قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ كونستيتۋتسياسى 1995 جىلى 30 تامىزدا بۇكىلحالىقتىق رەفەرەندۋمدا ءبىراۋىزدان قابىلدانعان بولاتىن. سول ايتۋلى وقيعاعا, مىنە, بيىل
21 جىل تولىپ وتىر.
كونستيتۋتسيا نە ءۇشىن ماڭىزدى؟ كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ تاۋەلسىزدىگىن, دەموكراتيالىق قۇندىلىقتارىن ايقىندايتىن نەگىزگى قۇجات – وسى كونستيتۋتسيا. وندا مەملەكەتتىڭ بارلىق قۇرىلىمدارىنىڭ, جەكە ازاماتتاردىڭ, ۇلت پەن ۇلىستاردىڭ, الەۋمەتتىك توپتاردىڭ ماقساتتارى, مىندەتتەرى مەن قۇقىقتارى كورسەتىلگەن.
وسىدان 21 جىل بۇرىن قابىلداعان قۇجات قازاقستاننىڭ بولاشاققا دەگەن باعىت-باعدارىن ايقىنداپ, تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ تىرەگىنە اينالدى.
9 بولىمنەن, 98 باپتان تۇراتىن اتا زاڭ ەلىمىزدىڭ جاڭاشىل قادامدار جاساپ, ءتۇرلى تاۋەكەلدەرگە بارۋىنا كەدەرگى بولعان جوق. كەرىسىنشە, قازاقستاننىڭ جاسامپاز, جاس مەملەكەت رەتىندە تانىلۋىنا مۇمكىندىك بەردى. سەبەبى اتا زاڭدا ەلىمىز ءوزىن دەموكراتيالىق, زايىرلى, قۇقىقتىق جانە الەۋمەتتىك مەملەكەت رەتىندە ورنىقتىرىپ, ونىڭ ەڭ قىمبات قازىناسى – ادام جانە ادامنىڭ ءومىرى, قۇقىقتارى مەن بوستاندىقتارىنا كەپىلدىك بەردى. قوعامدىق تاتۋلىق پەن ساياسي تۇراقتىلىق, بۇكىل حالىقتىڭ يگىلىگىن كوزدەيتىن ەكونوميكالىق دامۋ, قازاقستاندىق پاتريوتيزم, مەملەكەت ءومىرىنىڭ اسا ماڭىزدى ماسەلەلەرىن دەموكراتيالىق ادىستەرمەن شەشۋگە باعىتتالدى. زاڭ مەن سوت الدىندا جۇرتتىڭ ءبارى تەڭ. تەگىنە, الەۋمەتتىك, لاۋازىمدىق جانە مۇلىكتىك جاعدايىنا, جىنىسىنا, ناسىلىنە, ۇلتىنا, تىلىنە, دىنگە كوزقاراسىنا, نانىمىنا, تۇرعىلىقتى جەرىنە بايلانىستى نەمەسە كەز كەلگەن وزگە جاعداياتتار بويىنشا ەشكىمدى ەشقانداي كەمسىتۋگە بولمايتىنى ناقتى كورسەتىلگەن.
«كونستيتۋتسيا» لاتىنشادان اۋدارعاندا «قۇرىلىس» دەگەن ماعىنانى بەرەدى. ياعني, ول – ەل-جۇرت بولىپ بىرىگىپ, مەملەكەت قۇرۋ دەگەن ءسوز. قازاقستاننىڭ اتا زاڭى – الەمدەگى ەڭ جاس كونستيتۋتسيالاردىڭ ءبىرى. ساراپشى-
لاردىڭ زەرتتەۋىنشە, قازاقستاننىڭ كونستيتۋتسياسى – الەمدەگى جالپىادامزاتتىق قۇندىلىقتاردى ءدارىپتەيتىن ەڭ ۇزدىك 50 كونستيتۋتسيانىڭ ءبىرى.
تاريحقا جۇگىنسەك, قازاقستاندا تۇڭعىش رەت كونستيتۋتسيا 1924 جىلى, 1937, 1978, 1993, 1995 جىلدارى قابىلدانعان. 1993 جىلى كونستيتۋتسيادا ەسكى اكىمشىلىك, امىرشىلدىك ەرەجەلەرىنە, كوبىنەسە كەڭەستىك دەموكراتيا قاعيدالارىنا نەگىزدەلگەندىكتەن, جاڭا قوعام تالابىنا جاۋاپ بەرە المادى.
رەسمي دەرەكتەرگە جۇگىنسەك, قۇجاتتى تالقىلاۋعا 3 ميلليون 345 مىڭ ادام قاتىسىپتى. جۇرتشىلىق تاراپىنان 31 مىڭ 886 ۇسىنىس تۇسسە, سونىڭ 1100-ءى كونستيتۋتسيا جوباسىنا ەنگىزىلگەن. بۇل جونىندە ەلباسى «قازاقستاندىق جول» اتتى كىتابىندا: «1995 جىلعى كونستيتۋتسيا تاقىر جەردەن پايدا بولعان جوق. ول ەگەمەن قازاقستاندا كونستيتۋتسيالىق قۇرىلىس ورناتۋ ءۇشىن بۇرىننان جيناقتالعان تاجىريبەلەردى, سونداي-اق ءبىزدىڭ جاعدايىمىزعا سايكەس كەلەتىن ەڭ پروگرەسشىل شەتەلدىك ءتاجىريبەلەردى بارىنشا تولىق پايدالانعان ەدى. سوندىقتان دا كىمدە-كىم ەلىمىزدىڭ نەگىزگى زاڭىنىڭ رۋحى مەن ماڭىزىن تەرەڭ تۇسىنگىسى كەلسە, ونى جاساۋدىڭ, قالىپتاستىرۋدىڭ تاريحىن جاقسى ءبىلۋى كەرەك» دەگەن بولاتىن. 1995 جىلعى كونستيتۋتسيانى تالقىلاۋ بارىسىندا ەلىمىزدەگى بەدەلدى زاڭگەرلەردەن بولەك, فرانتسيانىڭ كونستيتۋتسيالىق كەڭەسىنىڭ وكىلدەرى, وسى ەلدىڭ مەملەكەتتىك كەڭەسىنىڭ مۇشەلەرى, رەسەي زەرتتەۋ ورتالىعىنىڭ ەڭ بەدەلدى زاڭگەرلەرى اتسالىسقان ەكەن. وسىنداي تەرەڭ ساراپتاۋ مەن سىننان وتكەن زاڭ حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن الدى دەسەك, قاتەلەسپەيمىز. ماماندار اتا زاڭدى قايتا-قايتا وزگەرتە بەرۋ ءتيىمسىز دەپ سانايدى. دەسە دە, ءبىرىنشى قۇجاتقا تولىقتىرۋلار مەن وزگەرىستەر ەنگىزۋ, ونىڭ ءتيىمدى تۇستارىن الدىن الا زەردەلەۋ – الداعى ۋاقىتتىڭ ەنشىسىندەگى ماسەلە.
قورىتا ايتقاندا, مەملەكەتىمىزدىڭ كونستيتۋتسياسى – بۇل ءبىزدىڭ ءبىرلىگىمىزدىڭ, تاتۋلىعىمىزدىڭ كەپىلى, بيلىكتىڭ بارلىق بۋىنىنىڭ جولعا قويىلعان ءتيىمدى جۇمىسى, ەڭبەك ەتۋ, لايىقتى ءومىر ءسۇرۋى.
اتا زاڭمەن ءومىر ءسۇرۋ – بۇل دەموكراتيانىڭ ەڭ جوعارعى مەكتەبى. ەلىمىزدى, تاريحىمىزدى, ءوزىمىزدىڭ جەتىستىكتەرىمىزدى قالاي قۇرمەتتەسەك, ءبىرىنشى زاڭدى دا سولاي قادىرلەۋىمىز كەرەك. كونستيتۋتسيانى سىيلاۋ, ونىڭ
تالاپتارىن مۇلتىكسىز ورىنداۋ – قوعامدىق كەلىسىمگە, تارتىپكە, بەيبىتشىلىككە اپاراتىن جول. «مەن ەلىمنىڭ پاتريوتىمىن!» دەيتىن ءاربىر ازامات وسىنى جادىندا ۇستاسا, قازاقستاننىڭ كەلەشەگى كوركەيە تۇسەرى ءسوزسىز.
جانسايا سىدىقباي
