندەتى – تورەشىلدىك, سىبايلاس جەمقورلىق, قاعاز اۋرە-سارساڭى مەن اكىمشىلىك كەدەرگىلەردى جويۋ. بۇگىنگى تاڭدا ۇكىمەت پورتالى ارقىلى ادىلەت ورگاندارى ەلەكتروندى فورماتتا 22 قىزمەت ءتۇرىن كورسەتەدى. وسىنداي قىزمەتتەردىڭ ءبىرى, 2013 جىلعى 1 قاڭتاردا ەنگىزىلگەن جىلجىمايتىن مۇلىكتى ەلەكتروندى تىركەۋ بولىپ تابىلادى. ول ءۇشىن قازاقستان ازاماتتارى نوتاريۋس­تا كەلىسىم راسىمدەلگەننەن كەيىن 1 كۇن ىشىندە ادىلەت ورگاندارىندا ءوز قۇقىقتارىن تىركەي الادى. كەلىسىمگە قول قويىلعاننان كەيىن نوتاريۋس ساتىپ الۋشىنىڭ جازباشا كەلىسىمىمەن ءوزىنىڭ ەلەكتروندى تسيفرلى قولتاڭباسىمەن قۇپتالعان قۇجاتتاردى ەلەكتروندى تۇردە «ە-نوتاريات», ياعني بىرىڭعاي نوتا­ريالدى اقپاراتتىق جۇيەنىڭ باع­دارلاماسى ارقىلى اۋماقتىق ادىلەت ورگانىنا جىبەرەدى. جىلجىمايتىن مۇلىكتى ساتىپ الۋشى كەلىسىمگە قول قويىلعاننان كەيىن, قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەلەكتروندى ۇكىمەتىنىڭ تولەم ءشليۋزى ارقىلى تىركەۋ ءۇشىن الىم سوماسىن تولەۋى قاجەت. ەلەكتروندى تىركەۋ ءۇشىن ازاماتتاردىڭ ەلەكتروندى تسيفرلى قولتاڭباسى قاجەت ەتىلمەيدى. جىلجىمايتىن مۇلىككە قۇقىقتاردى مەملەكەتتىك تىركەۋ سالاسىنا ەلەكتروندى تىركەۋدى ەنگىزۋ مەملەكەتتىك تىركەۋ مەرزىمىن 5 كۇننەن 1 كۇنگە دەيىن قىسقارتتى, سونىمەن قاتار جەدەل تىركەۋ ءۇشىن الىم تولەنبەيدى. ەلەكتروندى تىركەۋدىڭ جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار ءۇشىن ەڭ باستى ار­تىق­شىلىعى – ۋاقىت پەن ماتە­ريالدىق شىعىننىڭ ازايۋى. ەندى نوتا­ريۋستا كەلىسىم جاسالعاننان كەيىن ازا­­مات­تار قۇجاتتارىن حقكو-عا تاپ­سىرىپ, ادىلەت ورگاندارىنىڭ شەشى­مىن كۇتپەيدى. جىلجىمايتىن مۇلىككە قۇقىقتاردى تىركەۋدىڭ ەلەكتروندى ءتۇرى راسىمدەۋ شارالارىن تۇبەگەيلى جەڭىلدەتىپ, كەدەرگىلەردى جويىپ, ازاماتتارعا قولايلى جاع­دايلار تۋعىزۋدا. قازىرگى تاڭدا وسى جەدەلدەتىلگەن مەملەكەتتىك قىزمەت ءتۇرىن قولدانۋشىلار سانى كۇننەن-كۇنگە وسۋدە.

– مەنىڭ اتام ۇلى وتان سوعىسىنىڭ ارداگەرى, ول اد­ۆو­­كاتتىڭ تەگىن كەڭەسىن الا الا ما؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسى «اد­ۆوكاتتىق قىزمەت تۋرالى» زاڭى­نىڭ 2-تاراۋىنداعى 1-تار­ماق­شانىڭ 6-بابىنا سايكەس, ەگەر سوت­تىڭ قاراۋىنداعى داۋ كاسiپكەرلiك قىزمەتپەن بايلانىستى بولماسا, ۇلى وتان سوعىسىنىڭ قاتىسۋشىلارى مەن ولارعا تەڭەستiرiلگەن ادامدار, مەرزiمدi قىزمەتتەگi اسكەري قىزمەتشiلەر, I جانە II توپتاعى مۇگەدەكتەر, جاسى بويىنشا زەينەتكەرلەر بولىپ تابىلاتىن تالاپ قويۋشىلار مەن جاۋاپكەرلەر ادۆوكاتتىڭ تەگىن كەڭەسىن الا الادى.

– قايىرلى كۇن, سۇيىندىك سابىرۇلى! مەملەكەتتىك سالىقتى سەنىمحات ارقىلى تولە­ۋىمە بولا ما؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2008 جىلعى 10 جەلتوقسانىنداعى № 99-IV «سالىق جانە بيۋدجەتكە تولەنەتىن مىندەتتى تولەمدەر (سالىق كودەكسى)» كودەكسىنىڭ 454-بابىنا سايكەس, الىم تولەۋشىلەر بولىپ ءتىر­كەۋشى ورگاننىڭ قازاقستان رەس­پۋب­ليكاسىنىڭ زاڭىنا سايكەس, تىركەۋ ءىس-ارەكەتى كەزىندە مۇددەلەرىن قور­عايتىن جەكە جانە زاڭدى تۇلعالار بولىپ تابىلادى. قۇرىلىمدىق ءبو­لىم­شەلەر مۇددەسىنە وراي, تىركەۋشى ورگان تىركەۋ ءىس-ارەكەتىن جۇرگىزۋ كەزىندە قۇرىلىمدىق بولىمشەلەر دەربەس الىم تولەۋشىلەر رەتىندە قا­راس­تىرىلۋى مۇمكىن. وسىعان وراي, سەنىمحات ارقىلى مەملەكەتتىك الىمدى تولەۋ كەزىندە, سەنىم بىلدىرگەن تۇلعا, تولەم قۇجاتتارىندا سەنىم ءبىل­دىرۋشىنىڭ دەرەكتەرىن, ياعني تولىق اتى-ءجونىن, جسن, بسن ەنگىزۋى قاجەت.

– مەن پاۆلودار قا­لا­سىنىڭ تۇرعىنىمىن, اس­تا­نا قا­لاسى ادۆوكاتىنىڭ زاڭ كومەگىنە جۇگىنەيىن دەپ ەدىم. بۇل مۇمكىن بە؟
– ارينە. ادۆوكات قازاقستان رەس­پۋبليكاسىنىڭ بۇكiل اۋماعىندا, سونداي-اق, ەگەر بۇل قابىلداعان تاپ­سىرمانى ورىنداۋ ءۇشىن قاجەت بول­سا جانە تيiستi مەملەكەتتەردiڭ زاڭدارىنا ءارى قازاقستان رەسپۋب­ليكاسىنىڭ حالىقارالىق شارتتارىنا قايشى كەلمەسە, ونىڭ اۋماعىنان تىس جەرلەردە ادۆوكاتتىق قىزمەتپەن اينالىسۋعا قۇقىلى.

– جەكە نوتاريۋس ليتسەن­زيا­سىنىڭ كۇشىن كىم­ جانە قانداي نەگىزدەر بويىنشا توقتاتا الادى؟
– نوتاريۋس ليتسەنزياسىنىڭ كۇشى ازاماتتاردىڭ ارىزدارى, اۋماقتىق ادiلەت ورگاندارىنىڭ, نوتارياتتىق پالاتالاردىڭ, پروكۋراتۋرا, تەرگەۋ, انىقتاۋ ورگاندارىنىڭ ۇسىنىستارى نەگiزiندە قازاقستان رەسپۋبليكاسى ادiلەت مينيسترلiگiنiڭ شەشiمiمەن توقتاتىلا تۇرادى.

– №2 نىساندى انىقتاما الۋعا بارعانىمدا, پاتە­رىم­نىڭ ارەستتە تۇرعانىن ايتتى. ول مەم­لەكەتتىك سوت ورىنداۋشىسىنىڭ قاۋلىسى نەگىزىندە قويىلعان. سوت اكتىلەرىن ورىنداۋ دەپارتامەنتى اتالعان قاۋلىنىڭ كوشىرمەسىن ۇسىنا المادى. استانا قالاسىنىڭ ادىلەت دەپارتامەنتىنەن سول قاۋلى­نىڭ كوشىرمەسىن الا الامىن با؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «جىل­جىمايتىن مۇلىككە قۇقىق­تاردى مەملەكەتتىك تىركەۋ تۋرالى» زاڭىنىڭ 17-بابى 2-تارماعىنا ءساي­كەس, قۇقىقتىق كاداستردى تىركەۋ ىسىندەگى قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەلەرى سوت, قۇقىق قورعاۋ جانە باسقا دا مەملەكەتتىك ورگانداردىڭ قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭناماسىمەن بەلگىلەنگەن قۇزىرەتىنە سايكەس, دالەل­دى سۇراۋلارىنا ۇسىنىلادى. باس­قا تۇلعالارعا اتالعان اقپارات تەك قۇ­قىق يەلەنۋشىنىڭ كەلىسىمىمەن عانا ۇسى­نىلادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ «مەملەكەتتىك قىزمەت ۇلگىسىن بەكىتۋ تۋرالى» 2009 جىلعى №2121 قاۋلىسىنا سايكەس, تىركەۋشى ورگانمەن قۇپتالعان جىلجىمايتىن وبەكتىلەردىڭ جوسپارى مەن تىركەۋ ىسىندەگى قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەلەرىن ۇسىنۋ قىزمەتىمەن, «ءبىر تەرەزە» قاعيداسىمەن جۇمىس ىستەيتىن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىقتارى اينالىسادى. وسىلايشا, تىركەۋ ىسىندەگى قۇجاتتاردىڭ كوشىرمەلەرىن الۋ ءۇشىن, بەلگىلەنگەن ۇلگىدەگى وتىنىشپەن حا­لىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعىنا جۇگىنگەنىڭىز ءجون.

– سۇيىندىك سابىرۇلى, مىنانى بىلگىم كەلەدى: سەنىمحات قانشا مەرزىمگە بەرىلەدى؟
– سەنىمحات 3 جىل مەرزىمگە بەرىلۋى مۇمكىن. ەگەر مەرزىم كورسەتىلمەسە, سەنىمحات بەرىلگەن كۇننەن باستاپ 1 جىل مەرزىمگە بەرىلەدى. ەگەر بەرىلگەن كۇن كورسەتىلمەگەن جاعدايدا, سەنىمحات جارامسىز بولىپ تانىلادى.

– ءوز اتىما جىلجىمايتىن مۇلىكتىڭ قۇقىقتىق مەن­شى­گىمە تىركەلمەگەندىگى تۋرالى ءما­لىمەتتى قالاي الۋىما بولادى؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ 2009 جىلعى 15 جەلتوقساندا №2121 ۇكىمەت قاۋلىسىمەن بەكىتىلگەن, مەم­لەكەتتىك قىزمەت ستاندارتىنا سايكەس, «جىلجىمايتىن مۇلىككە ءتىر­كەلگەن «تىركەلمەگەن» قۇقىق­تارى (اۋىرتپالىقتارى) جايلى انىق­تا­مانى اۋماقتىق ادىلەت ورگاندارى­مەن حالىققا قىزمەت كورسەتۋ ورتا­لىقتارى ارقىلى ۇسىنىلادى. سونىمەن قاتار ەلەكتروندى تسيفرلى قولتاڭبانىڭ بولۋى جاعدايىندا «ەلەك­تروندى ۇكىمەتتىڭ» www.e.gov.kz, ۆەب-پورتالى ارقىلى الۋعا بولادى. بۇل رەتتە استانا قالاسىنىڭ ادىلەت دەپارتامەنتى مالىمەتتى تەك استانا قالاسى بويىنشا بەرەتىنىن ەسكەرگەن ءجون.

– ادۆوكاتتىڭ زاڭعا قايشى ءىس-ارەكەتىمەن ءجيى كەزدەسىپ جاتامىز. مۇنداي جاعدايلاردا قانداي مەملەكەتتىك ورگانعا نەمەسە ۇيىمعا شاعىمدانعانىمىز ءجون؟
– بۇل رەتتە استانا قالاسى جەڭىس داڭعىلى, 15-ۇيدە ورنالاسقان ادىلەت دەپارتامەنتىنە جانە سارىارقا داڭعىلى, 31/2 ۇيدەگى ادۆوكاتتار ال­قاسىنا شاعىمدانا الاسىز.

– مۇلىكتى ساتىپ الۋ كەلىسىمى راسىمدەلگەننەن كەيىن, قانشا ۋاقىتتىڭ ىشىندە مەنشىككە ءوز قۇقىعىمدى تىركەۋىم قاجەت؟
– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ «جىلجىمايتىن مۇلىككە قۇقىقتاردى مەملەكەتتىك تىركەۋ تۋرالى» زاڭ­نىڭ 9-بابىنىڭ 1-تارماعىنا ءساي­كەس, سوت شەشىمى ءوز كۇشىنە ەنگەننەن كەيىن, كەلىسىمدى نوتاريالدى كۋا­لان­دىرعاننان كەيىن, باسقا دا قۇ­قىق­تىڭ پايدا بولۋىنا نەگىز بولا الاتىن قۇقىقتى كۋالاندىراتىن قۇجاتتى قولعا العاننان كەيىن, 6 ايدان كەشىك­تىرمەي مەملەكەتتىك تىركەۋگە ءوتىنىش جازۋىڭىز كەرەك. وسى باپتىڭ 1-تار­ماعىندا بەلگىلەنگەن مەرزىمدى بۇز­عان زاڭدى جانە جەكە تۇلعالار قا­زاق­ستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىمەن قا­راستىرىلعان جاۋاپقا تارتىلادى.

– پاتەرىمدى ساتايىن دەپ ەدىم. ايەلىمنىڭ رۇقساتى كەرەك ەكەن. جىلجىمايتىن ءمۇ­لىككە قاتىستى جاسالعان ساتىپ الۋ-ساتۋ شارتىن تىركەگەن كەزدە, ەرلi-زايىپتىلاردىڭ بىرەۋى عانا, ال ساتۋ كەزىندە نەلىكتەن ەرلi-زايىپتىلاردىڭ ەكەۋى تۋرالى مالىمەت كورسەتىلەدى؟
– «نەكە (ەرلى-زايىپتىلىق) جانە وتباسى تۋرالى» كودەكسىنىڭ 33-بابىنىڭ 1-تارماعىنا سايكەس, ەرلi-زايىپتىلار نەكەدە تۇرعان (ەرلى-زايىپتى بولعان) كەزىندە جيناعان مۇلiك ولاردىڭ بiرلەسكەن ورتاق مەن­شiگi بولىپ تابىلادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ازاماتتىق كودەكسىنىڭ 223-بابىنىڭ 1-تارماعىنا سايكەس, ەرلi-زايىپ­تى­لاردىڭ نەكەدە تۇرعان كەزدە جينا­عان مۇلكi, ەگەر بۇل مۇلiك ەرلi-زايىپ­تى­لاردىڭ ۇلەستi مەنشiگi بولاتىنى, نە ولاردىڭ ارقايسىسىنا تيەسiلi نەمەسە مەنشiك قۇقىعىندا تيiستi بولiكتەردە ەرلi-زايىپتىلاردىڭ ارقايسىسىنا تيەسiلi ەكەنi ولاردىڭ اراسىنداعى شارتتا كوزدەلمەسە, ولاردىڭ بiرلەسكەن مەنشiگi بولىپ تابىلادى.
2012 جىلدىڭ 27 ساۋىرىندەگى «قا­زاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كەيبىر زاڭنامالىق اكتىلەرىنە ءارتۇرلى زاڭنا­مالىق اكتىلەردىڭ قۇقىق نورمالارى اراسىنداعى قايشىلىقتاردى, ول­قى­لىقتاردى, كولليزيالاردى جانە سىبايلاس جەمقورلىق قۇقىق بۇزۋ­شىلىقتار جاساۋعا ىقپال ەتەتىن نور­مالاردى جويۋ ماسەلەلەرى بويىن­شا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبلي­كاسىنىڭ 2012 جىلدىڭ 27 ساۋىرىندەگى №15-V زاڭىنا سايكەس, جىلجىمايتىن مۇلىكتى جۇبايلاردىڭ بىرەۋى العاندا, ەكىنشىسىنە دە مەنشىك قۇقىعى تىركەلەتىندىگى تۋرالى نورمانى قاراستىراتىن وزگەرىستەر ەنگىزىلدى. وسىلايشا, تىركەۋشى ورگان ەرلi-زايىپتىلاردىڭ نەكەدە تۇرعان كەزدە جيناعان جىلجىمايتىن مۇلكiن تىركەۋدى, ەرلi-زايىپتىلاردىڭ قاي­سىسى شارتقا قول قويعاندىعىنا قاراماستان, ەگەر شارتتا ەرلi-زايىپ­تىلاردىڭ ەكىنشىسى تۋرالى مالىمەت بولعان جاعدايدا (تاج, جسن) «جىلجىمايتىن مۇلىك تىركەلىمى» مەملەكەتتىك دەرەك قورىنا ەرلi-زايىپتىلار تۋرالى مالىمەتتەردى ەنگىزۋ جولىمەن جۇزەگە اسىرادى.

گۇلبارشىن وكەشقىزى