رۋسلان مامىتوۆ: ءانىمدى قۇرمەتتەگەنى – ەلىمدى قۇرمەتتەگەنى

دارىندى ءانشى, كومپوزيتور رۋسلان مامىتوۆتىڭ شىعارماشىلىعىندا ۇلتتىڭ رۋحىن كوتەرىپ, ابىرويىن اسىراتىن تۋىندىلار ءبىرشاما كەزدەسەدى. جاس سازگەردىڭ جۇرەگىن جارىپ شىققان «جاسا, قازاعىم!», «مەنىڭ, قازاعىم!», «ءبىز – قازاقپىز!» سىندى اندەرى ەستى تىڭدارماندى ەرىكسىز وزىنە تارتىپ اكەتەدى. مامىتوۆتىڭ اندەرىن تىڭداعاندا, قازاقتىڭ مامىراجاي تىرشىلىگى كوز الدىڭا كەلەدى. ارينە, كومپوزيتوردىڭ قورجىنىندا ماحاببات, سەزىم تۋرالى دا اندەر بار. الايدا, ونىڭ نەگىزگى ماقساتى – شىعارماشىلىعى ارقىلى ۇلتتى اسقاقتاتۋ. بىزبەن سۇحباتىندا ونەرپاز سونى ايتادى. 

– رۋسلان, شىعارما­شى­لى­عىڭنىڭ باسىم بولىگى پات­ريوتتىق اندەردەن تۇرادى. كومپوزيتور رەتىندە سونداي اندەردى كوپ جازاسىڭ. نەلىكتەن وسى باعىتتى ۇستادىڭ؟
– قازىر «سۇيەم-كۇيەم» دەگەن اندەر كوپ جازىلىپ ءجۇر. ال مەن ءوزىم وتاندى سۇيەتىن قازاقپىن. قازاقستان دەيتىن ەلدە دۇنيەگە كەلگەنىمە, قازاق بولىپ تۋعانىما قۋا­نامىن. سەبەبى, كەرەمەت ەلىمىز, ءدىنىمىز, ءتىلىمىز بار. كو­گىندە جەلبىرەگەن كوك تۋى, ەل­تاڭ­باسى, ءانۇرانى بار جەكە مەم­لەكەتپىز. وسىنىڭ بارىنە ءسۇي­سىنىپ, اندەرىمدى جازامىن. «جاسا, قازاعىم!», «مەنىڭ قازاعىم!», ءبىز – قازاقپىز», شەتەلدەردەن كەلگەن قازاقتارعا ارنالعان «قانداستارىم-اي», «قازاعىممەن ماقتانامىن» اندەرى سول سەزىمنەن تۋدى.
قاريالاردىڭ باتاسىن الىپ, اۋىلدا وستىك. ءار قازاققا ءتان ەلدى-جەردى ءسۇيۋ, اۋىلدى ساعىنۋ بويىمدا بار قاسيەتتەر. ماڭىزدى مەملەكەتتىك مەرەكەلەردە جاڭا ۇيلەردى, جاڭا عيماراتتاردى, كوپىرلەر مەن جولداردى سالىپ, حالىقتىڭ يگىلىگىنە تارتۋ ەتۋ ءداستۇرى بار. ال مەنىڭ قولىمنان ءان جازۋ عانا كەلەدى. ەلىمە, جەرىمە دەگەن ماحابباتىمدى انمەن جەتكىزەمىن.
– شاتاسپاسام, «جاسا, قازا­عىم!» ءانىن ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنا ارنادىڭ…
– ءدال سولاي. ال, «ءبىز – قازاق­پىز» ءانى قازاق حاندىعىنىڭ
550 جىلدىعىنا ارنالىپ جازىلدى. اتا-بابالارىمىز ءوز زامانىندا باسىنان نەبىر قيلى كەزەڭدەردى وتكەردى. ۇلان-عايىر جەردى ۇرپاقتارىنا امان ساقتاپ, ادەت-عۇرىپ, سالت-ءداستۇرىمىزدى بۇل زامانعا جەتكىزدى. سون­دىقتان اتا-بابالارىمىزعا ار­ناپ قانشا ءان جازساق تا ارتىق ەتپەيدى. ءار قازاق بالاسىنىڭ جۇرەگىندە رۋحپەن قاتار اتا-باباعا, ەلگە دەگەن قۇرمەت بولۋى كەرەك. سول سەزىمدى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنا وسىنداي اندەرمەن سەبە الامىز دەپ ويلايمىن.
جۇرەگىمدى جىلىتقان ءبىر جاعدايدى ايتايىن: استاناداعى ءبىر مەكتەپكە باردىم. سويتسەم, ساباقتاردىڭ اراسىندا ۇزىلىسكە شىعاردا مەنىڭ «جاسا, قازا­عىم!» ءانى قوڭىراۋ رەتىندە سوعىلادى ەكەن. سونى كورىپ, مەكتەپ ۇجىمىنا قاتتى ريزا بولدىم. سول ءاندى ەستىپ وسكەن بالا ەرتەڭ وتاعاسى نەمەسە وتاناسى بولعاندا بالالىق شاعىنداعى اندەرىن ءوز ۇرپاعىنا ۇيرەتەدى. جالپى مەنىڭ اندەرىم ۇرپاقتىڭ ساناسىنا اسەر ەتىپ جاتسا, مەن ءۇشىن باقىتتىڭ كوكەسى سول.

قازاقتىق رۋح بولماعان ادامنان جاقسى ونەر شىقپايدى

– قازاقتا پاتريوتتىق ءان­دەر بارشىلىق. ءشامشى قال­داياقوۆتىڭ انۇرانىمىزعا اينالعان «مەنىڭ قازاق­ستا­نىم» انىنەن باستاپ نۇر­عيسا تىلەنديەۆ, سەيدوللا ءباي­تە­رەكوۆ, ەسكەندىر حاسان­عاليەۆ سىندى كومپوزي­تورلاردىڭ رۋحتى تۋىندىلارى بار. ال, ءوزىڭ قانداي اندەردى تىڭ­داپ ءوستىڭ؟ سۇراقتى باس­قاشا قوي­ساق, قاي كومپو­زي­تورلاردىڭ اندەرىمەن ءتار­بيەلەندىڭ؟
– حالىق كومپوزيتورلارمەن قاتار ءوزىڭىز اتىن اتاعان تۇلعالاردىڭ بارلىعىنىڭ ءان­دەرىن تىڭداپ ءوستىم. ءاسيا وماروۆا دەيتىن ۇستازدىڭ قا­ناتى­نىڭ استىنان شىققان ازامات­پىن. قازىر ول كىسى سەكسەننىڭ سەڭ­گىرىنە شىعىپ قالدى. وسى اپاي­دىڭ شاكىرتى بولىپ ءجۇرىپ, كوپ كوم­پوزيتورلاردىڭ اندەرىن جاتتاپ ءوستىم. كەيىننەن ۇستازىم توقتار سەرىكوۆ الماتىعا الىپ كەلدى. ول كىسى دە قازاقتىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇرعان ازامات. بۇل اعامنان دا كوپ نارسە ۇيرەندىم. بىراق بويىندا قازاقتىق رۋح بولماعان ادامنان جاقسى ونەر شىقپايدى دەپ ويلايمىن. ماسەلەن, مەنىڭ ماحاببات تۋرالى, اتا-انا تۋرالى جازعان اندەرىم دە كوپ. الايدا حالىق مەنى «جاسا, قازاعىم!», «مەنىڭ قازاعىم» اندەرىممەن تانيدى. ماحاببات تۋرالى اندەردىڭ عۇمىرى ۇزاق بولا بەرمەيتىنىن وزدەرىڭىز دە جاقسى بىلەسىزدەر. جارق ەتىپ جانعان وت تەز سونەدى. ال مازداپ جانعان وت ۇزاق جانادى. سول سەبەپتەن مەنىڭ اندەرىم قازاق حالقىنا ءبىر پايداسىن تيگىزسە ەكەن دەپ جۇرگەن جايىم بار.

دالادا شىققان ءان دالادا ايتىلۋى كەرەك

– ال قازىرگى زاماندا پات­ريوتتىق اندەر قازىر سۇرا­نىسقا قانشالىقتى يە, قالاي ويلايسىڭ؟
– قازاقتا قازىر قانداي شارا ءوتىپ جاتسا دا, «رۋسلان, ءسىز­دىڭ ءانىڭىز كەرەك ەدى» دەپ سۇراپ جاتادى. سول سەبەپتەن ءانىمدى قۇرمەتتەگەنى – ەلىمدى قۇرمەت­تەگەنى دەپ ويلايمىن.
جاسا, جاسا قازاق ءتىلىم!
جاسا, جاسا عاجاپ ءدىنىم,
باياندى بوپ ازات كۇنىم,
باعىڭ تايماسىن! – دەگەن شۋماق بار قازاققا جاقىن دەپ ەسەپتەيمىن.
– قازاقتىڭ حالىق اندەرىن, حالىق كومپوزيتورلاردىڭ اندەرىن ايتامىن دەپ ايتتىڭ. ال, سول اندەردى قازىرگى كوپ انشىلەر سياقتى ەستراداعا سالۋعا قالاي قارايسىڭ؟
– مەن وعان قارسىمىن. سەبەبى, ەستراداعا سالعاندا قازاق ءانى ءوز يەسىن جوعالتىپ الادى دەپ ويلايمىن. دالادا شىققان ءان دالادا شىرقالۋى كەرەك. دومبىرامەن شىققان ءان دومبىرامەن ايتىلۋى ءتيىس. قازاقتىڭ ءانى ءوزى سياقتى قوڭىر ۇنىنەن ايىرىلماۋى قاجەت. ماسەلەن, حالىق ءانىن داڭ-دۇڭ, تارس-تۇرس ەتىپ ورىنداۋ ءوزىمنىڭ دە قولىنان كەلەدى. بىراق, قازاق ءانىن ءوز بولمىسىنان اجىراتقىم كەلمەيدى.
– ءوز قاتارلاسىڭ ەربولات قۇدايبەرگەنوۆ ءانابىر جىلدارى ساحناعا «مەن قا­زاق­پىن» دەپ شىقتى. شىنىن ايتقاندا, ونىڭ اۋەنى قۇلا­عىمىزعا توسىنداۋ كو­رىندى. بۇل ءاندى قابىلداي الما­­دىق. بۇعان سەنىڭ كوزقا­راسىڭ قانداي؟
– بۇل ەربولاتتىڭ ءوزى شىعا­رىپ العان ءانى عوي. اتا-بابامىز شىعارعان ءان ەمەس, ءوزىنىڭ شىعارىپ العان ماقامى. ەگەر ءماديدىڭ, اقان سەرىنىڭ اندەرىن سونداي قىلىپ ايتسا, قارسى بولار ەدىم. ال «مەن قازاقپىن» ءانى ءانشىنىڭ ءوز ستيلىنە ساي شىققان, ول دا ءبىر قازاقتىڭ رۋحىن كو­تەرەتىن تۋىندى.

استاناعا ءان ارناماساق, ۇلكەن سىن بولار ەدى

– استانا دەمەكشى, ەلور­دامىزعا ارنالعان ءانىڭ دە بار ەكەن. بۇل ءاننىڭ شىعۋ تاريحىن دا جەتكىزسەڭ.
– ءيا, دارحان مىڭباي اعا­مىزدىڭ سوزىنە «استانادا جارىق اي» دەيتىن ءانىم بار. ول انگە باس قالاعا كەلىپ, بەينەبايان دا تۇسىرگەنبىز. دارحان اعامىز ىسساپارمەن الماتىعا ءبىر كەلگەندە ەكەۋمىز كەزدەستىك. اعا: «رۋسلان, مەندە وسىنداي ءماتىن بار ەدى» دەپ, ولەڭدى ءوزى ۇسىندى. بۇدان بۇرىن «ارشا» دەيتىن ولەڭىنە ءان جازعانىم بار-تىن. «استانادا جارىق اي» دەيتىن ولەڭ دە وزىمە قاتتى ۇنادى. سودان ءان جازىپ, بەينەبايانىن ءتۇسىرىپ, «قازاقستان» ۇلتتىق ارناسىنىڭ «بۇگىن جەكسەنبى» دەيتىن باعدار­لاماسىنان تۇساۋكەسەرىن دە وتكىزدىك.
جالپى, استانامىز سياقتى عاجاپ قالامىزعا ءان ارناماساق, وزىمىزگە ۇلكەن سىن بولار ەدى.
– كومپوزيتورلار ۇلت تاري­حىنداعى تۇلعالارعا ءان ارناپ جاتادى. ءوزىڭ بۇعان ءالى كەلگەن جوقسىڭ با؟
– اسانباي اسقاروۆقا ارنالعان ءانىم بار. بۇل ءان اعانىڭ 90 جىل­دىعى ءوزى تۋعان مەركىدە توي­لانعاندا تۋدى. ونىڭ ءسوزىن ەر­كەبۇلان كەنەحان جازدى. سوسىن ۇستازىما دەگەن قۇرمەتتەن «توقتار اعا» تۋىندىسىن شى­عاردىم. ەلىم دەپ ەمىرەنگەن, قازاق مادەنيەتىنە, قازاق ونە­رىنە قامقورلىق تانىتقان, جاناشىر بولعان تۇلعالارعا ءان ارناۋعا ءتيىستىمىز دەپ ويلايمىن.
– سيۋزاننا فاحر دەگەن وزگە ۇلتتان شىققان انشىمەن «جاسا, قازاعىم!» انىنە ءتۇسى­رىلگەن بەينەبايانىڭدى كوردىك. بۇل يدەيا قالاي تۋىندادى؟
– بەينەبايان تۇسىرەيىك دەپ سيۋزاننانىڭ اكەسى ۇسىنىس ءبىلدىردى. بۇل كىسىلەر ءوزى قازاقتىڭ ءانىن كەيبىر قازاقتان ارتىق
جاقسى كورەدى. بۇل ۇسىنىستى مەنى ەمەس, قازاقتىڭ ءانىن قۇرمەت­تەگەنى دەپ ۇعىپ, قابىلدادىم. وسى ءاندى نەگىزى كوبىسى دۋەتپەن ورىنداعىسى كەلەدى. الايدا, ۇستازىم توقتار سەرىكوۆپەن بىرگە ورىندايمىن دەپ شەشتىم.
– سۇحباتىڭا راحمەت! شى­عارماشىلىق تابىستارىڭ كوپ بولسىن! جاقسى, رۋحتى اندەرىڭمەن حالقىڭدى تامسانتا بەر!

سۇحباتتاسقان:
امانعالي قالجانوۆ