Soŋǧy oqiǧalar su salasynda bılıktı kadrlar tapşylyǧyn anyq baiqatty. Özen suy tasyǧan Aqtöbe qalasyndaǧy su qoimasynyŋ qalany su şaiyp ketu qaupı tuǧanda zeinetke şyǧyp ketken mamandy tauyp, apattyŋ aldyn alyp ülgergenın barlyq būqaralyq aqparat qūraly jarysa jazyp jatty. Özen suy mol, qar köp jauatyn elordamyz – Astananyŋ halı jaqsy ma, mamandar tapşylyǧy bar ma, su mamandarymen qamtamasyz etu deŋgeiı qalai, qaitsek qauıptıŋ aldyn alamyz? Bızdı mazalaǧan saualdarǧa jauap ızdep kördık.
Mamandar tapşylyǧy aŋǧaryldy
Auylda bolsyn, qalada bolsyn, su mamany – şaruaşylyqqa eŋ qajet mamannyŋ bırı. Bala kezımızde auyldyŋ belgılı mūraby eş qūralsyz, ölşeusız, tek özıne Alla darytqan erek qabıletı arqasynda ylǧi osylai dariiadan tartylatyn arnalar baǧytyn körsetıp beretın. Olar qaisy aimaqtyŋ bolmasyn şyraǧy ǧoi. Öitkenı ol adamdarǧa Alla köpke bermegen qabılet būiyrtyp, köpke qyzmet etudı näsıp etken, būl jūrttyŋ da baǧa jetpes mol nesıbesı bolatyn.
Tarih qoinauyna engen Keŋes Odaǧynda «kadry reşaiut vse» degen qanatty söz bolatyn. Endeşe onyŋ qatesı joq ekenın tırı janǧa könbeitın ädıl uaqyt däleldep körsettı. Ol az deseŋız, ataqty şaiyr Şoraiaqtyŋ Omary: «Bılımsız ıske aspaidy därkıldek bi» dep osydan jüz jyldai būryn ūrpaǧyna amanattaǧan. Sonda öŋırlerımızdegı, qalalardaǧy azamattardyŋ basty künkörısıne ainalǧan suarmaly alqaptardy, qaladaǧy su qoimalaryn su mamanynsyz joǧary talaptarǧa säikes paidalanuǧa bolady degenge qalai könıp, qalai ilanuǧa bolady?!
Tuǧan qalasyn alapat sudan saqtap qalǧan Şyŋǧystau Äbdiev 36 jyl boiy Aqtöbe su qoimasynda tehnik-mehanik mamandyǧy boiynşa kran tasymaldauşy bolyp jūmys ıstegen eken. Byltyr jeltoqsanda zeinetke şyqqan. Aimaqta su tasqyny bastalǧan kezde onyŋ käsıbilıgı men täjıribesı tötenşe jaǧdaidy şeşuge jäne qalany su tasqynynan qūtqaruǧa kömektestı dep habarlady būqaralyq aqparat qūraldary.
– Tau ışı tola özen men köl Almatyny Qūdai saqtap tūr. Betın ärı qylsyn, būl qalada apatqa tötep berer jüie men mamandar bar ma? Kärız jüiesıne jauapty «Almaty su» mekemesınde ünemı şu şyǧyp jatady. Aryq, qūbyrlardyŋ jaǧdaiyn qarap, bıtelgen qūdyqtarǧa tüsıp, beluardan las keşıp jüretın slesar-santehnikter ailyǧymyz az dep ekı jylda bırneşe märte jiyn ötkızedı. Sonda şopyr bolyp ısteitın bırneşe jıgıt käsıporyndy sotqa berıptı. Sebebı «160 myŋ teŋgemen 5 balany qalai asyraimyn, ailyq az, jiylyp bastyqtarǧa baru kerek» degen jıgıttı WhatsApp-ta qūptap: «dūrys! qoldaimyz!» degenderı üşın jūmysynan quylypty… Slesar mamandar jiynǧa da qatyspaǧan, zaŋdy demalysynda üiınde jatqan adamdy 10 qaŋtarda ūiymdastyruşy retınde statiamen şyǧarǧan. Chatta slesarlardy qoldaǧan şopyrlarǧa da şüilıktı, – deidı sonda ıstep, jūmyssyz qalǧan tanysym. Öitkenı az aqşaǧa näjıs iıskep, kanalizasiia tazalap, jan baqqysy keletın adam az. Tabylmaidy. Al şopyr boludyŋ jarasy jeŋıl dep oilaidy, sondyqtan özgelerge sabaq bolsyn dep osylarǧa tönıptı.
– Negızı, osy künı auyr tehnika jürgızetın şopyr da qat emes pe? Ol da joǧalyp bara jatqan mamandyq. Kadrdyŋ qadırın bılmeu – osy. 160-200 myŋ degen jalaqyǧa jaqsy maman ūstau mümkın be? Bır apta 12 saǧattan jūmys ıstep, bır apta demalysynda qūrylysqa jaldanyp amaldaityn jıgıtterdı tüsınuge bolady. Sodan baryp aryq, arna, kärız jüiesı nege naşar deimız. Qazır gidronysandar tılın bıletın käsıbi mamandar tapşy ekenın körıp otyrmyz, Prezident te ony qadap aitty. Al myna betten taimasaq, az uaqytta özen tügılı, qarapaiym qūbyrdyŋ jönın bıletın pende qalmaidy. Janbaǧysym qiyn degennıŋ bärın jūmystan qua beru jaqsylyqqa aparmaidy. Qazaqstanǧa myqty menedjer, ekonomist, zaŋgerden bölek, joǧary razriadty slesar, dänekerleuşı, şopyr, mehanizator da kerek! – deidı qoǧam belsendısı Serık Äbıkenūly.
Astanadaǧy jaǧdai qalai?
Osydan onşaqty kün būryn Astana maŋyndaǧy Talapker auylyn erıgen qar suy basqany belgılı bolǧan edı. Tötenşe jaǧdailar departamentı jäne jergılıktı atqaruşy bilık 30 minut ışınde qalpyna keltırılıp, aşyq uchaskelerden jäne su basqan aula aumaqtarynan erıgen su sorylǧan bolatyn.
Byltyr da Astanada qatty nöser jauyp, qala köşelerın su basqan edı. Äkımdık ökılderınıŋ aituynşa, qalanyŋ nöserlı kärız jüiesı ısten şyqqan edı.
Bas qalanyŋ nöserlı kärız jüiesınıŋ dūrys jūmys ıstemeuı jäne sonyŋ saldarynan keibır uchaskelerdı su basqany üşın «Elorda eco system» direktory Timur Şodanov qyzmetınen bosatylǧany belgılı.
«Otyn-energetika keşenı jäne kommunaldyq şaruaşylyq basqarmasy men «Elorda eco system» aldyna jerüstı aǧyn suyn būrudy qamtamasyz etu üşın tiıstı ıs-şaralar jürgızu mındetı qoiyldy: kollektorlar men jaŋbyr suyn qabyldaǧyştardy tazartu, qūbyrlardy bulau, nöserlı kärız jelısınıŋ quatyn ūlǧaitu jäne t. b.» delıngen äkımdık habarlamasynda.
Byltyr jerüstı aǧyn suyn būru üşın 2,5 km magistraldyq nöser kärız jelısı salyndy. Mäselen, osyǧan deiın 200-den astam problemaly uchaskede su tasqyny mäselesı şeşılgen bolatyn.
Ükımet ıske kırıstı
Premer-ministr Oljas Bektenov juyrda Astana qalasynyŋ jäne Aqmola oblysynyŋ äkımderı Jeŋıs Qasymbekpen, Marat Ahmetjanovpen su tasqynynyŋ aǧymdaǧy jaǧdaiyn teksergenı belgılı.
Astana qalasy arqyly tasqyn sudy ötkızuge jäne yqtimal su tasqynynan qorǧauǧa arnalǧan Astana kontrrettegışınıŋ jai-küiı tekserıldı. Sonymen qatar Maibalyq kölı men Viacheslav su qoimasynyŋ jaǧdaiyn baqylady. Kontrrettegışte sudyŋ aǧuy qazır sekundyna 30 tekşe metrdı qūraityny baiandaldy. Al kelıp jatqan aǧyn sekundyna 248 tekşe metrdı qūraidy. Bügıngı taŋda kontrrettegıştıŋ su aǧyzu qabıletın sekundyna 40 tekşe metrge deiın arttyru josparlanyp otyr. Sudy aǧyzu sekundyna 400 tekşe metr deŋgeiınde jüzege asady, su qoimasynyŋ kölemı 409 mln tekşe metrdı qūraidy. Preobrajenskii toraby şaryqtau şegıne jettı, Nūra özenı arqyly torapqa qūiatyn su aǧyny azaiyp keledı: qazırgı uaqytta sekundyna 1400 tekşe metr ötude.
Astana qalasy men Aqmola oblysynyŋ äkımdıgı jaqyn maŋdaǧy eldı mekender men qalalardy su basudyŋ aldyn alu boiynşa bırlesken jūmys jürgızude.
Taitöbe auylynda su tasqynynan negızgı qorǧanys qyzmetın atqarǧan üiındılerdı nyǧaitu jūmysy aiaqtaluda. Biyl qoldanystaǧy 2400 metrlık bögetke ūzyndyǧy 1200 metr, biıktıgı 2,5 metr bolatyn jaŋa böget tūrǧyzyldy.
Jedel ştab Astana, Qosşy qalalary men Taitöbe auylyndaǧy su qoimalarynan su jıberu derekterı boiynşa jasalǧan boljamdardy eskere otyryp, su tasqyny jaǧdaiyna monitoring jürgızıp otyr degen mälımet berıldı. Su resurstary jäne irrigasiia ministrlıgınıŋ mälımetı boiynşa ahual tūraqty jäne ūdaiy baqylauda, Astanany su basu qaupı joq.
Qaitsek qauıptıŋ aldyn alamyz?
Prezidenttıŋ tapsyrmasy boiynşa Su resurstary jäne irrigasiia ministrlıgı 2030 jylǧa deiın su şaruaşylyǧy qūrylysyn qalpyna keltırudıŋ keşendı josparyn äzırledı. Onda 57 jaŋa su qoimasyn salu, 133 gidrotehnika qūrylysyn, 7 myŋ şaqyrymnan astam irrigasiia jüiesın jäne 1200 şaqyrym toptyq su qūbyryn qaita jaŋartudy, sondai-aq 3628 tık drenajdy ūŋǧymany būrǧylau qarastyrylǧan.
Bügınde 114 joba boiynşa joba-smeta qūjattamasy äzırlendı. Suaru jüiesınıŋ tozuy saldarynan tasymaldau kezınde sudyŋ şyǧyny mäselesın şeşu üşın 14 myŋ şaqyrymnan astam kanaldy rekonstruksiialau josparlanyp otyr. Jobany 3 kezeŋde ıske asyru ūsynylǧan. 1-kezeŋde 2024-2025 jyldary ūzyndyǧy 3500 şaqyrym 337 arnany qaita jaŋartu josparlandy.
