رامازان ستامعازيەۆ, قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى: «مادەنيەتىمىزدىڭ التىن وزەگى – ءداستۇرلى ءان»

– ونەردەگى كوپ ىنىلەرىڭىز ءسىزدى اعا تۇتادى. ءوزىڭىز وسى جولعا جاڭا كەلگەن جىلدارى كىمدەر قول ۇشىن بەرىپ ەدى؟

كوپەن بالاجانوۆ, كاسىپكەر

– مەنىڭ باعىما جانىبەك كارمەنوۆ, قايرات بايبوسى­نوۆ, قانات ومارباەۆ, نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ سىندى اعالارىم جولىقتى. ەڭ العاش وقۋعا تۇسەردە, قازاقتىڭ ءبىرتۋار مىقتى ءانشىسى جانىبەك كارمەنوۆ قابىلداپ العان. ودان كەيىن قايرات بايبوسىنوۆ اعامىزدىڭ سىنىبىنا ءتۇسىپ, وسى سىنىپتى اياقتاپ شىقتىم. قر ەڭبەك سىڭىرگەن ءارتىسى قانات ومارباەۆ تا كاسىبي ءانشى رەتىندە قالىپتاسۋىما اسەر ەتتى. كەيىننەن ساحنالىق مادەنيەتكە ۇيرەتكەن قر حالىق ءارتىسى نۇرعالي ءنۇسىپجانوۆ بولدى. وسى ۇستازدارىمىز بىزدەردى ساحناعا «قاشاپ», دايىن كاسىبي ءارتىس ەتىپ شىعاردى. ال, نەگىزىنەن تۋىسقان, اۋ­ىلداس بولسىن, قازاقتىڭ كەز كەلگەنى انىمە, ونەرىمە ماقتاۋ ايتسا, سونىڭ ءبارى مەن ءۇشىن كومەك بولىپ تۇرادى.

– كەيىنگى كەزدە ونەر ادامدا­رى ساياساتقا ارالاسىپ, دەپۋتات اتانىپ ءجۇر. ءسىزدى وسى تەكتەس قىزمەتكە شاقىرا قالسا, بارار ما ەدىڭىز؟

بەك ماراتوۆ, وقىرمان

– راس, ونەردەگى كەيبىر اعا-ىنىلەرىم ساياساتتان دا حابارى بار ەكەندىگىن كورسەتىپ ءجۇر. بىراق مەن ءۇشىن وسى ءومىرىمنىڭ ءوزى قىزىق, قاربالاسقا تولى. جاسىرىپ قايتەيiن, بۇگiنگە دەيiن بiرنەشە لاۋازىم­دى قىزمەتتەردەن شاقىرتۋ كەلدi, باس تارتتىم. ءوز باسىم انشiلiكتi ادامنىڭ باسىنا قونعان ۇلكەن باق دەپ بiلەمiن. سوندىقتان حالىق تا­راپىنان ونەرiمە دەگەن سۇرانىس باردا ءانiمدi ايتىپ, حالىقتىڭ الدىندا ونەرiمدi كورسەتۋدi ءجون سانايمىن. قالعانى كەيىن بولا جا­تار. ۋاقىتى كەلگەندە ەلدiڭ جوعىن تۇگەندەپ, بارىن ەلەۋگە اتسالىسار­مىز. بۇگىندە مەن تەك انشىلىكپەن شەكتەلىپ جۇرگەنىم جوق, ۇستازدىق جولدى دا قاتار الىپ ءجۇرمىن. ون جىلدان استام ۋاقىت بويى ج.ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا-تسيرك كوللەدجىندە ساباق بەرىپ كەلەمىن.

– «اۋىلدى ساعىندىم عوي» دەپ اندەتەسىز. تۋعان اۋىلىڭىزعا بارماعالى قانشا ۋاقىت بولدى؟

بوستان ماحمەتوۆ, زاڭگەر

– تۋعان جەرگە جىلدا بارىپ تۇرامىن. جاقىندا اۋىلىم­دا وزىممەن بىرگە وقىعان ءانشى عالىمجان دوسانۇلى اتىنداعى انشىلەر مەن كۇيشىلەر بايقاۋىن ۇيىمداستىردىم. وعان 70-كە تارتا ءجاسوسپىرىم قاتىستى. ولار حالىق كومپوزيتورلارى مەن حالىقتىڭ ءان-كۇي مۇرالارىن ورىنداپ, وزدەرىنىڭ شەبەرلىكتەرىن شىڭدادى. ۇزدىك شىققان بالالارعا باعالى سىيلىقتار تاعايىندالىپ, ديپلوم­دار تاپسىرىلدى.

– بۇگىندە ءداستۇرلى ءان, ەسترادالىق ءان دەپ ءبولىپ قارايدى. سىزدىڭشە, وسى دۇرىس پا؟

اسپەت جۇماشكينا, مۇعالىم

– ەسترادا كەيىننەن قوسىلىپ جاتقان اعىم. دىندە نەشە ءتۇرلى اعىمدار بار عوي, سول سياقتى. كادىمگىدەي مەڭدەپ, ءوزىنىڭ بيىگىنە شىعىپ الدى. جاسىراتىن نەسi بار, بۇل جانر الەمدi, جاھاندى جاۋلاپ, وسكەلەڭ ۇرپاقتى تاربيەلەي باستادى. بۇل جامان, بولماسا, ەسترادانىڭ كوزىن قۇرتۋ كەرەك دەگەن اڭگىمە ەمەس. ءداستۇرلى ءان بۇرىننان كەلە جاتقان حالىقتىڭ مۇڭى, قايعىسى, قاسىرەتى, قۋانىشى, ءومىرى, تاريحى. سوندىقتان ءداستۇرلى ءان مەن ەسترا­دانى سالىستىرىپ كورۋدىڭ ءوزى دۇرىس ەمەس. قازاقتىڭ حالىق ءانى, حالىق كومپوزيتورلارىنىڭ تۋىندىلا­رى – اسىل مۇرامىز. سوندىقتان ول تەڭدەسى جوق, ءوزىنىڭ بيىگىندە تۇرۋ كەرەك. مادەنيەتiمiزدiڭ التىن وزەگi – ءداستۇرلi ءان ونەرi. ىقىلىم زاماننان بۇگiنگە ارقاۋىن ۇزبەي جەتiپ, قازiرگi رۋحاني بولمىسىمىزعا ءنار بەرiپ تۇرعان قازاقتىڭ ءداستۇرلi اندەرi جوعالمايدى. ءداستۇرلi ءان ونەرiنiڭ ءوسۋ دەڭگەيi دە جامان ەمەس. بۇل جانردىڭ جەزتاڭداي ورىنداۋشىلا­رى كوبەيiپ كەلەدi. زيالى, داستۇردەن, قازاقتىڭ ادەبيەتى مەن تاريحىنان, ۇلتتىق مۋزىكاسىنان حابارى بار ادامدار حالىق اندەرىن تىڭدايدى.

– «شاكىرتسىز ۇستاز – تۇل» دەيدى قازاق. شاكىرتىڭىز كىم؟

ساكەن سوۆەت, ستۋدەنت

– شاكىرتتەرىم وتە كوپ. كوبىسى رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق بايقاۋلاردىڭ جەڭىمپازدارى. ولاردىڭ ارقايسىسى ۇلكەن ساحنالارعا شىعىپ, ءداستۇرلi اندەردiڭ ناسيحاتتالۋىنا, جاسا­رىپ, جاڭارۋىنا وزiندiك ۇلەستەرىن تيگiزiپ ءجۇر. ماسەلەن, ءلاززات جا­نامانوۆا, نۇرگۇل القوجاەۆا ەسiمدi قارىنداستارىمدى اتاي الامىن. ولار مەنەن ساباق الىپ, ءاردايىم iزدەنiستە جۇرەدi. ۇيرەنۋدەن, ۇلگi الۋدان جالىقپايدى. نۇرگۇل دەگەن قىزىمنىڭ جەنپي-دە ۇلكەن سىنى­بى بار. سوندا ساباق بەرەدى, ءسۇيىنباي اتىنداعى فيلارمونيانىڭ ءانشىسى. قازiر مەنiڭ جەكە ءانشi رەتiندە ۇلكەن ساحنادا جۇرگەنiمە جيىرما جىلدان استام ۋاقىت بولدى. ءومiر, ونەر جو­لىندا جيناعان تاجiريبەم دە از ەمەس. سوندىقتان ۇستازدىق جولدى تاڭداپ, الماتىداعى جۇسiپبەك ەلەبەكوۆ اتىنداعى ەسترادا-تسيرك كوللەدجiندە ءداستۇرلi ءان ونەرiنەن جەكە سىنى­بىمدى اشتىم. بۇگiندە سول بiلiم ورداسىندا ونەرلi جاستارعا ساباق بەرەمiن. سوندىقتان دا شاكىرتتەرىم بارشىلىق.

– ءان تاڭداۋدا قانداي ءپرينتسيپتى ۇستاناسىز؟

جەڭىس اقتىلەۋ, وقىرمان

– ءان دەگەن بۇل – ءومىر عوي. ءاننىڭ ىشىندە تەك قانا اۋەن عانا ەمەس, ونىڭ ىشىندە قۇنارلى ءسوز بار, ايتاتىن وي بار. سونى سانادان, سۇزگىدەن وتكىزىپ, بولاشاقتا سول ءان كىمگە قاجەت وسى ءپرينتسيپتى ۇستانۋ كەرەك. ەگەر جاقسى ءسوز, جاقسى ءان حالىقتىڭ جۇرەگىنەن ورىن تاۋىپ جاتسا, ول ءانشىنىڭ باقىتى. بۇل جەردە ون ءان, جيىرما ءان ورىنداپ تاستاۋ ەمەس, ماسەلە جاقسى ءاننىڭ كوزىن تابۋدا. «بۇلاق كورسەڭ, كوزىن اش» دەگەندەي ءار ءانىن تابۋ ءانشى ءۇشىن باقىت قوي.

– كەيبىر انشىلەر وزدەرىنىڭ ونەر جولى جايىندا سىر شەرتەتىن كىتاپ شىعارىپ جاتىر. بۇعان قالاي قارايسىز؟

اياۋلىم ازيبەكوۆا, مۇراجاي قىزمەتكەرى

– جالپى, كىتاپ دەگەنىڭىز – كيەلى ۇعىم, اسىل مۇرا. سوندىقتان ەكىنىڭ ءبىرى كىتاپ شىعارىپ, ءسوز ونەرىنە ارالاسا بەرسە دە جاقسى بولمايدى. ءار نارسەنىڭ ءوز ءجونى, رەتى بار دەگەن­دەي. قازىرگى تاڭدا كەيبىرەۋلەر ءوزى تۋرالى كىتاپ شىعارىپ, ەستەلىكتەر قالدىرۋعا قۇمار. بۇل دۇرىس تا شىعار. ايتسە دە, قۇنارلى كىتاپ, پاراسات-پايىمى كەڭ دۇنيە جازعانعا نە جەتسىن؟!

اللا ءناسىپ ەتسە, ايتۋلى مەرەيتويلارعا قاراي ءوزىمنىڭ تۇيگەنىمدى, ءومىر مەن ونەردەن كورگەن-بىلگەنىمدى جيناقتاپ, ءبىر كىتاپ شىعارۋعا بو­لادى. بۇيىرسا, بۇل جاڭالىق مەنىڭ تەك 55-60 جاسقا تولعانىمدا بولۋى مۇمكىن.

– جازعى دەمالىستى قالاي وتكىزىپ جاتىرسىز؟

– جاز مەزگىلىن ءتيىمدى وتكىزۋگە تى­رىسامىز. بيىل كولسايعا, الاكولگە باردىق. بىزدەگى تامىلجىعان تابيعات تامسانۋعا تۇرارلىق ەمەس پە؟!

ەركەجان ساتىمبەك