Nätijesınde alǧaşqylardyŋ bırı bolyp Küläş Baiseiıtova atyndaǧy opera jäne balet teatry jaŋa astanaǧa qonys audardy, jaŋadan «Täuelsızdık saraiy», italian säuletşısı Manfredi Nikolettidıŋ jobasymen salynyp «Qazaqstan» konsert zaly jäne Elbasy aitqandai bızge būryn armandaudyŋ özı arman bolǧan italiialyq säuletşı Renato Arkettidıŋ «Astana Opera» opera jäne balet teatry boi köterdı. Sonymen bırge Astanada ǧylymi-saraptamalyq jäne aǧartuşylyq baǧyttaǧy Nazarbaev Ortalyǧy aşyldy. Aqorda elımızdıŋ saiasi jüregı bolsa, Nazarbaev Ortalyǧy ruhani tıregı dep esepteledı.
Sonymen bırge Ūlttyq ǧylymi-medisinalyq ortalyq, Ana men bala ūlttyq ortalyǧy, Ūlttyq ǧylymi kardiohirurgiia ortalyqtary jäne «Qazaqstan» sport saraiy, töbesı jabylatyn «Astana-Arena» futbol stadiony, «Saryarqa» velotregı, konkimen syrǧanauşylarǧa arnalǧan «Alau» siiaqty basty sport arenalary salyndy.
Aita ketu kerek, Ūly dala elınıŋ bas qalasynyŋ köptegen ǧimarattary, eskertkışterı kezınde Prezidenttıŋ suret, syzba jäne nobai türınde tüsırgen oilarynan, ideialarynan alynǧan. Mysal retınde «Otan-Ana» monumentı men Prezidenttık mädeniet ortalyǧynyŋ N.Nazarbaevtyŋ qolymen salynǧan nobailarynyŋ osy jyldarda jaryq körgen bıraz albomdarda berılgendıgın aita ketsek artyq bolmas. Jalpy alǧanda, qala qūrylysyna qatysqan älemnıŋ belgılı säuletkerlerı Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ oilaryn ömırde jüzege asyra bılgenı anyq, ol turaly joǧaryda aityldy da. 2003 jyly Nūrsūltan Nazarbaev «Wall street journal» gazetınıŋ «Prezident jaŋa astanany jobalauǧa qatysty ma?» degen sūraǧyna: «Ärbır üidı jobalauǧa qatystym. Ärbır arhitekturalyq jobaǧa qatystym. Būl tıptı üilerdıŋ tüsıne de qatysty… Men – arhitektormyn jäne oǧan eş ūialmaimyn» dep jauap bergen eken Elbasy.
Astana köşe salysymen qolǧa alynǧan şarualardyŋ bırıne Astananyŋ ainalasyna egıle bastaǧan «Jasyl beldeu» jatady. Būl jobany ıske asyru üşın keiın «Jasyl aimaq» respublikalyq memlekettık mekemesı qūryldy. Osy mekeme aimaǧyn aralap şyǧyp, jurnalistermen kezdesken sätterınıŋ bırınde Elbasy būl ıstı «Qysta pana, jazda saia bolatyn ormandy men ūlt bailyǧy, ūrpaq nesıbesı dep baǧalaimyn. Babalardyŋ bäiteregın balalar saialaidy» dep, öz pıkırın bıldırıptı. Qazır qalany jalpy aumaǧy 60 myŋ gektar bolatyn qalyŋ jasyl saqina qausyryp jatyr. Kögaldandyrudyŋ däl mūndai orasan zor jobasy qazaq jerınde būǧan deiın bolǧan emes.
Syrtqy saiasi salada da Astana, bükıl Qazaqstannyŋ örkendep damuynyŋ aiǧaǧy retınde, ärtürlı bedeldı halyqaralyq jiyndardy ötkızudıŋ ornyna ainaldy. EQYŪ-nyŋ VII Sammitın osy tūrǧyda şyn mänınde tarihi dep atauǧa bolady. N.Ä.Nazarbaev būl sammit bükıl EQYŪ qauymdastyǧy üşın asa maŋyzdy oqiǧa, onyŋ erekşe sipaty «Astananyŋ özındık ruhynda» dep baǧalaǧan. 2014 jyly EAEO qūru turaly tarihi aktıge Astanada qol qoiyludyŋ özınde simvolikalyq män bar. Al Astana – EXPO-2017 mamandandyrylǧan halyqaralyq körmenıŋ nätijelı ötuı eldıgımızdıŋ ataǧyn şartarapqa taratyp, tanytyp, äleuetımızdı asyrǧan auqymdy şara boldy. Eger Astana bolmasa, būl da bolmas edı. Mūndai qūrmet kez kelgennıŋ enşısıne tie bermeidı. Elbasynyŋ Jarlyǧymen «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧy qūryldy. Bügınde Astana – maŋyzdy mäselelerdıŋ tüitkılderı şeşıletın älemdegı asa ırı saiasi, mädeni, ruhani ortalyqtyŋ bırı.
2009 jyly 6 qyrküiektegı Elbasynyŋ jeke arhivınde saqtalǧan qūjattyŋ bırınde Astanaǧa bailanysty bırer oilaryn özınıŋ estelıkterıne tüsırıptı. Şyǧysta «qalalar eldı jasaidy, al astanalar – memlekettı» degen söz bar. Osyǧan bailanysty Prezident jaŋa el retınde Qazaqstannyŋ paida bolǧandyǧyn, onyŋ adamdardy, ekonomikany, ömırdı özgertkendıgıne toqtalady. Ol elge jaŋa astana kerek boldy. Osy kezeŋde Astana el damuynyŋ lokomotivıne ainalyp, soŋǧy on jylda qalanyŋ jalpy önımı elu esege östı degen mälımetter keltıredı. Onda elordanyŋ eldı saiasi modernizasiialaudyŋ, örkeniettık, mädeni ırı problemalardy şeşudıŋ ortalyǧyna ainalǧandyǧy jäne Astanany älemnıŋ elu damyǧan qalalarynyŋ qataryna qosu kerektıgı turaly da oilar jazylǧan.
Joǧaryda atalǧan Elbasynyŋ estelıkterınde hobbi turaly da jazba kezdesedı. Ol kıtap oqitynyn, tennis pen golf oinaitynyn, än aitatynyn jäne suret sala bastaǧandyǧyn qaǧaz betıne tüsırıptı. Bızdı qyzyqtyrǧan bır närse N.Ä.Nazarbaevtyŋ «Qazır – basty hobbiım – ol Astana!» dep, onyŋ soŋyna lep belgısın qoiǧandyǧy. Osy jazbalarynda ol Astananyŋ euraziialyq qala bolǧandyǧyna maqtanyş sezımın bıldıredı.
Al 2010 jyldyŋ 2 nauryzyndaǧy jūmys jazbasynan Prezidenttıŋ Astanaǧa degen mahabbatyn, onyŋ jan düniesınıŋ qala ömırımen bıte qainasyp ketkendıgın aiqyn köruge bolady. Elbasy: «Qala salyndy. Ol ädemı. Endı yŋǧailylyq, jailylyq kerek. Būryn salynǧandy saqtau kerek. Kütu, jöndeu… Qala töŋıregınde agroşeŋber, qala ǧimarattaryn zamanaui jaryqtandyrudyŋ jobasy» dep jazypty. Osy tezis türındegı jazbadan Prezidenttıŋ Astanaǧa qatysty mäselelerdıŋ barlyǧyn büge-şıgesıne deiın bıletındıgın baiqau qiyn emes. Öitkenı ol qazylǧan orlar, jaiau jürgınşı, qorşaular, aǧaştar, kögaldar, siiaqty bır qaraǧanda ūsaq-tüiek bolyp körınetın, bıraq tūrǧyndardyŋ köŋıl-küiıne kerı äser etetın mäselelerdı ūmytpai, olardy aldaǧy uaqytta boldyrmas üşın qala basşylyǧyna tiıstı tapsyrmalar berıp, ünemı öz baqylauynda ūstap otyrdy.
Sonymen, uaqyt ötken saiyn jūrtqa astananyŋ Almatydan Aqmolaǧa köşırıluınıŋ tarihi maŋyzy men mänı barǧan saiyn tüsınıktı bola tüsude. 20 jylda Astana – halyqtyŋ örkendeuı, quaty men küşın tanytqan, jaŋa Qazaqstannyŋ simvoly men maqtanyşyna ainaldy. Astana tabys pen eldıŋ ekonomikalyq ösuınıŋ közıne ainalyp, onyŋ damuyn jedeldetıp otyr, mūnda memlekettıŋ basty strategiialary aiqyndaluda. Ol bolaşaǧymyzdyŋ besıgıne ainalyp otyr. Etnostyq, mädeni jäne dıni äraluandylyqqa qaramastan, Qazaqstanda beibıtşılık pen saiasi tūraqtylyqtyŋ mekenı bolyp otyrǧan da Astana. Astana – elımızdıŋ jüregı, täuelsızdıktıŋ qūny jetpes jetı qazynasynyŋ bırı. Elorda jaŋa qazaqstandyq patriotizmnıŋ altyn arqauy. Bügıngı Astana – ömır süruge öte qolaily, damyǧan infraqūrylymy bar zamanaui megapolis.
Elbasynyŋ ūstanǧan «Astanany damytu arqyly memlekettı damytu» formulasy jaŋa astanany eldıŋ keşegısın keleşegımen bırıktırgen qala ettı. Astana arqyly Qazaqstan armandar aqiqatqa ainalatyn elge ainaldy.
Biyl Astanaǧa 20 jyl tolady. Osyǧan bailanysty Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı N.Ä. Nazarbaev 2017 jylǧy 27 qyrküiekte el ömırındegı aituly merekenı atap ötu turaly tiıstı Ökımın şyǧaryp, onyŋ «El jüregı – Astana» atty Tūjyrymdamasyn bekıttı. Onda Ūly dalanyŋ bas qalasyna jaŋaru men jaŋa ideialardy engızudıŋ ülgısı jäne jahandyq bastamalar ortalyǧy, beibıtşılık pen kelısım qiylysy retınde joǧary baǧa berılgen.
Memleket basşysy «Täuelsızdık däuırı» kıtabynda «Säulettık pışınderdıŋ jan-jaqtylyǧyna Astananyŋ ǧylym, mädeniet, medisina jäne sport ortalyǧy retındegı mazmūny men keskın-kelbetı de saima-sai. Men osy jäne basqa da nysandarǧa şūqşiia qarap, özgertuler engızıp, säuletşılermen talai otyrdym. Maqtanǧanym emes, Astanaǧa qaraimyn da süisınemın. Osyny şynymen bız jasadyq pa? İä. Jaŋa astana jainai tüstı» deidı.
Elbasy Astananyŋ ūzaq merzımdı strategiiasy men tūraqty damuynyŋ basty maqsaty qala halqynyŋ ömır süru standarttaryn jaqsartu jäne äleumettık salaǧa ikemdelgen ekonomika qūru dep aiqyndap otyr.
Eŋ bastysy – Astana Elbasy ideiasynyŋ ıske asyryluy jäne barlyq Qazaqstan halqy eŋbegınıŋ jemısı ekendıgı tek elımızde ǧana emes, sondai-aq halyqaralyq qauymdastyq tarapynan da moiyndalǧan aqiqatqa ainalǧandyǧynda. Astana arqyly Qazaqstandy jan-jahanǧa tanyttyq. Öitkenı, N.Ä.Nazarbaev atap ötkendei: «Bız astanany äiteuır auystyru üşın ǧana auystyra salǧan joqpyz, bükıl Qazaqstannyŋ jarqyn bolaşaǧy üşın köşırdık» deidı. Endeşe, jaŋa astana eldıŋ keşegısın keleşegımen bırıktırıp, bas qala baq ordaǧa ainaldy.
Japsarbai QUANYŞEV,
Memleket tarihy institutynyŋ
bas ǧylymi qyzmetkerı,
saiasi ǧylymdar doktory
