Qazaqstanda et jäne et önımderınıŋ importy jyl saiyn üzdıksız ösıp barady. Mysaly, qazır qūs etı importynyŋ ülesı 51 paiyzdy qūraidy. Ötken jyly ol 191 myŋ tonnany qūrady, al būl körsetkış soŋǧy üş jyl boiy 160 myŋnan säl asatyn edı. Sondai-aq soŋǧy üş jylda jylqy etı importynyŋ kölemı de kürt östı. 2016 jyly 900 tonna bolsa, 2018 jyly 2 myŋ tonnadan asyp, 2,5 esege ūlǧaidy. Mūndai derekterdı Mäjılıste ötken «Et jäne süt önımderın öndırudı, qaita öŋdeudı jäne eksporttaudy damytudyŋ keleşegı» atty parlamenttık tyŋdauda Mäjılıs töraǧasy Nūrlan Nyǧmatulin mysalǧa keltırdı.
Palata töraǧasy Qazaqstan jyl saiyn jalpy qūny 45 mlrd teŋgege 6 myŋ tonnadan asa sary maidy, 22 myŋ tonnaǧa juyq ırımşıktı, 6 myŋ tonnadan asa et konservılerın de importtaitynyn qynjyla jetkızdı. «Osy önımderdı özımızdıŋ zauyttar da şyǧara alady. Būdan ne körıp otyrmyz? Bızde äleuet bar, ösım joq. Bır jaǧynan bız biudjetten jyl saiyn et pen süt öndıruşılerge 76 mlrd teŋgege juyq järdemaqşa bölemız, ekınşı jaǧynan öz naryǧymyzda bäsekeden jeŋılıp, importtyq tauarlarǧa oryn berıp otyrmyz» dedı ol.
Spikerdıŋ aituynşa, elımızde ettıŋ 33 paiyzy, süttıŋ 31 paiyzy ǧana qaita öŋdeledı. Barlyq önımdı qaita öŋdeitın käsıporyndar 60 paiyz ǧana jüktememen jūmys ısteidı. Al Resei men Belarusta mūndai käsıporyndardyŋ öndırıstık quaty 80 paiyzdan asady. Nūrlan Nyǧmatulin būl mäselenı şeşude ūsaq öndıruşıler men qaita öŋdeitın käsıporyndardy bırıktıretın daiyndauşy käsıporyndar jelısın qūru men damytu qajettıgın ūsyndy.
Būdan bölek, mal azyǧyn daiyndau, jaiylymdyq alqaptardy qalpyna keltıru, asyl tūqymdy mal şaruaşylyǧyn damytu, salany kadrlarmen jäne ǧylymmen qamtamasyz etu siiaqty älı künge deiın şeşılmegen kürdelı mäseleler aiaqqa tūsau salyp otyr. Mäselen, 73 mln gektardan (jalpy jaiylymdardyŋ 40 paiyzǧa juyǧy) asatyn jaiylymdyq jerler tozǧan jäne şölge ainalǧan.
Derekterde nege aiyrmaşylyq köp?
Parlamenttık tyŋdauda baiandama jasaǧan Mäjılıstegı Agrarlyq mäseleler komitetınıŋ töraǧasy Berık Ospanov ekı ministrlıktıŋ (Auyl şaruaşylyǧy jäne Ūlttyq ekonomika) statistikalyq derekterınıŋ arasyndaǧy ülken aiyrmaşylyqty synǧa aldy. «Eksportqa keler bolsaq, Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgınıŋ statistikalyq derekterı men Ūlttyq ekonomika ministrlıgınıŋ Statistika komitetınıŋ resmi derekterı arasyndaǧy aiyrmaşylyq köp sūraq tuyndatady. Mysal keltırer bolsaq, uäkılettı organnyŋ mälımdemesı boiynşa Qazaqstannan et eksportynyŋ kölemı 2018 jyly 34,4 myŋ tonnany qūrady, onyŋ ışınde siyr etı – 18,8 myŋ tonna. Bıraq Statistika komitetınıŋ derekterı boiynşa ettıŋ barlyq türı eksportynyŋ kölemı 2018 jyly 16 myŋ tonnany qūrady, iaǧni ekı eseden de az. Al siyr etınıŋ eksporty 5 eseden de az boldy: 3,7 myŋ tonna» dedı ol taŋdanysyn jasyra almai. Demek, auyl şaruaşylyǧy önımderın eksporttau kezınde ministrlıkterdıŋ ıs-qimyldarynyŋ kelıspeuşılıgı baiqalyp otyr. Sonda qai ministrlıktıŋ aqparatyna senemız?
Berık Ospanov ettıŋ importyna qatysty taǧy bır tüitkıldı mäselenı köterdı. Onyŋ aituynşa, bügıngı taŋda elımızdegı et importynyŋ qūrylymynda qūs etınıŋ ülesı öte joǧary. Onyŋ negızgı sebebı – Euraziialyq ekonomikalyq odaq şeŋberındegı üşınşı elderden qūs etın äkeluge kvotanyŋ boluy. «Bızde mūndai kvotany aiqyndau Ūlttyq ekonomika ministrlıgınıŋ qūzyretıne jatady. Menıŋşe, būl qyzmettı Auyl şaruaşylyǧy ministrlıgıne beruımız kerek. Būl jerde qisyn joq: bır jaǧynan, otandyq önım öndıruşılerdı qoldaimyz. İnvestisiialyq jobalardy qarjylandyramyz, qūs fabrikalaryn salamyz, järdemaqşa bölemız. Ekınşı jaǧynan, bır mezgılde tariftık kvotalardy ūlǧaityp, naryqtyŋ şeteldık tauarlarmen tolyǧuyna jaǧdai jasaimyz, otandyq öndıruşılerdıŋ tolyq quatymen jūmys ısteuıne mümkındık bermeimız» dep tüsındırdı mäselenıŋ mänısın komitet töraǧasy. Onyŋ paiymdauynşa, Qazaqstan memlekettık saiasatty dūrys qalyptastyrǧan kezde ǧana, Resei jasaǧandai, qūs etınıŋ importynan tolyq bas tarta alady.
Elordalyqtar qanşa tonna et jeidı?
Öte qyzyqty sūraq. Ötken jyly ranking.kz kompaniiasy osyndai taqyrypta qyzyqty zertteu jürgızıp, qorytyndylaryn jariialady. Mäselen, qala tūrǧyndary jylyna 76 kelı, auyl tūrǧyndary 69 kelı et jeidı eken. Eŋ köp et jegışter Atyrau oblysynda tūrady, ol öŋırde jan basyna şaqqanda jylyna 85 kelı et jäne et önımderı jūmsalady. Odan ärıde Almaty (83,5 kelı), Şyǧys Qazaqstan oblysynyŋ (82,6 kelı) tūrǧyndary ornalasqan. Eŋ tömengı tūtynu körsetkışterı Şymkent qalasynda (58,2 kelı), Qyzylorda (65,2 kelı), Aqtöbe (67,4 kelı) oblystarynda tırkelgen. Elordanyŋ ärbır tūrǧyny jylyna orta eseppen 72 kelı et jäne et önımderın tūtynady eken.
Ūlttyq ekonomika ministrlıgı Statistika komitetınıŋ resmi deregı boiynşa 2019 jyldyŋ basynan berı elımızde siyr etı 3,1 paiyzǧa qymbattaǧan. Elorda bazarlaryndaǧy et jäne et önımderınıŋ qūny da ärtürlı. Mysaly, siyr etınıŋ bır kelısın «Äsem» bazarynan 1950 teŋgege satyp alasyz. Jylqy etı 2000 teŋge tūrady. «Şapaǧat» bazarynda siyr etınıŋ kelısı – 1600-1650 teŋge. Alaida parlamenttık tyŋdaudan keiın jurnalisterdıŋ sūraǧyna jauap bergen Auyl şaruaşylyǧy ministrı Saparhan Omarov «Şapaǧat» bazarynan siyr etınıŋ bır kelısın 1500 teŋgege satyp alatynyn aitty. «Men ettı «Şapaǧat» kommunaldyq bazarynan satyp alamyn. Bälkım, et satatyndar menı tanityn şyǧar. Siyr etın 1500 teŋgeden beredı. Al sızder sapasy öte joǧary siyr etın 1800 teŋgeden alyp jürgen şyǧarsyzdar?» dep tüsındırdı ol tılşılerge. Alaida ministrlıktıŋ basşysy köbınese tauyq etın satyp alatynyn aitty. «Menıŋ otbasym köbınese tauyq etın satyp alady. Öitkenı ol asqazanǧa qorytuǧa jeŋıl. Keibır kezderı aŋsarym auǧanda jylqy men siyr etın satyp alamyz» dedı ol et önımderın köp qoldanbaitynyna mysal keltırıp.
