بيىلعى قاڭتار وقيعاسىنىڭ سوڭى ەلىمىزدىڭ باسقارۋشىلىق جۇيەسىنە كوپتەگەن جاڭا وزگەرىستەر, ال قوعامىمىزعا تىڭ سەرپىلىستەر اكەلدى. بۇعان ءىشى قىز-قىز قايناعان جانارتاۋدىڭ وتتى قۇسىعى سياقتى حالىقتىڭ مەملەكەتتىك بيلىككە دەگەن نارازىلىعى سەبەپ بولعانى ءسوزسىز.
مىنە, وسى جاعدايدى دۇرىس باعامداي العان بۇگىنگى پرەزيدەنتىمىز قاسىم-جومارت توقاەۆ ناۋرىزداعى جولداۋىندا كۇشتى پرەزيدەنت, ىقپالدى پارلامەنت, اتقارعان ىستەرىنىڭ ناتيجەلەرىنە ەسەپ بەرەتىن ۇكىمەت قاعيداتتارىن باسشىلىققا الاتىن «جاڭا قازاقستاندى» قالىپتاستىراتىن مەملەكەت قۇرۋ قاجەتتىگىن العا تارتقان بولاتىن. وسى ماقساتتاردى جۇزەگە اسىرۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر حالىق تالقىسىنا سالىناتىن رەفەرەندۋم وتكىزۋ ۇيعارىمىنا تابان تىرەگەن ەدى.
بۇل بىردەن-ءبىر دۇرىس شەشىم بولدى دەسەك كەرەك. ويتكەنى رەفەرەندۋم, قالاي ايتساق تا, ماعىناسى جاعىنان ماڭىزدىلىعى ايرىقشا دەموكراتيالىق ينستيتۋت. بىراق ءبىز ونىڭ سالماعىن دا, ماڭىزىن دا تومەندەتىپ جىبەردىك. ونى باعىپ, قاداعالاپ وتىرعان بيلىكتەن دە جوعارى حالىق بارىن قاپەردەن شىعاردىق.
ماسەلەنىڭ اشىعىنا كوشسەك, ەلىمىزدىڭ 30 جىلدىق تاريحىندا جاقسىلىقتارمەن قاتار, جىبەرىلگەن ولقىلىقتار مەن كەمشىن كەتكەن تۇستار جەتىپ ارتىلاتىندىعىنا بۇگىندە كوزىمىز جەتتى. سونىڭ ەڭ باستىسى مىنادا: 1993 جىلى زاڭ سالاسى ءبىلىمىنىڭ مۇقالماس تاسىن كەمىرگەن بىلگىر عالىم – ابىزدارىمىز سۇلتان سارتاەۆ, سالىق زيمانوۆ, وسىلارمەن دەڭگەيلەس اتا زاڭ جاساۋدا الەمدىك تاجىريبەنىڭ قىرى مەن سىرىن تەرەڭ مەڭگەرگەندەر اقىل-كەڭەستەرىمەن, وي-تۇجىرىمدارىمەن بولىسە 1993 جىلى قابىلدانعان ەل كونستيتۋتسياسىن ومىرگە اكەلدى. بۇل كوپشىلىكتىڭ قولداۋىنا, جۇرەك قالاۋىنا ساي كەلدى. اتتەگەن-ايى, ونىڭ عۇمىرى ۇزاققا بارمادى. ارادا ەكى جىل وتەر-وتپەستە 1995 جىلى پرەزيدەنت ن.نازارباەۆتىڭ جەكە-دارا بيلىگىن كۇشەيتۋگە ىقپال ەتەتىن كونستيتۋتسيا جازىلدى دا, بۇكىلحالىقتىق تالقىلاۋمەن قابىلدانىپ كەتتى. بىراق ونىمەن دە توقتاپ قالماي, وسى اتا زاڭعا بۇدان كەيىن دە كوپتەگەن وزگەرىستەر ەنگىزىلدى, حالىقتىق تالقىلاۋعا دا سالىنبادى, پارلامەنت ارقىلى قابىلداندى. مۇنى بۇگىندە استارلى, قۇيتىرقىلى ارەكەتتەردىڭ سيپاتى دەسەك تە بولادى.
مەملەكەتىمىزدىڭ قازىرگى باسشىسى وسىنىڭ بارىنە تەجەۋ سالاتىن جاڭا دەموكراتيالىق جاريالىلىققا قادام باسىپ وتىر. كونستيتۋتسياعا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر مەن تۇزەتۋلەردى سارالاۋدان وتكىزەتىن توپ قۇرىلىپ, جۇمىس ىستەۋدە. راسىندا بۇل رەفەرەندۋم ۇلكەن وزگەرىستەرگە باستاماشى بولاتىن ەندىگى تاريحي شەشىمدەرىمىزگە ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتىن قاتىستىرۋ بيلىك پەن قوعامنىڭ ورتاقتاسا جۇمىس ىستەۋىنە اشىلاتىن داڭعىل جول بولماق.
مىسال رەتىندە ايتساق, بۇرىنعى سايلاۋلاردا ءماسليحاتتاردان باستاپ, پارلامەنتكە دەيىنگى دەپۋتاتتىققا ۇمىتكەرلەر پارتيالىق ءتىزىم ارقىلى سايلانعاندىقتان, بىلىگى مەن ءبىلىمى, قايراتكەرلىگى كەيبىرەۋلەرىنەن الدەقايدا جوعارى ازاماتتار قالىس قالىپ كەلگەنى جاسىرىن ەمەس. مۇنداي الالاۋشىلىق بيلىكتىڭ بيىك ساتىسىنداعىلارعا جالتاقتاپ قاراۋشى قولبالا ءماسليحات پەن پارلامەنتتىڭ تۇزىلۋىنە الىپ كەلگەنى شىندىق. ەندى پرەزيدەنتىمىز وسى بىلىكتى ازاماتتاردىڭ ءوز كونستيتۋتسيالىق حاقىلارىن پايدالانا وتىرىپ, سايلاۋعا تۇسۋىنە, باعدارلامالارىن حالىق الدىنا ۇسىنۋىنا, تۇجىرىمدارىن كوپكە جاريا ەتۋىنە مۇمكىندىك جاساپ بەرىپ وتىر. پارلامەنتتىڭ 70 پايىزى پروپورتسيونالدىق, 30 پايىزى ماجوريتارلىق نەگىزدە جاساقتالادى دەلىنۋى ەلدىڭ الەۋمەتتىك, ەكونوميكالىق, ساياسي جاعدايىن ىلگەرى باستىراتىن ۇلكەن سەرپىلىس بولارى انىق.
ەندىگى ءبىر وزەكتى ماسەلە – جەر جانە ونىڭ رەسۋرستارىنا قاتىستى. سوندىقتان قونستيتۋتسيانىڭ 33-بابىنا ەنگىزىلەتىن وزگەرىستەر ەنگىزۋ كوزدەلىپ وتىر. سونىڭ نەگىزىندە جەر, ونىڭ قازبا بايلىقتارى, سۋ كوزدەرى, وسىمدىكتەرى مەن جانۋارلار دۇنيەسى, تاعى باسقا تابيعي رەسۋرستارى تولىعىمەن حالىقتىڭ يگىلىگىنە اينالادى. مۇنىڭ الەۋمەتتىك ادىلدىكتى ورنىقتىرۋداعى قوعامدىق جانە ساياسي احۋالدى جاڭارتۋعا سەبەپكەر بولارى ءسوزسىز.
ءوزىمنىڭ سوڭعى پايىمىم: كونستيتۋتسيالىق رەفورمانىڭ نەگىزىندە بيلىكتىڭ زاڭ شىعاراتىن تارماعىندا تىڭ وزگەرىستەر ورىن الادى. اتاپ ايتقاندا, پرەزيدەنتتىڭ وكىلدىگى قىسقارتىلىپ, پارلامەنتتىڭ جانە ونىڭ پالاتالارىنىڭ ءرولى ەداۋىر كۇشەيتىلەدى.
قىسقاسى, جەر جانە جەر قويناۋى حالىقتىڭ مەنشىگىنە اينالادى; «ءولىم جازاسىنا» تىيىم سالىنادى; پرەزيدەنت پەن قازىلار (سۋديالار), سايلاۋ كوميسسيالارى, كۇشتىك قۇرىلىمدار ەشقانداي پارتياعا, قوعامدىق بىرلەستىكتەرگە مۇشە بولمايدى.
مىنە, وسى جاعدايلاردى ايتا كەلە, بيىلعى رەفەرەندۋمعا 11 ميلليون 700 مىڭنان استام قازاقستاندىق قاتىسۋى مۇمكىن دەگەن ستاتيستيكالىق ەسەپتى ەسكەرەتىن بولساق, نۇر-سۇلتان قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسىنىڭ تىزىمىندەگى بارشا ازاماتتار دا وسى تىڭ سەرپىلىسكە ءوز قولداۋلارىن ءبىلدىرىپ وتىر. جانە دە وسى ارداگەرلەر كەڭەسى مەديا توبىنىڭ مۇشەسى رەتىندە بارشا ەلوردالىق ازاماتتاردى ەلىمىز تاريحىندا العاش رەت ادىلەتتى تۇردە وتەدى دەگەن ءۇمىتى باسىم.
امانكەلدى جۇمابەك, قازاقستان جۋرناليستەر وداعىنىڭ مۇشەسى,
نۇر-سۇلتان قالاسى ارداگەرلەر كەڭەسى مەدياتوبىنىڭ مۇشەسى
