ءسانيا ابدراحمانوۆا: قان دونورى بولۋ – اعزاعا پايدالى

جەر شارىنىڭ ءار ءۇشىنشى تۇرعىنى ومىرىندە ءبىر رەت دونور قانعا مۇقتاج بولادى ەكەن. ورتا ەسەپپەن كۇنىنە 300 ادامعا شۇعىل تۇردە قان قۇيىلادى. جالپى, الەمنىڭ كوپتەگەن ەلدەرى قان دونورلىعىنا ءزارۋ. قۋانىشتىسى سول, قازاقستاندا ونداي تاپشىلىق جوق. ەلىمىزدىڭ قان قىزمەتى مەن ونىڭ دامۋ تاريحى مەن الداعى جوسپارلارى جونىندە ترانسفۋزيولوگيا عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعى ديرەكتورىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى ءسانيا ابدراحمانوۆامەن اڭگىمەلەسكەن ەدىك.

 ۇزدىك بەستىكتىڭ قاتارىندا

– ءسانيا الىشقىزى, قازىرگى ترانسفۋزيولوگيا عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعى العاشىندا قان ورتالىعى بولىپ قۇرىلعانى بەلگىلى. ونىڭ اتاۋىنىڭ قايتا وزگەرۋىنە نە سەبەپ؟
– ەلباسىنىڭ «100 ناقتى قادام» ۇلت جوسپارى ەلىمىزدىڭ بارلىق الەۋمەتتىك-ەكونوميكالىق سالاسىنا جاڭا مىندەتتەر جۇكتەپ, تىڭ سەرپىلىستەر اكەلگەنى بەلگىلى. وزگە سالالار سەكىلدى كەزىندەگى قان ورتالىعىنىڭ قىزمەتىن دە قازىرگى زامان تالابىنا ساي جۇيەلەپ, ءورىسىن كەڭەيتىپ, جان-جاقتى دامىتۋ قاجەتتىلىگى تۋىندادى. وسىعان مەملەكەت باسشىسىنىڭ تاپسىرماسىمەن 2008-2010 جىلدارى قان قىزمەتى سالاسىن تۇبەگەيلى رەفورمالاۋ باعدارلاماسى قابىلداندى. از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇرىنعى ۇلكەندى-كىشىلى 200-دەن اسا قان قابىلداۋ پۋنكتىنىڭ ورنىنا 10 وبلىس ورتالىعىندا زاماناۋي قۇرالدارمەن جابدىقتالعان 10 قان ورتالىعى بوي كوتەردى. بۇرىننان جۇمىس ىستەپ كەلە جاتقان باسقا دا قان ورتالىقتارى قايتا جاڭعىرتىلىپ, ءبارى دە زاماناۋي دەڭگەيگە كوتەرىلدى. مىنە, وسى ورتالىقتارعا باس-كوز بولىپ, جۇمىسىن ۇيلەستىرۋ, قولدانبالى زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋ استاناداعى قان ورتالىعىنا جۇكتەلىپ, ءبىزدىڭ مەكەمە ترانسفۋزيولوگيا عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعى بولىپ قايتا قۇرىلدى. بۇگىندە ورتالىعىمىز شەتەلدىك ساراپشىلاردىڭ دەرەگى بويىنشا تمد ەلدەرى ىشىندە ەڭ ۇزدىك بەس ورتالىقتىڭ بىرىنە اينالىپ وتىر.
– ترانسفۋزيولوگيا عىلىمي-ءون­دىرىستىك ورتالىعىنىڭ نەگىزگى ات­قا­راتىن مىندەتتەرى مەن كاسى­بي ماماندارى جونىندە ايتا كەتسەڭىز؟
– ءبىزدىڭ ورتالىق عىلىمي-قولدانبالى زەرتتەۋمەن اينالىسادى. ياعني, قازاقستاندىق قان قىزمەتىنىڭ جۇمىسىن تولىعىمەن دەرلىك باقىلاپ وتىرامىز. قان قىزمەتىن دامىتۋ جوعارى تەحنولوگيالاردى قاجەت ەتەدى. سونىمەن قاتار, زەرتحانالىق زەرتتەۋلەردىڭ ناتيجەلەرىن ناقتىلاپ, بەلگىلى ءبىر ستاتيستيكالىق قورىتىندى جاسايمىز. مىسالى, زەرتتەۋلەردىڭ تالداۋ ناتيجەلەرى بويىنشا ۇنەمى قان تاپسىراتىن دونورلاردىڭ دەنساۋلىعىن قاداعالاپ وتىرامىز. ال ماماندارىمىزعا كەلسەك, بارلىعى دا ءوز سالاسىن شەبەر مەڭگەرگەن كاسىبي جاندار. ترانسفۋزيولوگيا ماماندارى اقش جانە ەۋروپانىڭ جەتەكشى قان ورتالىقتارىندا ءبىلىمىن جەتىلدىرىپ تۇرادى. بەس جىل ىشىندە 900-دەن اسا ادام ءوزىنىڭ بىلىكتىلىگىن جوعارىلاتۋ كۋرسىنان ءوتتى.
– جاعدايى اۋىر ناۋقاستارعا قان قۇيىپ جاتادى. وسى قۇيى­لىپ جاتقان قاننىڭ ساپاسىنا قانشالىقتى سەنۋگە بولادى؟
– قازىرگى ۋاقىتتا قاننىڭ ساپاسىنا تالداۋ جاساۋ وتە جوعارى دەڭگەيدە جۇرگىزىلەدى. سوندىقتان كۇماندانباۋىڭىزعا بولادى. ءبىزدىڭ ورتالىق ساپانى باعالاۋ حالىقارالىق باعدارلاماسىنىڭ بەس باعىتىنا قاتىسادى. ءوزىمىز­دىكىن بىلاي قويىپ, شەتەلدەن كەلەتىن دياگنوستيكا جاساۋ سۇرانىستارىن دا شەشىپ بەرىپ وتىرامىز. كەرىسىنشە, ءوزىمىزدىڭ مۇراعاتتارداعى ءبىز ءۇشىن رەفەرەنس بولىپ تابىلاتىن قان ۇلگىلەرىن شەتەل زەرتحانالارىنا دا جىبەرىپ تۇرامىز. باستى ماقسات – قىزمەتىمىزدىڭ ساپاسىنا حالىقارالىق دەڭگەيدە سەنىمدى بولۋ. سەبەبى قاننىڭ قاۋىپسىزدىگى مەن ساپاسى – دونور قانعا مۇقتاج بولىپ وتىرعان ءاربىر پاتسيەنتتىڭ ءومىرى. سوندىقتان قان كومپونەنتتەرىنىڭ قاۋىپسىزدىگىنە تولىعىمەن سەنۋگە بولادى دەپ ناقتى ايتا الامىن.

استانالىقتاردىڭ بەلسەندىلىگى جوعارى

– ورتالىقتارىڭىزعا كۇنىنە قانشا ادام ءوز ەركىمەن كەلىپ, دونور بولۋعا قان تاپسىرادى؟ ونىڭ ىشىندە استانالىقتاردىڭ بەلسەندىلىگى مەن ۇلەسى قانداي؟
– جالپى العاندا, دۇنيەجۇزىلىك دەنساۋلىق ساقتاۋ ۇيىمى ۇسىنعان دونورلىقتى دامىتۋ كورسەتكىشى بويىنشا 1000 ادامعا شاققاندا دونور 25 بولۋى قاجەت. ال بۇگىنگى كۇنى استانا قالاسىندا 1000 ادامعا شاققاندا 54 كورسەتكىش تىركەلگەن. بۇل دەگەنىڭىز – جىلىنا 280 مىڭ دونور دەگەن ءسوز. وتكەن 2015 جىلى قازاقستان بويىنشا 254 536 دوناتسيا بولسا, ونىڭ 36 351-ءى استانا قالاسىنداعى ترانسفۋزيولوگيا عىلىمي-وندىرىستىك ورتالىعىندا تىركەلگەن. ءبىر قۋانىشتىسى, بۇل كورسەتكىش جىلدان جىلعا ءوسىپ كەلەدى. ۇستىمىزدەگى جىلدىڭ 9 ايىندا استانا بويىنشا 22 000-عا جۋىق ادام ەرىكتى تۇردە وتەۋسىز قان تاپسىردى.
ترانسفۋزيولوگيا ورتالىعىندا كۇنىنە ورتا ەسەپپەن 80-100-گە جۋىق ادام ارالىعىندا قان تاپسىرىپ وتىرادى, ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگى – وتەۋسىز قان تاپسىراتىندار. ەندىگى ءبىر ماقساتىمىز – وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ ساناسىنا قان دونورى بولۋ قاعيداتىن ءسىڭىرۋ. سەبەبى قان دونورى بولۋ – كوپتەگەن ادامنىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالۋ دەگەن ءسوز. بۇل – سا­ۋاپتى ءىس. استانا قالاسىندا جوعارى مامانداندىرىلعان مەديتسينالىق مەكەمەلەردىڭ كوپتىگىنە بايلانىستى مۇندا كۇردەلى وتالار كوپ جاسالادى. سوعان ساي ەلوردادا قان كومپونەنتتەرىنە دەگەن سۇرانىس تا جوعارى. الايدا استانالىقتاردىڭ قان دونورى بولۋعا دەگەن بەلسەندىلىگى قانعا دەگەن سۇرانىستى بىلدىرتپەي وتىر.

 تۇراقتى قان تاپسىراتىندار ۇزاق ءومىر سۇرەدى

– جالپى, دونور بولىپ, قان تاپسىرىپ تۇرۋدىڭ پايداسى قانداي؟ ادام قانشا ۋاقىتتا قاندى قايتالاپ تاپسىرىپ تۇرعانى دۇرىس؟
– قان تاپسىرىپ تۇرۋدىڭ ادام اعزاسىنا پايداسى مول. قاندى بەلسەندى تاپسىراتىن دونورلار جۇرەك-قان تامىرلارى اۋرۋىمەن سيرەك اۋىرادى جəنە قان كەتۋ – ولار ءۇشىن قاۋىپتى جاعداي ەمەس. قان الىنعان سايىن ادام بويىنداعى قانى جاڭارىپ وتىرادى, قان اينالۋ پروتسەسى جاقسارادى. بۇل ءوز كەزەگىندە كوپتەگەن اۋرۋلاردىڭ ال­دىن الادى. مىسالى, تۇراقتى قان تاپسىرىپ تۇراتىن ادامدار تاپ­سىرمايتىندارعا قاراعاندا 5 جىل­عا ارتىق ءومىر سۇرەتىنى عىلىمي تۇردە دالەلدەنگەن. ال ءبىر رەت قان تاپسىرعان دونور ورتا ەسەپپەن ءۇش ادامنىڭ ءومىرىن قۇتقارادى.
ءاربىر دەنى ساۋ ادام دونور بولا الادى, ولار ءۇشىن ورتا ەسەپپەن قاننىڭ قۇرامداس بولىكتەرى ترومبوتسيتتەر مەن پلازما تاپسىرۋ اراسى 14 كۇننەن كەم بولماۋى كەرەك, ال تولىق قان دونورى بولعاندا 60 كۇندە ءبىر رەت تاپسىرىپ تۇرۋ كەرەك.
– سىزدەرگە وتەۋسىز قان تاپسىراتىندارعا قانداي دا ءبىر جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان با؟
– قان دونورى بولعان ادامعا زاڭ جۇزىندە ەڭبەكاقىسى ساقتالاتىن ەكى كۇندىك دەمالىس بەرىلەدى. بۇعان قوسا, قان تاپسىرعان ءاربىر ازامات تەك دونور بولىپ قانا قويماي, وزىندە قانداي اۋرۋلار بارىن بىلە الادى. بۇلاي دەيتىنىمىز, قان تاپسىرۋعا كەلگەن ادام ءبىرىنشى تياناقتى تەكسەرۋدەن وتەدى, ياعني ونىڭ قانىنىڭ قۇرامىن انىقتاپ الامىز. تەستىلەۋ ساراپتاماسىندا گەپاتيت س, ۆ, ايتۆ جانە مەرەز, تاعى باسقا دا ينفەكتسيالاردى انىقتاۋ قاراستىرىلعان. ارينە, مۇنىڭ بارلىعى تەگىن جۇرگىزىلەدى. ەگەر قان تاپسىرۋشى ادامنىڭ دەنساۋلىعىنان قانداي دا ءبىر كانارات تابىلسا, وندا ترانسفۋزيولوگ-دارىگەر وعان كەڭەس بەرىپ, قانداي مامانعا قارالۋ كەرەكتىگى تۋرالى ايتىپ بەرەدى.
– قان ورتالىقتارىندا اقىلى دونورلار بولادى دەگەندى ەستىدىك. بۇل قانداي دونورلار؟ ولارعا قانشا وتەماقى تولەنەدى؟
– اقىلى تۇردە ۇنەمى قان تاپسىراتىن دونورلار دەگەنىمىز – ءبىزدىڭ ورتالىقتىڭ تىركەۋ بازاسىندا تۇرعان, قان توبى سيرەك كەزدەسەتىن ادامدار. ولار تۋرالى اقپارات دەرەك بازاسىندا قۇپيا ساقتالادى. ولاردى كەرەك كەزىندە شاقىرتىپ, قان الىپ وتىرامىز. قان تاپسىرۋ كەزىندە ولارعا قۇرعاق جەڭىل تاماق نەمەسە دونوردىڭ قالاۋىنا قاراي تولەنەتىن قاراجات ەڭ تومەنگى كورسەتكىش دەڭگەيىمەن ەسەپتەلىپ بەرىلەدى.
– قان دونورى بولۋ ءۇشىن قان­داي اۋرۋلارمەن اۋىرماۋ كەرەك؟ گەپاتيت, تۋبەركۋلەز سياقتى جۇقپامەن اۋىرعاندار قان تاپسىرا المايدى دەپ ەستىدىك…
– قان كومپونەنتتەرىمەن قامتاماسىز ەتۋدە تاۋەكەلگە بارۋعا بولمايدى. سەبەبى ءبىز مۇقتاج ادامعا قاۋىپتى جۇقپاسى بار قان قۇيساق, ونىڭ دەنساۋلىعىنا, ءتىپتى ومىرىنە دە قاتەر توندىرەمىز. ال جاستايىنان تۋبەركۋلەزبەن, گەپاتيتپەن اۋىرعاندار قان دونورى بولا المايدى. بۇرىن اۋىرعاندار دا ۆيرۋستى تاسىمالداعىش بولىپ سانالادى. ەگەر قان قۇرامىندا ۆيرۋستىڭ بارى انىقتالعان جاعدايدا, الىنعان قان جارامسىز بولىپ ەسەپتەلەدى. سونىمەن قاتار, جۇرەك-قان تامىرلارى, ەندوكريندىك جۇيە, برونح دەمىكپەسى, باسقا دا سىرقاتى بار ادامدارعا قان دونورى بولۋ – قاۋىپتى.

اڭگىمەلەسكەن:  

قىمبات توقتامۇرات