Dombyra – ärqaşan qazaqtyŋ jüregınde, törınde

1 şılde künı «Qazaq elı» monumentınıŋ aldyndaǧy alaŋda kiız üi tıgılıp, bır uaqytta 3 myŋ dombyraşy küi tögedı. Astana osylaişa Elbasynyŋ Jarlyǧymen bekıtılgen Ūlttyq dombyra künın ūlyqtaidy. Mereke qarsaŋynda «Astana aqşamy» gazetınıŋ tılşısı osy şaraǧa qatysuşylardyŋ bırı Käkım ERDIBAITEGIMEN kezdesıp, äŋgımege tartqan edı.

– Sızdı önersüier qauym jaqsy tani qoimaidy. Ärı ūstaz, ärı sazgersız. «Tarbaǧatai-Ör Altai-Qazaq sazy» ūlt­tyq äuez ansamblıne je­tekşılık etesız. Tanymal öner adamdary ände­rı­­ŋızdı oryndap jür. Şy­ǧar­maşylyǧyŋyzdy oqyr­­manǧa tanystyrsaŋyz.
– Bügınde Maǧjannyŋ öleŋıne jazylǧan «Jūldyzdy jüzık, Aidy alqa ǧyp bereiın» änın «Alaman» toby oryndap jür. Al «Şolpy», «Kümıs nūrly ai» degen öleŋderıne jazylǧan änımdı Nūrbol Balapanov şyrqaidy. «Men jastarǧa senemındı» Nūrǧali Nüsıpjanov aitady. Mūqaǧalidyŋ şyǧarmaşylyǧyna kelgende «Sanauly kün», «Auylǧa» öleŋderıne än şyǧardym. Aqyn Ūlyqbek Esdäulet­tıŋ öleŋıne jazylǧan «Nūrǧisanyŋ aqqulary» Nūrǧali Nüsıpjanovtyŋ än qorjynynda. Ol «Qazaq», «Şalqar» radiolarynyŋ altyn qorynda saqtalǧan. «Qazaq sazy» orkestrı «Jeltoqsan qūrbandarynyŋ haty» atty tuyndymdy oryndaidy. Odan bölek, Ardaq Balajanova, Klara Tölenbaeva, Perizat Tūrar syndy änşıler şyǧarmalarymdy aityp jür. Abai atamyzdyŋ «Äsempaz bolma ärnege», Şäkärım atamyzdyŋ «Nasihat» öleŋıne än şyǧaryp, özım de oryndap jürmın.
– Öz otbasyŋyz da önerden kende emes. Ūlyŋyz ben qyzyŋyz ansambl qūramynda ekenın bı­lemız.
– İä, jūbaiym da muzykant, qobyzşy. Ekeumız Kökşetau­daǧy Bırjan sal atyndaǧy muzykalyq kolledjınde oqyp jürgende tanystyq. Üş balam bar. Ülken qyzym Fariza menıŋ jolymdy quyp, Qazaq ūlttyq öner universitetınıŋ qobyz klasyn bıtırdı. Qazır «Qaraqat» mektep-studiiasynda jetıgennen sabaq beredı. Ūlym Nūrǧisa bızdıŋ ansamblde oinaidy, toǧyzqūmalaqqa qyzyǧuşylyǧy bar. 2003 jyly elordaǧa kelgelı öner adamdarymen qoian-­qoltyq aralasyp, şy­ǧar­­­maşylyǧymyzdy da­­­myttyq. Qazır №54 mektepte dombyra üiırmesınde sa­baq berıp, «Otyrar» halyq orkestrıne jetekşılık etemın.
– Türlı muzykalyq aspapta oinaityn ansambldı qūru oiyŋyzǧa qalai keldı?
– Būl şyǧarmaşylyq ūjym – köpten berı oiymda jürgen jobam. Astanada nebır talantty jastar bar. Jas önerpazdarǧa daiyn sahna ūsynaiyn, demep jıbereiın degen oimen qūrdym. Konsertke şyqqanda jolyn özım köteremın. Mäselen, Astana maŋyndaǧy Aqmol auylyna barǧanda 100 myŋ teŋgedei jūmsadym. Estradaǧa kelgende, halyq qalyŋ jinalady, al dästürlı änşılerdıŋ önerın baǧalau­ǧa tyŋdarman az keledı. Körer­men jinau – ülken mäsele. Jahandanu däuırınde ūlttyq önerımız kenjelep qalmasa eken deimın. Sol sebeptı demeuşılık jasap, qoldaimyn deitın azamattar bolsa, marhabat!
– Ansamblmen şy­ǧysqa gas­troldık saparmen şyqqaly otyrsyz­dar. 20 künnıŋ ışınde 25 konsert berudı josparlap qoiypsyzdar. Mūndaǧy maqsatyŋyz ne?
– Biyl Tarbaǧatai audanynyŋ qūrylǧanyna – 90 jyl, Astananyŋ 20 jyldyǧyna orai «Astanadan – atajūrtqa sazdy sälem» atty konserttık baǧdarlamamen atamekenge gastroldık saparmen bara jatyrmyz. Tuǧan jerım Tarbaǧataiǧa arnap dombyramen oryndalatyn 11 äuen jazdym. Osy joly konsertte oryndamaqpyz. Osy saparǧa Tarbaǧatai audanynyŋ äkımı Dıldäbek Täjıbaiūly qoldau körsettı. Zaisan, Marqaköl, Kürşım, Qatonqaraǧai, Ülken Naryn jäne Abai auylyn aralap, konserttık baǧdarlama ūsynamyz.
– Ūlttyq dombyra künıne ora­laiyq. Būl meiram­nyŋ qa­zaqqa maŋyzy qan­dai? Daiyn­dyq jūmystary qalai ötıp jatyr?
– 1 şılde künı elımızdıŋ tükpır-tükpırınen 3 myŋǧa juyq dom­byraşy kelıp, ūlttyq aspapty ūlyqtamaq. Merekege orai ūiym­dastyruşylar «Adai», «Saryarqa», «Balbyrauyn», «Köŋılaşar», «Erke sylqym» degen 5 küi da­iyndap otyr. Ūlttyq dombyra künı – öte qajet şara. Dombyra – qazaqtyŋ jan serıgı, şejıresı. Aqyn Qadyr Myrza Älı «Naǧyz qazaq – qazaq emes, naǧyz qazaq – dombyra» dep qazaqtyŋ kielı aspaby qanşalyqty qadırlı ekenın jetkıze bılgen. Batyr Bauyrjan atamyzdyŋ jaqsy sözı bar: «Dombyrany qas­terlei bılmegen qazaqtyŋ balasy tuǧan halqynyŋ janyn bılmeidı, al halyqtyŋ janyn tüsınbeu degen – tamyry şabylǧan aǧaşpen teŋ. Ondai aǧaş japyraq jaiyp saia da bola almaidy, jemıs te bermeidı». Osy sözben-aq halqymyzdyŋ dombyraǧa közqarasyn baǧamdauǧa bolady. Dombyra qai zamanda da qazaqpen bırge jasap kele jatyr. Tarihtyŋ auyr kezeŋderınde de qazaq dombyrasyn tastaǧan joq. Būl aspap ärqaşan qazaqtyŋ jüregınde, janynda, törınde.
Dombyraǧa arnap mereke jariialau Elbasynyŋ öte dūrys saiasaty dep bılemın. Dombyraǧa degen qūrmet – ūltqa qūrmet dep ūǧynu qajet. Jastardyŋ dombyrany üirenuge, qazaq önerınıŋ damuyna ärı qarai jaqsy serpılıs beretınıne senemın.
– Dombyradan basqa qandai ūlttyq qūndy­lyqtardy ūlyqtauymyz kerek dep oilaisyz?
– Muzykaǧa keletın bolsaq, därıpteitın aspaptar köp. Qobyzdy da dombyra siiaqty köteru kerek. Qobyz – kielı aspap, ärqaşan dombyramen qatar tūrady. Oǧan da märtebe berıp, biıkke köterıp jatsa, öte quanarlyq jaǧdai boluşy edı. Qyl qobyzben būryndary baqsy-balgerler aurudy emdegen. Al qolyŋa dombyra alyp, tartsaŋ, jüikeŋ demalyp, küş-quat alasyŋ. Es bılgennen bastap dombyranyŋ ünımen ösıp kele jatqan elmız ǧoi. Qazaqtyŋ qanyna sıŋgen dombyranyŋ ünın estıgende eleŋ etpeitın qazaq joq. Qoŋyr ünı ädemı, tartymdy. Qazaqtyŋ küi önerı – IýNESKO tızımıne engen qazaqqa ǧana tän mūra.

Sūhbattasqan
Güldana TALǦATQYZY