يسلام ءدىنى جاۋعان جاڭبىر سياقتى

– بارشا مۇسىلماننىڭ ۇلىق مەيرامى قۇربان ايت تا كەلىپ جەتتى. بۇل مەرەكەنى جاراتۋشى يەمىزگە جاقىنداۋ كۇنى دەيمىز…
– ينشاللا, قۇربان ايت مەرەكەسى ءدىني مادەنيەتتىڭ كوزىنە اينالدى دەسە بولادى. كەشەگى كەلمەسكە كەتكەن قىزىل يمپەريا تۇسىنداعى «ءدىن – اپيىن» دەگەن زاماندا قانشا جەردەن توسقاۋىل قويعانىنا قاراماستان, سالت-داستۇرىمىزگە ءسىڭىپ, قالىپتاسىپ كەتكەن قۇربان شالۋدى اتا-بابالارىمىز اتادان ميراس ەتىپ, ۇرپاقتان-ۇرپاققا الىپ كەلدى. بۇگىندە بۇل مەيرام ءدىني جورالعى رەتىندە قازاقتىڭ مادەني ومىرىندە ايشىقتى ورىن الىپ, كەڭ كولەمدە اتاپ ءوتۋ ۇلكەن ۇردىسكە اينالدى. وعان مەملەكەت تاراپىنان دا ۇلكەن كوڭىل ءبولىنىپ وتىر. ەلباسى ن.نازارباەۆ قۇربان ايتتى ءدىني مەرەكە رەتىندە رەسمي بەلگىلەپ بەرىپ, «ەڭبەك تۋرالى» زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس, قۇربان ايتتىڭ ءبىرىنشى كۇنىن رەسمي تۇردە دەمالىس ەتىپ جاريالادى. وسىعان ساي ءار ايماقتاعى اكىمدىكتەر ارنايى قۇربان شالاتىن ورىندار بەلگىلەدى. بۇگىندە نۇر-سۇلتاندا مال سويۋعا ارنالعان جەتى ستاتسيو­نار­­لىق ورىن اشىلدى. بۇل دا حالىقتىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋدىڭ ءبىر كورىنىسى.
– قۇرباندىق شالعان كەزدە سونى ماقتانىش تۇتقانداي سۋرەتكە ءتۇسىپ, سەلفيلەتىپ جاتادى. وسى قانشالىقتى دۇرىس؟
– كوڭىلگە قاياۋ تۇسىرەتىن جاعىمسىز ءۇردىس كەڭ قانات جايا باستادى. قۇران كارىمنىڭ حادجى سۇرەسىنىڭ جيىرماسىنشى اياتىندا: «اللاعا سىزدەردىڭ شالعان قۇرباندىقتارىڭىزدىڭ قانى, ەتى جەتپەيدى. اللانىڭ الدىنا جەتەتىنى – ول سىزدەردىڭ تاقۋالىقپەن, ىقىلاسپەن شالعاندارىڭىز» دەلىنگەن. ياعني قۇرباندىق دەگەننىڭ ءوزى – اللاعا جاقىنداۋ ءۇشىن قۇلشىلىق رەتىندە جاسالاتىن ىقىلاس. قۇلشىلىقتى جاريا ءۇشىن جاساساڭىز, ونىڭ ساۋابىنان ايىرىلاسىز. سوندىقتان سەلفيگە ءتۇسۋ – ىقىلاستان ايىراتىن ءىس. ونداي ارەكەتتەن ىرگەنى اۋلاق سالعان ءجون. ويتكەنى قۇلشىلىق ارقاشان ىقىلاسپەن ىستەلىنسە, نۇر ۇستىنە نۇر. قۇرباندىعىڭىز قابىل بولۋى ءۇشىن نيەتىڭىز دۇرىس بولۋ كەرەك. نيەت – ول قۇرباندىق ارقىلى تاڭىرگە دەگەن شۇكىرشىلىگىمىزدى, ءتاۋبامىزدى ءبىلدىرۋ.
– قۇربان ايت كەزىندە قانشاما مال سويىلىپ, ىشەك-قارنىن ءراسۋا ەتىپ لاقتىرىپ جاتادى. بۇل ىسىراپ ءارى وبال ەمەس پە؟
– نەگىزى, ءناسىپ ەتكەن نىع­مەتتى ىسىراپ جاساماي تولىق قولدانۋ – ول مۇسىلماننىڭ مىندەتى, ءتىپتى بورىشى. قالالىق جەر بولعاندىقتان, ىشەك-قارىندى ارشىپ وتىراتىنداي جاعداي جوق تا شىعار. سول سەبەپتەن ىشەك-قارىندى تاستاۋعا ءماجبۇر بولادى. دەگەنمەن ستاتسيونارلىق ورىنداردا ىشەك-قارىن ارشيتىن قىزمەت تۇرلەرى قالىپتاسىپ كەلە جاتىر. اقىسىن تولەسە, ىشەك-قارىندى تازالاپ بەرەدى. وسىنداي مۇمكىنشىلىكتى پايدالانعان ابزال.
– ماڭايدى قىزىل الا قانعا بوياماي, بازاردان دا­يىن سويىلعان مالدىڭ ەتىن الا سالۋعا بولماي ما دەگەن دە پىكىرلەر ايتىلىپ ءجۇر…
– قۇرباندىق شالۋدىڭ ەرەكشەلىگى سول, ارنالعان مال ايت نامازى وقىلعاننان كەيىن سو­يىلادى. وعان دەيىن سويىلعان مال قۇرباندىققا جاتپايدى. ەلوردادا ايت نامازى 11 تامىز كۇنى تاڭعى ساعات 7.00 دەپ بەلگىلەنىپ وتىر. ەگەر ايت نامازىنان بۇرىن سويىپ قويسا, جاي ءوزى ءۇشىن سويعان ەت سياقتى بولىپ قالادى. سوندىقتان قۇرباندىقتىڭ ساۋابىنا كەنەلۋ ءۇشىن ايت نامازىنان كەيىن سويىلۋى كەرەك.
– مەكتەپ باعدارلاماسىنا ءدىن ساباعىن ەنگىزۋ كەرەك دە­سە, بىرەۋى قاجەت ەمەس دەيدى…
– مەكتەپتە فاكۋلتاتيۆتىك نەگىزدە جۇرگىزىلىپ جاتقان ءدىنتانۋ ءپانى بار. ول – كەرەك ساباق. ءدىنتانۋ دەگەندە ءبىر نارسەنى ءتۇسىنىپ الۋىمىز كەرەك. بۇل يسلامتانۋ دەگەن ءسوز ەمەس. جۇرت يسلامدى وقىتادى, ءدىندى ۇيرەتەدى, ءدىندار ادام شىعارادى دەپ ۇرەيلەنەدى. تىپتەن ولاي ەمەس. ءداستۇرلى ءدىن دەگەن نە؟ ونىڭ قانداي نەگىزدەرى بار؟ سونى ءبىلۋ كەرەك. مىنە, وسى باعىتتا وقۋشىنىڭ دىننەن ماعلۇماتى بولۋى كەرەك. ويتكەنى ءداستۇرلى ءدىننىڭ نەگىزدەرىن بىلمەسە سەكتاعا جولىعىپ اداسادى, جات اعىمنىڭ جەتەگىندە كەتىپ قالادى. جاسىراتىنى جوق, گەوساياسي ماقساتتا قۇرىلعان مەملەكەتتىڭ قۇرىلىمىنا كەرى اسەرىن تيگىزەتىن جات اعىمدار بار. ادامدار ونىڭ ىرقىندا كەتىپ, ءىلىمى جاستايىنان ساناسىنا ءسىڭىپ قالسا, دۇرىس جولعا سالۋ وتە قيىن بولادى. ال يسلام ءدىنىن تەرەڭدەتىپ وقىعىسى كەلسە, يسلام دىنىنە ساۋاتىن اشۋدى نيەت ەتىپ, سوعان ۇمتىلعان جاستار بولسا, وندا مەشىتىمىزدىڭ ەسىگى اشىق.
بۇگىندە مۇسىلمان ەلدەرى بويىنشا ۇلكەن پروبلەما جاستاردىڭ نەكەسىز جىنىستىق قاتىناسقا ءتۇسۋى بولىپ وتىر. بۇل ۇلكەن الاڭداتۋشىلىق تۋدىرۋدا. بۇعان ءبىر سەبەپ – اقپارات اعىنىنىڭ كوپتىگى, الەمگە اقپارات ەسىگىنىڭ ايقارا اشىلۋى. تەلەديدار كورمە دەسەڭ, عالامتوردان كورەدى. سوندىقتان ءبىرىنشى كەزەكتە اتا-انالار ينستيتۋتىن دامىتۋىمىز كەرەك. تاربيە وتباسىنان شىعادى عوي. اتا-­انا­سىن تىڭداماعان قىز باسقا كىمدى تىڭدايدى؟ قازاقتا «قىز­عا قىرىق ۇيدەن تىيىم» دە­گەن ءتامسىل بەكەردەن-بەكەر ايتىلماعان. وتباسىندا كورگەن تاربيە مىقتى بولماسا, قالعانى بەكەر.
– دىنىمىزگە, سالت-ءداس­تۇ­رىمىزگە بەرىك حالىق ەدىك. قا­زاق قىزدارى وزگە ۇلتقا تۇرمىسقا شىعىپ جاتىر. بۇعان نە ءۋاج ايتار ەدىڭىز؟
– راس, ءدىنى وزگەگە شىعۋ مەنىڭ جۇرەگىمدى جارالايدى. ءدىنى وزگەگە شىقسا, ودان تۋعان ۇرپاق وزگە دىندە تاربيەلەنىپ كەتە مە دەگەن ۇرەي باسىم. نەگە ءدىندى ايتىپ وتىرمىن. ءدىن دەگەن – ول كەز كەلگەن قوعامنىڭ كۇرە تامىرى, مادەنيەتىنىڭ تىرەگى. ءبىزدىڭ قازاقتىڭ مادەنيەتى, سالت-داستۇرىنە قاراساڭ, كوپ ادەت-عۇرىپتارىمىز دىننەن نەگىز الادى. مەملەكەتتىڭ ءجۇ­يەسى ءدىنسىز بولۋى مۇمكىن, بىراق قوعام ەشقاشان ءدىنسىز بولمايدى. وزگە ۇلتقا تۇرمىسقا شىعۋدىڭ بىرنەشە فاكتورى بولۋى مۇمكىن. جاھاندانۋ ءۇردىسىنىڭ سولاقاي تاربيەسىنىڭ ءبىر كو­رىنىسى دەر ەدىم. سەبەبى وسى تا­قى­لەتتەس كورىنىس ءبىر جەردە ءسان­گە اينالسا, ۇلتتىق قۇندىلىقتاردى ىسىرىپ قو­يىپ, سوعان ەلىكتەپ كەتۋشىلىك باسىم. قىزدار «جۇبىمىزبەن جاراسساق جەتەدى, ۇلتى ماڭىزدى ەمەس» دەپ تاياز ويدىڭ جەتەگىنە ەرەدى. بىراق دىنىمىزدە دە تەڭدىك دەگەن نارسە بار. «تەڭ-تەڭىمەن, تەزەك قابىمەن» دەگەن. ۇلتىمىزدى ساقتاۋ ءۇشىن جۇباي ۇلتىمىزدان تاڭدالۋى كەرەك. مۇسىلمان بالاسى بولسا, وندا تۇسىنىستىكپەن قاراۋعا بولادى. ەڭ باستىسى, ءدىنى وزگەگە شىعىپ كەتسە, ۇلت بولىپ ساقتالۋى­مىزعا قاۋىپ توندىرەدى.
– ءدىن مەن ساياسات بولەك دەپ جاتامىز. الايدا قوعامدا ءبىر تەكەتىرەس بولىپ قالعان جاعدايدا ءدىن قىزمەتكەرلەرىنىڭ ۋاعىز ايتۋى قانشالىقتى دۇرىس؟
– ءدىن ادامدارى كەلىپ باسۋ ايتىپ جاتاتىن كەزدەر بولادى. ول كەرەك دەپ ويلايمىن. كەز كەلگەن بەيبىت باعىتتاعى ميتينگتى تەرىس باعىتقا قولدانىپ, بۇزىپ جىبەرۋ وپ-وڭاي. ءدىن ادامىن ءارتۇرلى ۇلتارالىق, دىنارالىق بۇلىكتەرگە الىپ بارۋى بالكىم, وسىنداي قاۋىپتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن شىعار. بەيبىت ءومىردىڭ قۇنى وتە قىمبات. ونى باعالاي ءبىلۋىمىز كەرەك. دۇرىس باعىتقا ۇگىتتەپ جاتسا, وندا تۇرعان ەشنارسە جوق دەپ ويلايمىن. ءدىن مەملەكەتتەن بولەك دەگەنمەن, ءبىز سول مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز عوي. سوندىقتان ەل بولاشاعى ءۇشىن يمام دا جۇمىس ىستەيدى.
– قوعامدا جەمقورلىق دەرتى دەندەپ كەتتى. سول جەم­قورلاردى ءدىن ادامدارى نە­گە سابىرعا شاقىرمايدى؟ الدە سابىر مەن شۇكىرشىلىك تەك ءسىڭىرى شىققان كەدەيلەر ءۇشىن عانا ما دەگەن پىكىر ايتىلىپ قالىپ ءجۇر…
– ءبىز كەدەي, باي-ماناپ دەپ تاڭداپ جاتپايمىز. ۋاعىز جالپىعا ايتىلادى. دىندەگى ماقسات – جەتكىزۋ. ءارى قاراي ونى قابىلداۋ تۇسىنىگىن, تانىمىن, ارەكەتىن تۇزەۋ ءار ادامنىڭ ەركىنە, تاڭداۋىنا بەرىلەدى. مۇحاممەد س.ع.س. نالىعاندا جاراتۋشىدان قۇرانعا ارنايى ايات ءتۇستى: «ساعان تەك جەتكىزۋ عانا بۇ­يىرىلدى. تۋرا جولعا سالۋ – ول اللا تاعالانىڭ ءىسى» دەدى, سول سياقتى ءدىني باسقارما ۋاعىز-ناسيحاتىن جالپى حالىققا ايتادى. مۇحاممەد پايعامبار حاديسىندە «يسلام ءدىنى ول ءبىر جاۋعان جاڭبىر سياق­تى, ادامدار جەردىڭ قىرتىسى ­سياقتى. ءبىر جەر دوڭەس بولادى, ول تۇسكەن جاڭبىردى باسقا تۇگىل, ءوزى دە پايدالانا المايدى. تۇسكەن جاۋىن جان-جاعىنا اعىپ كەتەدى. تەگىس جەرلەر بولادى. ول جەر جاڭبىردى قانىپ ءىشىپ, جەكە ءوزى قولدانادى. ال جاڭبىر سۋىن جيناپ الاتىن ويپات جەر ءوزى دە پايدالانىپ, باسقاعا دا پايداسىن بەرەدى» دەيدى.
نەگىزى, دىندە «پارا بەرۋشى دە, پارا الۋشى دا توزاققا ءتۇ­سەدى» دەيدى. ياعني پارا بەرۋ مەن پارا الۋ – توزاققا اپاراتىن امال. وعان شاريعاتتا وتە قاتاڭ تىيىم سالىنعان. پارا بەرۋ ارقىلى كوپتەگەن ءتارتىپ, جۇيە بۇزىلادى. ول قوعامعا ۇلكەن توقىراۋ اكەلەدى.
– دىنگە بەت بۇرىپ جاتقان جاستار قاتارىنىڭ كوپتىگى كوڭىل قۋانتادى. الايدا ءبىلىم مەن عىلىمنىڭ دامى­عان زامانىندا ءدىن جاستاردىڭ ساناسىن بايلايدى, دا­مۋعا كەدەرگى جاسايدى دەۋ­شىلەر دە تابىلىپ قالىپ جاتىر…
– يسلامنىڭ ءوزى – عىلىم. عىلىم مەنەن يسلامدى ءبولىپ قاراۋعا بولمايدى. قۇراننىڭ ءبىرىنشى اياتىنىڭ ءوزى «وقى, وقى جانە وقى» دەپ ءتۇستى. اۋەلگى تۇسكەن بەس اياتتىڭ ىشىندە وسى ءسوز ءۇش رەت قايتالانادى. وسى ورايدا ءبىلىمدى, ءىلىمدى جاستاردىڭ كوبەيىپ كەلە جاتقانى, ارينە, قۋانىشتى.
– قۇران وقىتساق, ءيىس شى­عارىپ نان پىسىرەمىز. كەيبى­رەۋلەر مۇنى دۇرىس ەمەس دەپ ءجۇر…
– بۇل – تەرىس, جات اعىمنىڭ قولداناتىن ۋاعىزدارى. حالىقتىڭ ىشىنەن اسىرەدىنشىلدىك ارقىلى ۇلتتىڭ سالت-ءداستۇرىن تەرىسكە شىعارىپ, مۇسىلمانشىلدىقتىڭ شىرقىن بۇزۋ. قازاق ونى ءۇي ىشىنەن ءۇي تىگۋ دەپ ايتادى. جەتى شەلپەك پىسىرسە, قۇران باعىشتاسا, ول دىنگە نەگىزدەلگەن. قازاق ونى اسپاننان العان جوق. نەمەسە باسقا دىننەن كەلگەن نارسە ەمەس. ومىردەن وتكەن ادامنىڭ ارتىنان ساداقا جاساپ نەمەسە پالە-جالانىڭ, قيىنشىلىقتىڭ تولقىنىن ساداقا بەرۋ ارقىلى قايتارۋ ارەكەتى يسلامدا بار. دەمەك, ساداقا بەرۋدىڭ پايداسى كوپ. ءيىس شىعارىپ, نان ءپىسىرۋ تەك قانا بەيسەنبىدە ەمەس, بىرنارسەدەن سەكەمدەنسە, جامان ءتۇس كورسە, جەتى شەلپەك ءپىسىرىپ ساداقا قىلىپ جىبەرگەن. ونىڭ ءوزىنىڭ جاۋابى بار. نان – اس اتاسى. ءبىر ءتىلىم ناندى ات باسىنداي التىنعا ايىرباستاپ الا المايتىن زاماندار بولعان. بيداي تۇگىل, ارپانىڭ ۇنىنا قول جەتكىزە الماعان كەزەڭدەر ءوتتى. ەڭ قۇندى نارسە نان بولعان. نەگە ناندى ساداقا قىلىپ جاتىر؟ ول – ەڭ قاسيەتتى, قىمبات دۇنيە. سوندىقتان اس اتاسى – ناندى ءپىسىرىپ, ساداقا قىلىپ جاتادى. نەگە جەتەۋ؟ ويتكەنى جەتى سانىنا شاريعاتتا ۇلكەن ءمان بەرىلگەن. بىرىنشىدەن, تاق سان. اللا تاعالا تاق ساندى جاقسى كورەدى. ەكىنشىدەن, قۇلشىلىقتا قاعبانى جەتى رەت اينالاسىڭ, سافا مەن ءمارۋا جوتالارىنىڭ اراسى جەتى سانىنا قۇرىلعان. وسىندايدى قازاق ءوزىنىڭ سالت-داستۇرىنە ءسىڭىرىپ العان. جات اعىمداردىڭ ماقساتى – وسىنداي قۇندىلىعىمىز­دى تەرىسكە شىعارۋ. ولاردىڭ ۇعىمىنشا, ءبىر نارسەدەن قاۋىپتەنگەن ادام اللادان ەمەس, جەتى شەلپەكتەن جاردەم سۇراپ تۇر, بۇل شيرككە جاتادى دەپ ءوڭىن تەرىس اينالدىرىپ, ادام ساناسىن ۋلاپ جاتىر. مۇنداي تۇسىنىككە جول بەرمەۋىمىز كەرەك.
– «ساقال – ادام كوركى» دەپ جاتامىز, جاپ-جاس بالالار ۇسقىنسىز ساقال قويىپ الادى. بۇعان قالاي قارايسىز؟
– ساقالدى بەي-بەرەكەتسىز تۇرپايى قىلىپ ءوسىرۋ ءدىن ۇستانۋشىلاردىڭ اراسىندا دا بەلەڭ العانى راس. ول ءدىندى دۇرىس تۇسىنبەگەندىكتەن. نەمەسە ءبىر توپتىڭ الدىنا قويعان ماقساتى بار. مەن بۇل جەردە ساقالدى مىسقىلداپ جاتقان جوقپىن. ساقال – ەر ادامنىڭ كوركى. پايعامباردان باستاپ ۇلى تۇلعالاردىڭ ءبارى ساقال قويعان. جاراسىمدى دۇنيە. بىراق ساقالدى تۇزەپ, رەتتەپ قويۋ دا شاريعاتتا قاراستىرىلعان. ساقالعا قايشى تيگىزۋگە بولمايدى دەگەن قاساڭ تۇسىنىككە بارماۋ كەرەك. ومار يبن حاتتاپ ءوزى قولىمەن ساقالىن قىسىپ ۇستاپ تۇزەگەن, رەتتەپ قيعان. مۇسىلمان ادامنىڭ جۇرەگى قالاي تازا بولۋ كەرەك بولسا, ءتۇر-الپەتىنە دە قاراعاندا كوز تويىپ سۇيسىنەتىندەي كوركەم بولۋ كەرەك. ويتكەنى يسلام ءدىنىنىڭ ءوزى سوعان ۇندەيدى.
بارشا مۇسىلمان باۋىرلارعا ايتارىم, ايت كۇنگى ىزگى نيەتتەرىڭىز بەن شالعان قۇرباندىقتارىڭىز قابىل بولسىن. ۇلىق مەرەكەدە ءار وتباسىنا باقىت, بەرەكە قونسىن!
– اڭگىمەڭىزگە راقمەت!