پااتا كالاندادزە,
گرۋزيانىڭ قازاقستانداعى توتەنشە جانە وكiلەتتi ەلشiسi:
ايگIلI سلاۆا مەترەۆەللي مەنIڭ وكIل اكەم بولاتىن
استانانىڭ ايتۋلى اۋدانىنداعى پاتەرiنiڭ ەسiگiن ەلشiنiڭ ءوزi اشتى. ەمەن-جارقىن جان ەكەن. تاۋلىقتارعا ءتان مەيماندوستىق مەزiرەتiن تانىتىپ جاتىر. «الدىمەن شايلانىپ الايىق. اڭگiمەلەسۋ ەشقايدا قاشپاس».
ءتوردiڭ توبەسiنە جايعاسا بەرە «قۋىس ۇيگە قۇر كiرمەنiڭ» جونiمەن قولىمىزعا ۇستاي كەلگەن قوناقكادەمiزدi ۇسىنا قويدىق. تۋعان قالاسىنىڭ تالاي عاسىرلىق تاريحىنان حابار بەرەتiن اينەكتەلگەن ادەمi سۋرەت وعان ۇنايتىنىن وسىندا بەتتەگەندە-اق قۋ iشiمiز سەزگەن. قىزمەت بابىمەن قيىردا جۇرگەن ازاماتتىڭ ۇستەلiندە وتتان ىستىق وتانىن ۇنەمi ەسكە تۇسiرەتiن كوزايىم كورiنiس مەنمۇندالاپ تۇرسا كوڭiل حوشى كiرمەي قايتسiن.
ارتىق انىقتامانى قاجەت ەتپەيتiنiن بiلسەك تە, اكەلگەن الگi سىيلىعىمىزدىڭ سىر-سيپاتىن وزiمiزشە بايانداي جونەلدiك.
– مiنە, مىناۋ – ارعى زامانداردىڭ اماناتىنداي مەتەحا حرامى. ارت جاعىندا تامارا پاتشانىڭ سالتاناتتى سارايى بوي كوتەرگەن كورiنەدi باياعىدا. جانىنداعى بيiك جارتاستىڭ باسىندا تبيليسيدiڭ العاشقى قازى-عىن قاققان ۆاحتانگ گورگاساليدiڭ ات ۇستiندەگi ايبىندى ەسكەرتكiشi اسقاق-تايدى. ەتەكتە ەسكi شاھاردى ەكiگە ءبولiپ متكۆاري اعادى ارناسىنان اسىپ-تاسىپ. اساۋ وزەننiڭ ارعى بەتiندە ورىستىڭ ۇلى اقىنى پۋشكيندi تاڭ-داندىرعان اتاقتى اراسان مونشالارى ورنالاسقان. اناۋ الىستان قاراۋىت-قان قاسيەتتi متاتسميندا تاۋى. ۇلتتىڭ ۇلى تۇلعالارى سونىڭ باۋرايىندا جەرلەنەدi. ال, سiزدiڭ حالقىڭىزدىڭ ماقتانىشىنا اينالعان ناريكالا تۋرالى ايتار ءسوز تiپتi كوپ. بۇل قامالدىڭ قابىرعاسىن بiزدiڭ قىپشاقتار قالاعان. تاريحتا سولاي تاڭبالانعان…
– بارەكەلدi! بiزدiڭ ەلدiڭ ارعى-بەرگiسiن بiرشاما بiلەتiندiگiڭiز بiردەن بايقالادى. ىستىق ىقىلاسىڭىز ءۇشiن ۇلكەن راحمەت!
– قالىڭ قۇمنىڭ اراسىنداعى قازاق اۋىلىندا وسكەن الدىڭىزداعى پاقى-رىڭىزدىڭ گرۋزياعا قۇمارتۋى كەشەگi كەڭەستiك كەزەڭنiڭ جانكۇيەرلەرiن جاپپاي تەلەديدارعا تەلمiرتكەن كوتە ماحارادزەنiڭ فۋتبول رەپورتاجدا-رىنان باستالعان ەدi.
– ال, مەن وسىناۋ عاجايىپ اداممەن اعايىن, تۋىستاي ارالاستىم. ول كەرەمەت كوممەنتاتور عانا ەمەس, تاماشا اكتەر بولاتىن. گرۋزيانىڭ حالىق ءارتiسi. ۇزاق جىلدار بويى رۋستاۆەلي جانە ماردجانيشۆيلي اتىنداعى تەاترلاردىڭ ساحناسىندا سالماقتى وبرازدار سومدادى. كوپتەگەن كينو-فيلمدەردە وينادى.
ەفيردەگi ەرۋديتسياسىن ەندi ايتىپ جەتكiزە المايسىڭ. توقسان مينۋت توقتاۋ-سىز تولعاعاندا تiلi بiر مۇدiرمەيتiن. بiلمەيتiن بالەسi جوق. قۇلاق قۇرىشى قانعان تىڭدارمان سiلتiدەي تىناتىن.
ايەلi سوفيكو چياۋرەلي…
– اتى اڭىزعا اينالعان اكتريسا. اكەسi گرۋزين كينوسىنىڭ نەگiزiن قالاۋ-شىلاردىڭ قاتارىنداعى ميحايل چياۋرەلي, شەشەسi كسرو حالىق ءارتiسi ۆەريكو اندجاپاريدزە, تۋعان بولەسi داڭقتى گەورگي دانەليا, بiرiنشi كۇيەۋi تانىمال كينورەجيسسەر گەورگي شەنگەلايا, كەلiنi يا نينيدزە… ءدۇيiم دۇلدۇلدەردiڭ تاعدىرى بiر ارناعا توعىسا كەتكەنiن كورمەيسiز بە… تبيليسيگە تابانىمىز تيسە وسىناۋ اۋلەتتiڭ مۇراجاي-ۇيiنە سوقپاق نيەتiمiز بار. كەشiرiڭiز, اڭگiمەڭiزدi ءبولiپ جiبەردiم بiلەم.
– جۇلدىزدى جۇپتىڭ جاراسىمىنا جاپپاي قىزىعاتىنبىز. اسiرەسە داستارحان باسىنداعى ءازiل-قالجىڭدارى اينالاسىنداعىلاردى قىران-توپان كۇلكiگە قارىق قىلاتىن. ومiردەن ءوتiپ كەتكەندەرi وكiنiشتi-اق.
– كوتە كوكەمدi كوككە كوتەرگەنiڭiزگە قاراعاندا سپورت اتتى سيقىر ارباۋى-نان ساۋ ەمەس سياقتىسىز.
– ەركەك ەمەسپiز بە… اسiرەسە فۋتبولعا ەرەكشە قاتىسىم بار. Iلگەرiدە يراكلي نەمتسادزە دەيتiن بۇكiل رەسپۋبليكامىزعا بەلگiلi مەتسەنات بولدى. گرۋزياداعى اياقدوپ ونەرiنiڭ وركەندەۋiنە ولشەۋسiز ەڭبەك سiڭiردi مارقۇم. تبيليسيدiڭ «ديناموسىنا» جاسىرىن تۇردە دەمەۋشiلiك جاساپتى. سول كiسi مەنiڭ اكەمنiڭ دوسى-تۇعىن. وسى جاعداي سەبەپ بولىپ, بiزدiڭ شاڭىراققا جاسىل الاڭنىڭ جامپوزدارى جيi باس سۇعاتىن. ماسەلەن, دۇرiلدەگەن ەدۋارد سترەلتسوۆ, اناتولي بانيشەۆسكي, انزور كاۆازاشۆيلي سياقتى ساڭلاق-تاردى بالا كەزiمنەن كورiپ ءوستiم. ولار بiزدiڭ تابالدىرىعىمىزدان وزiمسiنە اتتاپ, تورiمiزدە جامباستاپ جاتاتىن. كەيدە كەلiنشەكتەرiمەن كەلەتiن. سiز سلاۆا مەترەۆەليدi بiلەسiز بە؟
– و نە دەگەنiڭiز. اق تاڭنان قارا كەشكە دەيiن الا دوپ قۋعان تالاي بالا «پiرiنە» بالاعان مەترەۆەليدi بiلمەي نە كورiنiپتi. لاقاپ ەسiمi – «مەتر».
– ەندەشە سول سلاۆا مەترەۆەلي مەنiڭ كiندiك اكەم بولاتىن.
– اقىر باستادىق قوي, وسى تاقىرىپتاعى اڭگiمەمiزدiڭ اياعىن جەرگە تيگiزەيiك. ايتىڭىزشى, كەزiندە «كەڭەستiك برازيليالىقتار» اتانعان گرۋزيا فۋتبولشىلارى كەيiنگi ۋاقىتتارى نەگە بيiك بەلەستەردەن كورiنە الماي ءجۇر؟
– تاۋەلسiزدiك العاننان كەيiنگi ون ەكi جىل ەلiمiزگە وتە قيىن تيدi. تالاي قۇندىلىقتارىمىزدى جوعالتتىق. ازامات سوعىسىنداعى اتىس-شابىستاردا مەملەكەتiمiزدiڭ باستى بايلىعى – ادامدارىمىزدان ايىرىلدىق. بۇل – ورنى تولمايتىن شىعىن. ەل باسىنا تۋعان ەكiتالاي كۇن گرۋزين فۋتبولى-نىڭ دا قابىرعاسىن قاۋساتىپ كەتتi. كوپتەگەن تالانتتى ويىنشىلارىمىز قارجىلىق جاعدايى قالىپتى رەسەيدiڭ, ەۆروپانىڭ ۇزدiك كلۋبتارىنا كەتتi. ايتسەدە وتاندىق فۋتبول ماماندارى قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرماي, تىعىرىقتان شىعۋدىڭ تيiمدi جولدارىن قاراستىرىپ جاتقانى ءۇمiت وتىن ۇرلەيدi. ءساتiن سالسا, جاقسى داستۇرلەرiمiز جالعاسىن تابۋعا تيiس.
– جاقسى-جايساڭدارمەن بiرگە ءجۇرiپ, بiتە قايناسقان اتا-انالارىڭىز جونiندە ايتا كەتسەڭiز.
– انكەتا تiلiمەن ايتقاندا قىزمەتشiلەر وتباسىندا تۋدىم. اكەم گيۆي تبيليسي قالاسىنىڭ باس سوت مەديتسينالىق ساراپشىسى, عىلىم دوكتورى, ءوز iسiنiڭ بiلگiر مامانى ەدi. شەشەم العاشىندا تەلەۆيدەنيەدە ديكتورلىق قىزمەتتە iستەدi. كەيiن مەن دۇنيەگە كەلگەن سوڭ بiرىڭعاي ءۇي شارۋاسىنا كوشiپتi. ونىڭ ەسەسiنە ماعان كوپ كوڭiل ءبولدi. سونىڭ ارقاسىندا قاتارىمىزدان قالماي دۇرىس تاربيە الدىق. قالاعان ماماندىعىمىزدىڭ وقۋىن ءتامامداپ, جۇمىس iستەپ ءجۇرمiز.
اكەم جاستايىنان تاعدىر تەپكiسiن كوپ كورiپتi. اتامىز وتىز جەتiنiڭ وي-رانىنا ۇشىراپ, كۋتايسي اسكەري گارنيزونىنىڭ باستىعى بولىپ تۇرعاندا ۇستالىپ, تەرگەۋ ۇستiندە ۇرىپ-سوعۋدان ءولiپ كەتكەن. ارادا از ۋاقىت وتكەندە مەكتەپتە ورىس تiلi مەن ادەبيەتiنەن ساباق بەرەتiن اجەمiز نادەجدا ميحايلوۆنانى شاكiرتتەرiنiڭ كوزiنشە تۇتقىنداپ, اباقتىعا جاپقان. سودان وسى الجير-دە وتىرىپ, نەشە ءتۇرلi قورلىق-زورلىقتى باستان كەشiرگەن. مەن اياۋلى اجەم زارداپ شەككەن لاگەر ورنىنداعى مۇراجايدا بولىپ, سونداعى ەستەلiك كiتاپشاسىنا كوكەيدەگi كورiكتi ويىمدى جازدىم.
«جازاسىن» وتەپ شىققاننان كەيiن ەلگە ورالىپ, تەنتiرەپ كەتكەن ۇلىن تبيليسي كوشەلەرiن كەزگەن تەلi-تەنتەكتەردiڭ ورتاسىنان ارەڭ تابادى.
بiر قۋانارلىعى, ول بۇرالاڭ جولعا تۇسسە دە بۇزىلا قويماپتى. ءسiرا, قانىندا بار تەكتiلiك قاسيەت تەرiس قادامنان ساقتاسا كەرەك.
– باگراتيوندار ۇرپاعى ەمەسسiزدەر مە؟
– جوق. بiز باتىس گرۋزيانى مەكەندەگەن گۋريالىقتارمىز. ناعاشى جۇرتىم – مەگرەلدەر. شاعىن عانا گرۋزيا باگراتيونداردىڭ شامادان تىس كوبەيگەنiن كوتەرە المايدى عوي… (تاپقىرلىقپەن ايتىلعان قالجىڭعا بiراز كۇلiپ الدىق).
– ءبارiبiر وسال ەمەسسiز. كونستانتين گامساحۋردياداي كلاسسيك جازۋشىنىڭ جيەنiن كiم كەمسiتەدi?!. ايتپاقشى, سiزدiڭ پااتا دەگەن ەسiمiڭiز قانداي ۇعىمدى بiلدiرەدi. گرۋزيندەردiڭ ۇلتتىق باتىرى, ۇلى موۋراۆي گەورگي ساحادزەنiڭ بiر ۇلىن وسىلاي اتاعانىن بiلەمiز.
– بۇل – ناعىز گرۋزينشە اتاۋ. «كiشكەنتاي» دەگەندi بiلدiرەدi.
– بالا-شاعاڭىز جايلى بايانداي وتىرساڭىز.
– سۇيگەن جارىم تامريكو ەكەۋiمiزدiڭ وتاۋ تiككەنiمiزگە جيىرما بەس جىلدان اسىپ بارادى. ءۇش بالامىز بار. قازiر قولىمىزداعى كەنجەمiز لي-زانى الگiندە كوردiڭiزدەر. بەلگيادا تۋعان.
– پااتا باتونا, بۇرىنىراقتا «گرۋزيافيلم» كينوستۋدياسىنىڭ تۋىندى-لارىن تۇشىنا تاماشالايتىنبىز. قازiر كوز جازىپ قالعاندايمىز.
– ءبارi ەسكi بايلانىستارىمىزدىڭ ۇزiلۋiنەن بولىپ وتىر. ايتپەسە, گرۋزين كينەماتوگرافياسى السiرەي قويعان جوق. جارقىراپ شىققان جاڭا دارىندار جەتەرلiك. ولار ءتۇرلi حالىقارالىق فەستيۆالداردا جۇلدە الىپ ءجۇر. بۇيىرسا, استانا مەن الماتىدا گرۋزين كينوسىنىڭ اپتالىعىن وتكiزبەك ويىم بار.
– ەكi ەلدiڭ قالامگەرلەرi دە بiر-بiرiمەن قاۋىشپاعالى قاي زامان. قازiر استانا دۇكەندەرiنەن بiردە-بiر گرۋزين جازۋشىسىنىڭ كiتابىن كەزدەستiر-مەيسiز. رەسەي باسپالارى نودار دۋمبادزەنiڭ, يراكلي اباشيدزەنiڭ, رەزو چەيشۆيليدiڭ, چابو اميرەدجيبيدiڭ جانە باسقالاردىڭ شىعارمالارىن باسۋدى مۇلدەم قويعان. سوندىقتان اراعايىنسىز تiكەلەي اۋدارماعا كوشەتiن ۋاقىت كەلگەن ءتارiزدi. قالاي ويلايسىز؟
– دۇرىس. رۋحاني الىس-بەرiس, بارىس-كەلiستەردi قايتا قالپىنا كەلتiرۋ قاجەت. ول ءۇشiن ەڭ الدىمەن جەكەلەگەن اقىن-جازۋشىلار ەسكi تانىستارىن ەسكە ءتۇسiرiپ, بiر-بiرiنiڭ حال-احۋالدارىن سۇراسىپ, شىعارماشىلىق تۇرعىدان پiكiر الماسۋدى باستاسا سەڭ ورنىنان قوزعالار ما ەدi, كiم بiلسiن. وسىعان وراي تۆورچەستۆولىق ۇيىمدار مەن بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى باعالى باستامالار كوتەرسە ءجون بولار ەدi.
قوس حالىقتى جاقىنداستىراتىن تاريحي تامىرلارعا قايتا قان جۇگiرتسەك قانداي عانيبەت.
– تامىرى تەرەڭ, تاعلىمى مول گرۋزين-قىپشاق تۋىستىعى جايلى كونستانتين گامساحۋرديانىڭ «داۆيد سترويتەل», گريگول اباشيدزەنiڭ «لاشارەللا», «ۇزاق ءتۇن», اننا انتونوۆسكايانىڭ «ۇلى موۋراۆي» ءتارiزدi تاريحي روماندارىندا جاقسى جازىلعان.
– مەن سiزگە ودان زورعىسىن ايتايىن. بiزدiڭ گۋريادا ايىز قاندىرار iس تىندىرعان ازاماتتى «اي, كازاحيا» دەپ اسقان ريزاشىلىقپەن ارقادان قاعادى. وسى تiركەستiڭ سوزدiك قورىمىزعا قالاي كiرگەنiنە قايرانمىن. قىپشاقتار ساكارتۆەلا تاريحىندا قايتالانباس تاڭباسىن قالدىرعانى انىق. جالدامالى قىپشاق جاساقتارى گرۋزيندەرمەن بiرگە ورتاق جاۋلارى-مىزعا قارسى شاۋىپ, شەكارامىزدى كۇزەتكەنiن ەشكiم جوققا شىعارا المايدى.
– قازاقستان مەن گرۋزيانىڭ قازiرگi تاڭداعى قارىم-قاتىناسىنا قانداي باعا بەرەسiز؟
– ەڭ باستىسى, ەكi مەملەكەتتiڭ دوستىعىنا سەلكەۋ تۇسكەن ەمەس. ايعايلاماي, اتتانداماي-اق بiراز شارۋانىڭ باسىن قايىردىق. گرۋزيا مەن قازاقستاندى ەۋروپا مەن ازيا اراسىنداعى ەكi الىپ باعانعا بالار ەدiم. قازاقستان مەن ونىڭ پرەزيدەنتi نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ الەمدiك قاۋىمداستىقتاعى بەدەلiن بiزدiڭ ەلiمiز وتە جوعارى باعالايدى. قازاقستان بۇگiندە گرۋزيا ەكونوميكاسىن كوتەرۋگە كوپ ۇلەس قوسۋشى iرi ينۆەستورلاردىڭ بiرەگەيi ەكەنi جاسىرىن سىر ەمەس. راس, ءتۇيiنiن تارقاتۋدى تiلەيتiن پروبلەمالار دا قىلاڭ بەرiپ قالادى. مۇنىڭ ءبارi شەشiلەتiن ماسەلەلەر. كوزi قاراقتى كوپشiلiك بiلەتiن بەلگiلi جايتتەردi قايتالاپ جاتقىم كەلمەيدi.
– استاناعا باۋىر باسىپ ۇلگەردiڭiز بە؟
– العاش مۇندا كەلگەنiمدە ءتۇن ورتاسى بولاتىن. ونىڭ ۇستiنە جولسوقتى بولىپ, جان-جاعىما قاراۋعا مۇرشام كەلمەگەن. ەرتەڭگiسiن مەيمانحانا تەرەزەسiنەن سىرتقا كوز سالعانىمدا ارۋ قالانىڭ ايرىقشا ءسان-سالتاناتىن كورiپ, قاتتى ءسۇيسiندiم. مەنiڭ قىزمەتتiك اۆتوكولiگiمنiڭ جۇرگiزۋشiسi جەرگiلiكتi جiگiت. سول ماعان ىلعي «مىنا ارادا جاتاعان تامدار تۇرعان, اندا تاعى بiر عيمارات بولعان» دەپ ەستەلiك ايتادى. قازiر تانىماستاي وزگەرگەن ەلوردالارىڭىزعا ونىمەن بiرگە مەن دە تاڭىرقاپ باس شايقايمىن. استانانىڭ ايداي سۇلۋ كەلبەتiنە تامسانۋدان جالىقپايىق!
اڭگiمەلەسكەن
تالعات باتىرحان
