قانات مەدەتبەكوۆ, استانا قالاسى بويىنشا باس مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكتورى: ەڭبەك شارتىن ساقتاۋ – ەڭ باستى تالاپ

ەلىمىزدە جۇمىس ىستەيمىن دەگەن جاندارعا بارلىق جاعداي جاسالعان. بۇل جونىندە ەلباسىمىز نۇرسۇلتان ءابىشۇلى نازارباەۆ «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى ماقالاسىندا باسا ايتتى. دەگەن­مەن, ەڭبەك كودەكسىندەگى زاڭدىلىقتار مەن تالاپتار بارلىق جەردە بىردەي ساقتالماي جاتادى. بەيسەنبى كۇنى استانا قالاسى بويىنشا باس مەملەكەتتىك ەڭبەك ينسپەكتورى قانات الپىسبايۇلى مەدەتبەكوۆ ەلوردا تۇرعىندارىمەن تىكەلەي بايلانىسقا شىعىپ, وقىرماندار تاراپىنان وسى ماسەلەگە قاتىستى تۋىنداعان سۇراقتارعا جاۋاپ بەردى.

– مەن جاقىندا جۇمىسقا ورنالاستىم. بىراق, ءۇش اي سىناق مەرزىمىمەن ۋاقىتشا عانا قابىلدادى. مۇنداي جاعدايدا جۇمىس بەرۋشىمەن ارادا كەلىسىم-شارت جاسالا ما؟

– قر ەڭبەك كودەكسىنىڭ 36-با­بىنا سايكەس, ەڭبەك شارتىن­دا قىزمەتكەردiڭ تاپسىرىلا­تىن جۇمىسقا بiلiكتiلiگiنiڭ سايكەستiگiن تەكسەرۋ ماقساتىمەن سىناق مەرزiمi تۋرالى تالاپ بەلگiلەنۋi مۇمكiن. جۇمىس بەرۋشى مەن قىزمەتكەردىڭ اراسىنداعى ەڭبەك قاتىناستارى ەڭبەك شارتى نەگىزىندە تۋىندايدى, سوندىقتان ەڭبەك شارتى جاسالادى. ال, سىناق مەرزiمi ەڭبەك شارتى كۇشiنە ەن­گەن كەزدەن باستالادى.

– سوندا سىناق مەرزىمىنىڭ ۇزاقتىعى قانشا ايعا سوزى­لادى؟

– قازاقستان رەسپۋبليكاسىنداعى ەڭبەك كودەكسىنىڭ 36-بابىنىڭ 4-تارماعى نەگىزىندە جۇمىس بەرۋشى سىناق مەرزىمىن ءۇش ايدان اسىرماۋعا ءتيىس. سىناق مەرزiمi قىزمەتكەردiڭ جۇمىس وتىلىنە قوسىلادى, قىزمەتكەر جۇمىستا iس جۇزiندە بولماعان كەزەڭ سىناق مەرزiمiنە ەسەپتەلمەيدi.

– مەن – ەكىنشى توپتاعى مۇگەدەكپىن. دەنساۋلىعىما شاعىمىم بولماعاندىقتان, ۇيدە قول قۋسىرىپ قاراپ وتىرعانشا, مۇمكىندىگىمە قاراي جۇمىس ىستەپ ءجۇرمىن. بىراق, بۇل باستىعىما ۇنامايتىن سەكىلدى. بەتىمە باسىپ ايتپاعانىمەن, ونى ءىشىم سەزەدى. ايتىڭىزشى, مەنىڭ جۇمىس ىستەۋگە قۇقىم بار عوي؟

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كودەكسىنىڭ 222-بابىنا سايكەس, مۇگەدەكتەر ادەتتەگiدەي ەڭبەك جاعدايلارى بار, نە مۇگەدەكتەر ەڭبەگiن پايدالا­ناتىن مامانداندىرىلعان ۇيىمداردا وڭالتۋدىڭ جەكە باعدارلاماسىن ەسكەرە وتىرىپ, جۇمىس بەرۋشiلەرمەن ەڭبەك شارتتارىن جاساسۋعا قۇقىلى. سونداي-اق, حالىقتى الەۋمەتتiك قورعاۋ سالاسىنداعى ۋاكiلەتتi ورگاننىڭ قورىتىندىسى بوي­ىنشا دەنساۋلىق جاعدايى ەڭبەك مiندەتتەرiن ورىنداۋعا كەدەرگi كەلتiرەتiن نە ونىڭ دەنساۋلىعىنا جانە باسقا ادامدار ەڭبەگiنiڭ قاۋiپسiزدiگiنە قاتەر توندiرەتiن جاعدايلاردى قوسپاعاندا, مۇگەدەكتiك سەبەپتەرi بويىنشا ەڭبەك شارتىن جاساسۋدان باس تارتۋعا, مۇگەدەكتi باسقا جۇمىسقا اۋىستىرۋعا, ەڭبەك جاعدايلارىن وزگەرتۋگە تىيىم سالىنادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كودەكسىنىڭ 224-بابىنا سايكەس, بiرiنشi جانە ەكiنشi توپتاعى مۇگەدەك قىزمەتكەرلەرگە اپتاسىنا 36 ساعاتتان اسپايتىن ۇزاقتىعى قىسقارتىلعان جۇمىس ۋاقىتى بەلگiلەنەدi. بiرiنشi جانە ەكiنشi توپتاعى مۇگەدەك قىزمەتكەرلەردiڭ كۇندەلiكتi جۇمىسىنىڭ (جۇمىس اۋىسىمىنىڭ) ۇزاقتىعى جەتi ساعاتتان اسپاۋعا تيiس.

– بالام كامەلەت جاسىنا تولعان جوق. سوعان قاراماستان, بوس ۋاقىتتارىندا ەڭبەك ەتىپ, ءوزىنىڭ ءجۇرىپ-تۇرۋىنا از-كەم اقشا تاپقىسى كەلەدى. بۇل جاستاعى بالالاردىڭ ۋاقىتتارىن قۇر بوسقا وتكىزگەنشە, جۇمىسقا ور­نالاسۋىنا بولادى عوي. ونداي جاعدايلاردا بالالارمەن كەلىسىم-شارت قالاي جاسالادى؟

– ارينە, بولادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كودەكسىنىڭ 30-بابىندا ەڭبەك شارتىن جاساۋعا جول بەرىلەتىن جاس مولشەرى نەگىزىندە جۇمىس بەرۋشى كامەلەت جا­سىنا تولماعان بالالارمەن ەڭبەك شارتىن جاسايدى. بىرىنشىدەن, ون التى جاسقا تولعان ازاماتتار­مەن ەڭبەك شارتىن جاساسۋعا جول بەرiلەدi. ەكىنشىدەن, ەڭبەك شارتى بالانىڭ اتا-اناسىنىڭ بiرەۋiنiڭ, قورعانشىسىنىڭ, قامقورشىسىنىڭ نەمەسە اسىراپ الۋشىسىنىڭ جازبا­شا كەلiسiمiمەن جاسالادى. سونداي-اق, ورتا بiلiم بەرۋ ۇيىمىندا نەگiزگi ورتا, جالپى ورتا بiلiم العان جاعدايدا, ون بەس جاسقا تولعان ازاماتتارمەن; ساباقتان بوس ۋاقىتىندا, دەنساۋلىعىنا زيان كەلتiرمەيتiن جانە وقۋ پروتسەسiن بۇزبايتىن جۇمىستى ورىنداۋ ءۇشiن, ون ءتورت جاسقا تولعان وقۋشىلارمەن; كينەماتوگرا­فيا ۇيىمدارىندا, تەاترلاردا, تەاتر جانە كونتسەرت ۇيىمدارىندا, تسيركتەردە دەنساۋلىعىنا جانە ادامگەرشiلiك تۇرعىسىنان دامۋى­نا نۇقسان كەلتiرمەي, شىعارمالار جاساۋعا نەمەسە ورىنداۋعا قاتىسۋ ءۇشiن, وسى باپتىڭ 2-تارماعى 2-تارماقشاسىندا ايقىندالعان تالاپتاردى ساقتاي وتىرىپ, ون ءتورت جاسقا تولماعان ادامدارمەن ەڭبەك شارتى جاسالۋى مۇمكiن.

اتالعان باپتىڭ 2-تارماعىندا ايقىندالعان جاعدايلاردا ەڭبەك شارتىنا كامەلەتكە تولماعان ادام­مەن قاتار ونىڭ اتا-اناسىنىڭ بiرەۋi, قورعانشىسى, قامقورشىسى نەمەسە اسىراپ الۋشىسى قول قويۋعا تيiس.

– مۇنداي جاعدايدا مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن ءوتۋ مىندەتتى مە؟

– ءيا, قازاقستان رەسپۋبليكا­سى ەڭبەك كودەكسىنىڭ 16-تاراۋىندا ون سەگىز جاسقا تولماعان قىزمەتكەرلەردىڭ ەڭبەگىن رەتتەۋ ەرەكشەلىكتەرى قاراستىرىلعان, سوندىقتان, جۇمىس بەرۋشى ون سەگiز جاسقا تولماعان قىزمەتكەرلەرمەن ەڭبەك شارتتارى الدىن-الا مiندەتتi مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن كەيiن عانا جاسالادى. ودان ءارi قىزمەتكەرلەر ون سەگiز جاسقا تولعانعا دەيiن جىل سايىن مiندەتتi مەديتسينالىق تەك­سەرۋدەن وتۋگە تيiس.

– استانا قالاسى جۇمىسشىلارىنىڭ ءتۇرلى قۇقىقبۇزۋشىلىقتارعا تاپ بولسا, الدىمەن سىزدەرگە حابارلاساتى­نى بەلگىلى. ايتىڭىزشى, بۇگىنگى تاڭدا جۇمىس بەرۋشىلەر تارا­پىنان قانداي زاڭ بۇزۋشىلىقتار كوپ كەزدەسەدى؟

– استانا قالاسى بويىن­شا باقىلاۋ جانە الەۋمەتتىك قورعاۋ دەپارتامەنتىنىڭ ەڭبەك قاتىناستارىن رەتتەۋ سالاسىنداعى قۇزىرەتتەرىنىڭ ءبىرى – قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك زاڭناماسى-نىڭ, ەڭبەك قاۋiپسiزدiگi جانە ەڭبەكتi قورعاۋ جونiندەگi تالاپتاردىڭ ساقتالۋىنا مەملەكەتتiك باقىلاۋدى جۇزەگە اسىرۋ. قازىرگى تاڭدا جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ جالاقى تولەۋدىڭ ءتارتىبى مەن مەرزىمدەرىن ساقتاماۋىنىڭ سال­دارىنان استانا قالاسى بويىن­شا جۇمىس بەرۋشىلەردىڭ قىزمەتكەرلەرگە تولەنەتىن اي سايىنعى جالاقىلارىنىڭ ۋاقتىلى تولەنبەۋى جانە ەڭبەك شارتى توقتاتىلعان كەز­دە جۇمىس بەرۋشiدەن قىزمەتكەرگە تيەسiلi بارلىق سومالاردى ۋاقتىلى تولەمەۋى ورىن الۋدا. ءبىز وسىنداي جاعدايلاردى باقىلاپ, ولاردىڭ ورىندالۋىن جۇزەگە اسىرىپ كەلەمىز.

– قانات الپىسبايۇلى, مىنا­نى بىلگىم كەلەدى: ون سەگىز جاسقا تولماعان بالالار زاڭ بويىنشا قانشا ۋاقىت جۇمىس ىستەۋگە ءتيىس؟

– قازاقستان رەسپۋبليكاسى ەڭبەك كودەكسىنىڭ 181-بابى بويىنشا ون سەگىز جاسقا تولماعان قىزمەتكەرلەر ءۇشىن جۇمىس ۋاقىتىنىڭ ۇزاقتىعى ءارتۇرلى. ماسەلەن, ون ءتورت جاستان ون التى جاسقا دەيiنگi قىزمەتكەرلەر ءۇشiن جۇمىس ۋاقىتىنىڭ ۇزاقتىعى اپتاسىنا 24 ساعاتتان اسپاۋى كەرەك. ال, ون التى جاستان ون سەگiز جاسقا دەيiنگi قىزمەتكەرلەر اپتاسىنا 36 ساعاتتان اسپايتىن جۇمىستارعا عانا قابىلدانادى. سونىمەن بىرگە بiلiم بەرۋ مەكەمەلەرiندە وقيتىن جانە وقۋ جىلى iشiندە وقۋدى جۇمىسپەن قاتار الىپ جۇرەتiن ون ءتورت جاستان ون التى جاسقا دەيiنگi وقۋشىلارعا كۇنiنە 2,5 ساعات جانە ون التى جاستان ون سەگiز جاسقا دەيiنگi وقۋشىلارعا كۇنiنە 3,5 ساعات جۇمىس ۋاقىتىنىڭ قىسقارتىلعان ۇزاقتىعى بەلگiلەنەدi.

جالپى, مەملەكەت باسشى­سى «قازاقستاننىڭ الەۋمەتتىك جاڭعىرتىلۋى: جالپىعا ورتاق ەڭبەك قوعامىنا قاراي 20 قادام» اتتى باعدارلاماسى ارقىلى بار­شا قازاقستاندىقتاردى ەل يگىلىگى جولىنداعى ەڭبەككە شاقىردى. سەبەبى, ەڭبەك بۇگىندە شەشۋشى ۇلتتىق فاكتور بولىپ تابىلادى. دەمەك, كەز كەلگەن قيىندىقتى جۇمىسپەن جەڭۋگە بولادى. بيىكتەردى دە تەك قانا ەڭبەكپەن باعىندىرا الامىز.

گۇلبارشىن وكەشقىزى