ءبىر كەزدە يزرايل مەملەكەتىن كوپ جىلدار بويى باسقارعان گولدى مەيردىڭ ەستەلىگىن وقىعان ەدىم. ونىڭ: «ومىردەگى ەڭ باقىتتى شاعىم – بۇۇ-نىڭ شەشىمىمەن ءيزرايلدىڭ ءوز الدىنا دەربەس مەملەكەت بولىپ قۇرىلعانىن ەستىگەن قاراپايىم ەۆرەيلەر كوزدەرىنىڭ جاسىن تىيا الماي, جەردى ايمالاي قۇشىپ سۇيگەندەرىن كورگەن تۇسىم» دەپ اعىنان جارىلعانى ەسىمدە قالىپتى. وتان سۇيگىشتىكتىڭ ناعىز ۇلگىسى ەمەس پە بۇل؟! ەۆرەيلەردىڭ وسى قاسيەتى كولىنەن ءشولى باسىم قۇمدى ايماقتى بۇگىندە گۇلدەنگەن الدىڭعى قاتارلى مەملەكەتكە اينالدىرىپ وتىر.
تاۋەلسىزدىكتىڭ ءتاتتى ءدامىن تاتۋدى تاعدىر قازاق ەلىنە دە جازىپتى. «ءبىر ماقسات, ءبىر مۇددە, ءبىر بولاشاق» دەپ اتالاتىن ەلباسىنىڭ قازاقستان حالقىنا ارناعان بيىلعى جولداۋىندا مىناداي تۇجىرىم بار: «اتا-بابالارىمىزدىڭ سان مىڭ جىلدان بەرگى اسىل ارمانى – تۇرمىسى باقۋاتتى, ءتۇتىنى ءتۇزۋ ۇشقان, ۇرپاعى ەرتەڭىنە سەنىممەن قارايتىن باقىتتى ەل بولۋ ەدى. ءبىز ارمانداردى اقيقاتقا اينالدىردىق. ماڭگىلىك ەلدىڭ ىرگەتاسىن قالادىق. تاۋەلسىزدىكپەن بىرگە حالقىمىز ماڭگىلىك مۇراتتارىنا قول جەتكىزە الدى». ەندىگى قاسيەتتى دە قاستەرلى مىندەت – قازاقتىڭ ماڭگىلىك عۇمىرى ۇرپاقتىڭ ماڭگىلىك بولاشاعىن باياندى ەتۋ.
ارينە, وسى تۇپكىلىكتى ماقساتقا قول جەتكىزۋدىڭ سان الۋان جولى, ءار كەزەڭگە لايىق ءوزىنىڭ تاكتيكاسى بار. سول كوپ جولداردىڭ ءبىرى ءارى قارابايىرى – تەك قازاقتىڭ عانا جوعىن جوقتاۋ, «مەن قازاقپىن, سوندىقتان, قازاقتى عانا قولدايمىن. وزگە ۇلتتار قازاقتىڭ ىڭعايىمەن ءومىر ءسۇرىپ, جۇمىس ىستەۋى ءتيىس» دەگەن پرينتسيپكە سۇيەنۋ. تومەنگى بۋىندا كەي تۇستا عانا ىسكە اسىرۋعا بولاتىن بۇل پرينتسيپ مەملەكەتتىك دەڭگەيدە ۇلكەن قان توگىسكە الىپ كەلەدى. ۋكراينادا بولىپ جاتقان قايعىلى جاعدايلار سونىڭ ايقىن ءبىر كورىنىسى. رەسپۋبليكامىزداعى حالىقتىڭ قىرىق پايىزعا جۋىعىن قۇراپ وتىرعان وزگە ۇلت وكىلدەرى – تىقسىرۋعا, تومەندەتۋگە شىداپ وتىرا بەرەتىن قارابايىر توبىر ەمەس, قازىرگى زاماننىڭ ءبىلىمدى, قاجىرلى ادامدارى.
سونىمەن قاتار, قازىر كەيبىر ادامدار تەك قازاقجاقتاس (پروكازاحسكي) ساياسات جۇرگىزۋ كەرەك دەيدى. بۇل ءالى ساياسي ساۋاتىمىزدىڭ تومەندىگىنەن بولۋ كەرەك. تەك قازاقتىڭ عانا مۇددەسىن ەسەپكە الۋ نيەتى رەسپۋبليكامىزدىڭ دەموگرافيالىق, گەوساياسي جاعدايلارىنا سايكەس بەلگىلى دارەجەگە دەيىن عانا ورىندالۋى مۇمكىن ەكەندىگىن دە ۇمىتپاعانىمىز ءجون.
دەمەك, بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ وزگە جولدارىن ىزدەستىرۋ كەرەك. مىنانى دا ەستە ۇستاعان ءلازىم: تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن گورى, ونى ۇستاپ تۇرۋ الدەقايدا قيىن. بۇل – الەم كەڭىستىگىندە عۇمىر كەشكەن تالاي حالىقتىڭ باسىنان وتكەن تاريحي شىندىق. ءوزارا الاۋىزدىق پەن جان-جاققا تارتقان بەرەكەسىزدىك تالاي ەلدىڭ تاعدىرىن قۇردىمعا جىبەرگەن. سوندىقتان, ءبىز وزگەنىڭ قاتەلىگىنەن, وتكەننىڭ تاعىلىمىنان ساباق الا بىلۋگە ءتيىسپىز.
اتا-بابالارىمىز ەجەلدەن ەل ءبىرلىگىن, قارا قازان, سارى اۋىز بالانىڭ تىنىشتىعىن, اعايىننىڭ تاتۋلىعىن ماقسات تۇتقان. بۇگىندە وسىناۋ يگى نيەت كونە كوز قاريالارىمىزدىڭ: «ىمىرا-بىرلىگىمىزدەن ايىرماسىن» دەگەن باتاسىمەن جالعاسىپ جاتقانى دا تەگىن ەمەس. ەندەشە, ەلىمىزدىڭ سىرتقى جانە ىشكى قالىپتىلىعىن تۇراقتى تۇردە قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى ەلباسىمىزدىڭ ۇدايى نازارىندا بولۋىن كەزدەيسوق دەپ ايتا المايسىڭ. وسى تۇستا ەسىمە «ي» دەپ اتالاتىن اڭىز اڭگىمە ءتۇسىپ وتىر. اڭگىمە جەلىسى مىناعان سايادى. پامير تاۋلارىندا «ي» دەگەن ءبىر ءارىپ اتاۋىمەن اتالاتىن شاعىن تايپا مەكەندەپ, ولار تەك ءوز تىلدەرىندە ءتۇسىنىسىپ, ءوز سالت-داستۇرلەرىن عانا ۇستاناتىن كورىنەدى. ال, وسى ءبىر شاعىن تايپانى بار بولمىسىمەن ساقتاپ قالۋ وزدەرىن وركەنيەتتى قوعام سانايتىن ورتاعا ۇلكەن سىن ءارى پارىز ەكەن.
مۇمكىن, مۇنى سونشاما باياندايتىن ۋاقيعا دەپ تە ايتۋعا بولماس. دەسەك تە, ەلىمىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان ۇلتتىق ساياسات تۇرعىسىنان كەلگەندە, بۇل اڭگىمە قازىر ءوز مازمۇنىن تەرەڭ اشىپ وتىرعانداي. قازاقستان ءتارىزدى باسىم ەكى ءتىلدى, ەكى ءدىندى, ەكى مەنتاليتەتتى ەلدى باسقارۋ وڭاي ەمەس. ولاي بولسا, قازاق جەرىندە 140 ۇلت پەن ۇلىستىڭ وكىلدەرى سۇتتەي ۇيىپ وتىرعانى توبەدەن توپ ەتىپ تۇسە قالعان الدەقانداي سىي-سياپات ەمەس, كەرىسىنشە, نۇرسۇلتان نازارباەۆتىڭ وتە كورەگەندىك ساياساتىنىڭ تىكەلەي جەمىسى دەپ قابىلداعانىمىز ابزال. ءوز باستاماسىمەن ومىرگە كەلگەن قازاقستان حالقى اسسامبلەياسىنىڭ ۇستىمىزدەگى جىلعى 18 ساۋىردە بولىپ وتكەن ءححى سەسسياسى بارىسىندا ەلباسى مىنا ءبىر ماسەلەلەرگە ەرەكشە نازار اۋداردى. ۇلى جامبىل اقىننىڭ «جىگەرلى بولسا – ەر بولار, بىرلىكتى بولسا – ەل بولار» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزىن تىلگە تيەك ەتە كەلە, مەملەكەت باسشىسى كەلىسىم مادەنيەتىن ءداستۇر رەتىندە ۇرپاققا مۇرا ەتۋگە ءتيىسپىز دەپ اتاپ ءوتتى. سونىمەن بىرگە, پرەزيدەنت ورتاق وردامىز –قازاقستاننىڭ بوساعاسىن بەرىك, شاڭىراعىن بيىك ۇستاپ, ءتۇتىنىن ءتۇزۋ ۇشىرۋ ەلدىك ماقسات ەكەندىگىن ەسكەرتە وتىرىپ, سوندا عانا «قازاقستان – 2050» ستراتەگياسىندا ايتىلعان ۇزدىك 30 ەلدىڭ قاتارىنان تابىلارىمىزعا نازار اۋداردى.
ءيا, «دامۋدىڭ سىرى – بىرلىكتە, تابىستىڭ سىرى – تىرلىكتە» ەكەندىگى بارىمىزگە بەلگىلى. مۇراتقا جولىن تاپقان جەتەدى. ەڭبەگىمىزدىڭ جانباعى ءبىزدىڭ ورتاق ءۇيىمىزدى بەيبىتشىلىكتىڭ بەسىگى ەتىپ, باردى مەيلىنشە باعالاي بىلۋىمىزگە بايلانىستى. الگىندە عانا ايتقانداي, ءبىزدىڭ وتانىمىز – ورتاق, تىلەگىمىز – ءبىر, ماقساتىمىز – جالعىز. ول – جەرى گۇلدەنگەن, ەلى ءتۇرلەنگەن, دامۋى جەدەل, ۇرپاعى كەمەل ءماڭگىلىك قازاقستان! وسى ويدىڭ ىسكە اسۋىنىڭ باستى كەپىلى – حالىقتىڭ بىرلىگى, ەلدىڭ تىنىشتىعى.
سونىمەن قاتار, الەمدىك ەكونوميكالىق جانە ساياسي كەڭىستىكتىڭ ءبىر بولىگى رەتىندە تانىلاتىن قازاقستان ءۇشىن قاۋىپسىزدىك ماسەلەسى وتە كەلەلى دە وزەكتى ماسەلە ەكەندىگىن تاعى ايتپاسقا بولمايدى. سوندىقتان ەلدىڭ قاۋىپسىزدىك جانە تۇتاستىق ماسەلەلەرىندە ءبىز ۇنەمى قىراعى بولۋعا ءتيىسپىز. بۇلايشا تۇجىرىم ايتۋعا تولىق نەگىز بار. بىلىكتى مامانداردىڭ ارنايى زەرتتەۋلەرىنە سۇيەنسەك, ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستان بەرى الەمدە 170 رەت سوعىس ءورتى تۇتانىپتى. بۇگىنگى كۇنى ءتورت قۇرىلىقتا 24 جەردە سوعىس سيپاتىنداعى قاقتىعىستار ورىن الۋدا. الاڭداتارلىعى سول, قارۋلى قاقتىعىستار بىزبەن كورشىلەس ەلدەردەن دە بوي كورسەتىپ جاتقاندىعى, ساياسي جانە ءدىني ەكسترەميزمنىڭ ەلىمىزدە بەل الىپ كەتۋ قاۋپى جوق ەمەس ەكەندىگىن ۇمىتپاعانىمىز ابزال. سونداي-اق, قازاقستاندى ەسىرتكى تاسىمالداۋ الاڭىنا اينالدىرۋعا مۇددەلى كۇشتەردىڭ كۇن وتكەن سايىن كوبەيىپ وتىرعانىن قاپەردە ۇستاعانىمىز ءجون. سايىپ كەلگەندە, وسىلاردىڭ بارلىعى تاياۋ جىلداردا ءبىزدىڭ قاۋىپسىزدىگىمىزگە سالىنار باستى سىناق بولارى ايدان انىق. ەندەشە, بارىنە دە دايىن بولۋىمىز كەرەك.
ياعني, قالىپتاسقان مەملەكەتتىك جۇيەنى وركەندەتۋ, رۋحاني جاعىنان سانالى كوزقاراس تانىتىپ, اق پەن قارانى ايىرۋ جاعىنان كەلگەندە ءوز ىشىمىزدە ىقپالى مول جۇمىستار جۇرگىزە بەرۋىمىز كەرەك. ادىلدىگىنە جۇگىنسەك, ەلباسى ن.نازارباەۆتىڭ تىكەلەي باسشىلىعىمەن وسى رەتتە مەملەكەت تاراپىنان ەلدىڭ بولاشاعى ءۇشىن ماڭىزى ەرەكشە ءىس-شارالار جۇزەگە اسىرىلۋدا. قازاقستان ءوز تاريحىندا تۇڭعىش رەت قىتايمەن زاڭدى تۇردە بەكىتىلگەن شەكاراعا يە بولدى جانە ول دوستىق شەكاراسىنا اينالدى. رەسەيمەن اراقاتىناسىمىزدىڭ سيپاتى دا كوڭىل تولارلىقتاي. ويتكەنى, رەسەي بىزگە كوپ كورشىنىڭ ءبىرى ەمەس. تامىرى تەرەڭگە كەتكەن بايلانىستى جادىمىزدان شىعارماۋىمىز كەرەك. رەسەيمەن سەرىكتەستىك قارىم-قاتىناسىمىز قازىر ءبىزدىڭ ەلدىڭ ستراتەگيالىق قاۋىپسىزدىگى شارتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. بۇعان بەس ءىرى مەملەكەت دەرجاۆالارىنىڭ قازاقستاننىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە بەرگەن كەپىلدىگىن قوسىڭىز.
ەلىمىزدە ۇزاق مەرزىمدى ينۆەستيتسيا تارتۋ ءۇشىن ىڭعايلى جاعدايلار جاسالىنۋدا. ماسەلەن, قازىر قازاقستانداعى ينۆەستيتسيانىڭ ۇشتەن ءبىرى اقش مەملەكەتىنە تيەسىلى. امەريكاندىق بيزنەستىڭ قازاقستانعا قاتىسىن كەڭەيتە ءتۇسۋ, دەموكراتياسى دامىعان ەلدەرمەن سان سالالى بايلانىس جاساۋ دا ءبىزدىڭ ۇلتتىق قاۋىپسىزدىگىمىزدىڭ كەپىلى ەكەنىن ايتا كەتۋ ابزال.
دەي تۇرعانمەن, بۇل تۇستا بارلىعىمىزدىڭ بەلدى بەكەم بۋىپ كىرىسۋىمىزدىڭ كەرەكتىگىن دە ەسكە سالا كەتسەم ارتىق بولماس. بۇعان نەگىز دە جوق ەمەس. دەموكراتيا بەرىلدى دەپ ارتىق سويلەپ, اۋىس قادامدار جاساپ جاتقانىمىز بارشىلىق. قازاق حالقىنىڭ بەلى كوتەرە بەرمەيتىن تالاپتارعا ۇندەيتىندەر تابىلىپ جاتىر. بيلىك تاراپىنان نەبىر اتقارىلىپ جاتقان جۇمىستارعا تەك سىني تۇرعىدان عانا باعا بەرەتىندەر دە جەتكىلىكتى. وسىندايدا كەيبىر وتانداستارىمىزدىڭ «وسەر ەلدىڭ ارمانى كوپ, وشەر ەلدىڭ جانجالى كوپ» دەگەن ۇلاعاتتى ۇعىمدى قاپەرلەرىنە ىلمەيتىنى قىنجىلتادى.
تاعى دا قايتالاپ ايتار بولسام, بىزگە سۇتتەي ۇيىعان تىنىشتىق, بەكەم تۇراقتىلىق قاجەت. بۇگىنگى تاڭداعى ءتوزىم مەن سابىر, ەرتەڭگە جەتەلەگەن ءۇمىت پەن سەنىم, بويىمىزداعى كىسىلىك پەن بىلىكتىلىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى باياندى ەتۋگە باعىتتالسا يگى. ولاي بولسا, بايلىعىمىز دا, باقىتىمىز دا بولعان ماڭگىلىك تاۋەلسىزدىگىمىزدى كوزدىڭ قاراشىعىنداي ساقتاي بىلەيىك, اعايىن!
كەنجەبولات جولدىباي,
ساياساتتانۋشى.
