Täuelsızdık jylnamasy – 2018

2018 jyly Qazaqstan BŪŪ Qauıpsızdık keŋesıne töraǧalyq ettı. Elordamyz Nūr-Sūltan qalasynyŋ 20 jyldyq mereitoiy atalyp ötıldı. Osy uaqyt aralyǧynda qala halqynyŋ sany eselep ösıp, 1 millionnan asty. Tūŋǧyş ret dombyra künı toilandy. Elordada Halyqaralyq qarjy ortalyǧy aşyldy.
Jasarǧan, jaŋarǧan şahar
Astananyŋ 20 jyldyǧyna arnalǧan saltanatty şarada Qazaqstan Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev barşa qazaqstandyqtardy merekemen qūttyqtady. Saltanatty qabyldauǧa Qyrǧyz Respublikasynyŋ, Täjıkstan Respublikasynyŋ jäne Özbekstan Res­publikasynyŋ prezidentterı de qatysty. Elbasy Qazaqstannyŋ jaŋa elordasynyŋ qūrylysyna atsalysqandardyŋ bärıne rizaşylyq bıldırıp, elımızdıŋ barlyq öŋırıne Astananyŋ mereitoiyna jasaǧan syilyqtary üşın alǧys aitty.
Sonymen qatar Elbasy Astananyŋ elımızdegı jaŋa köşı-qon üderısıne jol aşqanyn, jiyrma jyl ışınde elorda halqy tört ese ösıp, bır millionǧa jetkenın aitty.
Nūrsūltan Nazarbaev Europadaǧy qauıpsızdık jäne yntymaqtastyq ūiymynyŋ sammitın jäne İslam yntymaqtastyǧy ūiymynyŋ Ǧylym jäne tehnologiialar jönındegı sammitın ötkızu nätijesınde «Astana deklarasiiasy» qabyldanǧany turaly habarlady.
Qazaqstan Prezidentı soŋǧy 20 jyl ışınde Astanaǧa 22 monarh, 180 prezident, 109 ükımet basşylary jäne 114 halyqaralyq ūiym basşylary kelgenın atap öttı.
«Qala 4.0 industriiasynyŋ jahandyq tehnologiia­lyq ürdısıne sai damyp keledı. Öŋırlık jalpy önım osy jyldar ışınde 190 ese östı. Ol nominaldy türde 5 trillion teŋgege jetıp, naqty aitqanda, 5,5 ese artty. 20 jyl ışınde investisiia kölemı şamamen  8 trillion teŋgenı qūrady. Jalpy, bas qalany damytuǧa jūmsalǧan memleket qarjysy şamamen 2,5 ese aqtaldy» dedı Nūrsūltan Nazarbaev.

Kaspii märtebesı aiqyndaldy
Kaspii teŋızıne qatysty barlyq mäsele 1992 jyldan berı talqylanyp keledı. Aqyry osy jyly bes el prezidentterınıŋ qatysuymen ötken sammitte Qazaqstan, Resei, Äzerbaijan, Türıkmenstan jäne İran 700-den astam teŋız ösımdıgı bar, mūnai men gaz kenışterıne bai älemdegı eŋ ülken tūiyq su qoimasynyŋ qūqyqtyq märtebesın qaitadan qarady. Kaspii sammitınıŋ qorytyndysy boiynşa maŋyzdy jetı qūjatqa qol qoiyldy. Onyŋ ışınde Kaspii teŋızınıŋ qūqyqtyq märtebesı turaly konvensiia; Kaspii teŋızınde terrorizmge qarsy küres jürgızu salasyndaǧy yntymaqtastyq turaly hattama;
Kaspii teŋızınde ūiymdasqan qylmysqa qarsy küres jürgızu salasyndaǧy yntymaqtastyq turaly hattama; Kaspii maŋy memleketterınıŋ ükımetterı arasyndaǧy sauda-ekonomikalyq yntymaqtastyq turaly kelısım; Kaspii maŋy memleketterınıŋ ükımetterı arasynda kölık salasyndaǧy yntymaqtastyq turaly kelısım; Kaspii teŋızınde janjaldyŋ aldyn alu turaly kelısım jäne şekara vedomstvolarynyŋ yntymaqtastyǧy men özara ıs-qimyly turaly hattama bar.
Dombyra kümbırlegen kün
1 şıldede elımızde tūŋǧyş ret Ūlttyq dombyra künı dübırlep toilandy. Qazaq elı alaŋyndaǧy aituly dumanǧa Elbasy da qatysyp, qasiettı qara dombyranyŋ bügınde qazaqtyŋ brendıne ainalǧandyǧyn aitty. «Jaqynda menıŋ Jarlyǧymmen şıldenıŋ bırınşı jeksenbısı Ūlttyq dombyra künı dep jariialanǧanyn bılesızder. Bügın būl merekenı elımızdıŋ barlyq öŋırı atap ötude. Dombyra – qazaqtyŋ jany, ruhy, tarihy, salt-dästürı, bükıl bıtım-bolmysy. «Ruhani jaŋǧyru» baǧdarlamasy arqyly ūlttyq mädenietımızdı älemge tanytuǧa dombyra erekşe üles qosady. Qūrmanǧazy men Däuletkereidıŋ, Tättımbet pen Sügırdıŋ, Qazanǧap pen Dinanyŋ küilerı – töl mädenietımızdıŋ bıregei ülgılerı. Bızdıŋ mädeni qūndylyqtarymyz ben dästürımız qos ışektıŋ ünı men kümbırlegen küi arqyly ūrpaqtan-ūrpaqqa berıledı. Ūlttyq dombyra künınıŋ Astanada – täuelsız Qazaqstannyŋ jüregınde düniege keluınıŋ simvoldyq mänı bar» dedı Memleket basşysy Nūrsūltan ­Nazarbaev.
Elbasynyŋ qūttyqtauynan keiın dirijer Aitqali Jaiymov­tyŋ jetekşılıgımen 2000-nan asa muzykant «Köŋılaşar», «Adai», «Balbyrauyn», «Erke sylqym» jäne «Saryarqa» küilerın tögılte jöneldı. Köz aldymyzǧa beine bır myŋ jylqynyŋ dübırlegen tūiaqtarynyŋ dybysy keldı. Qūrmanǧazynyŋ, Däuletkereidıŋ, Tättımbet ben Sügırdıŋ, Qazanǧap pen Dinanyŋ kümbırlı şyǧarmalarymen elorda aspany terbelıp tūrdy. Şaraǧa qasiettı dombyranyŋ qūlaǧynda oinaityn jetı jastaǧy jetkınşekten bastap seksendegı qariiaǧa deiın qatysty.
Ǧalamdyq damudyŋ bes megatrendı
Elordada HI Astana ekonomikalyq forumy öttı. Halyqaralyq forum «Jahandyq syn-tegeurınder sammitı» dep ataldy. EKSPO-2017 körme keşenınıŋ bazasyndaǧy Kongress-ortalyqta ötken halyqaralyq forumnyŋ plenarlyq otyrysynda Memleket basşysy Nūrsūltan Nazarbaev şielenıstı jaǧdailardyŋ köbeigenıne jäne qazırgı örkeniettıŋ jaŋa jahandyq transformasiiasyna toqtalyp, ǧalamdyq damudyŋ basty bes megatrendın atap öttı. Olardyŋ qatarynda adam qyzmetınıŋ barlyq salalaryn sifrlandyru, energetikalyq revoliusiia, jer şaryndaǧy tūrǧyndar sanynyŋ jyldam ösuı, urbanizasiia qarqyny men sipatynyŋ jäne jahandyq eŋbek naryǧynyŋ özgeruı bar.
Üş künge sozylǧan alqaly jiynǧa Nobel syilyǧynyŋ laureattary, älemge äigılı sarapşylar, saiasattanuşylar, dünie jüzınıŋ biznes elitasy qatysty. Märtebelı meimandar ärı spikerlerdıŋ sanatynda bolǧan Halyqaralyq Olimpiada komitetınıŋ Etika jönındegı komissiia­synyŋ töraǧasy, Bırıkken Ūlttar Ūiymynyŋ segızınşı bas hatşysy Pan Gi Mun, Apple kompaniiasynyŋ negızın qalauǧa qatysqan tūlǧalardyŋ bırı, äigılı mesenat Stiv Vozniak, fizik, futurist jäne ǧylymdy därıpteuşı Mitio Kaku, Golman Sachs būrynǧy töraǧasy, britandyq qarjyger, ekonomist, filosof Djim O` Nil, Fransiianyŋ eks-prezidentı Fransua Olland, «Iаndeks» kompaniialar tobynyŋ negızın qalauşysy ärı basşysy Arkadii Voloj jäne basqalar plenarlyq otyrysta söz söilep, forum taqyrybyna qatysty oilaryn ortaǧa saldy.
Älem aqyndary – Astanada
Jazda Avstraliia, Fransiia, Qytai, Finliandiia, Polşa, Resei, Armeniia, Qyr­ǧyzstan aqyndary Qazaqstanǧa kelıp, bır top qazaq şaiyrlarymen bırge tabiǧaty taŋǧajaiyp Burabai men Baianauylǧa, jer jännaty – Jetısuǧa bardy. Astanany aralap, Ūly dala elordasynyŋ körkıne tamsanyp, şabyttaryna şabyt qosty. Osy sapar «Qazaqstan» ortalyq konsert zalynda ötken «Aq ordaly Astana» atty halyqaralyq poeziia keşımen qorytyndylandy. Qonaq bolyp kelgen şetel qalamgerlerı qatarynan «Literaturnaia gazeta» basylymynyŋ bas redaktory Maksim Zamşev, aqyn, audarmaşy ­Sergei ­Mnasakanian, osy saparda Jetısu ölkesın jyrǧa qosqan Mihail Sinelnikov, «Qoiandy taularynyŋ kölderı» dep kösılgen Liubov Krasavina, Finliandiia aqyny Iýkka Malinen, Fransiia aqyny Teri Mariniak, Armeniia aqyny Gagik Davtian, astanany jyrlaǧan Polşa aqyny Malgojata Mahlevskaia, kezınde Qyrǧyz Respublikasynyŋ Qazaqstandaǧy elşısı bolǧan aqyn Äkbar Rysqūlov tabyldy. Şetel jäne qazaq aqyndarynyŋ basyn qosqan sapar nätijesınde arnaiy beinealbom jasalyp, osy aqyndardyŋ öleŋderı kıtap bolyp şyqty.
Bıregei monument
«Öŋırlerdıŋ Astanaǧa tartuy» jobasy aiasynda Qaraǧandy oblysy elordaǧa bır emes, ekı syilyq tartu ettı. Endı astanalyqtar Qaraǧandy oblysynyŋ atynan salynǧan «Qazaq elıne myŋ alǧys» eskertkışı men «Ūlytau» alleiasynda ser­uendei alady. Ekı nysannyŋ tūsaukeserı aǧymdaǧy jyldyŋ 2 şıldesınde öttı. Ūzyndyǧy – 250 metr, enı 55 metr bolatyn «Ūlytau» alleiasy Türkıstan köşesı men Mäŋgılık el daŋǧylyndaǧy «Triumfalnyi arkanyŋ» boiynda ornalasqan.
Al «Qazaq elıne myŋ alǧys» monumentıne kelsek, būl – tört müsındık kompozisiianyŋ 4 müsındık qūramy. Eskertkıştıŋ jalpy biıktıgı 13,35 metrdı qūraidy (onyŋ ışınde: eskertkış – 7,0 m, pestansiia – 6,35 m). «Eskertkış repressiia kezınde bosqyn balalardy, iaǧni korei jäne kavkaz ūltynyŋ balalaryn, sondai-aq europalyq qyzdy qamqorlyǧyna alǧan qazaq äielın beineleidı.
Jaŋǧyrǧan saiabaq
Elordanyŋ mereitoiyna orai Almaty oblysy qaladaǧy Arai saiabaǧyn adam tanymastai etıp özgertıp, onyŋ atau­yn «jetisý» dep qoidy. Saiabaqqa kırerde Jetısudyŋ jetı özenı men oblystyŋ tau­lary, onyŋ ışınde däl ortasynda daŋqty Han-Täŋırı şyn beinelengen arkany köruge bolady. Osylaişa elordanyŋ 20 jyldyǧyna orai Almaty oblysy «Arai» saiabaǧyn qaita qūryp, jetıldırdı. Onyŋ kıreberısınde Jetısudy beineleitın jetı arka, subūrqaqtary bar basty alleia ornalasqan, sondai-aq tau sılemderınıŋ körınısı jäne kiız üige ūqsas oryn-jailary bar «Aport» alaŋy, türlı jastaǧy balalarǧa arnalǧan «Tengri» alaŋy, şaǧan aǧaşy, «Tamǧaly tas» petroglifterı beinelengen tastar jäne Şaryn şatqalynyŋ ülgısı bar.
1 qaŋtar – Qazaqstan BŪŪ Qauıpsızdık keŋesındegı töraǧalyqqa kırıstı. Qazaqstan bastamasymen halyqaralyq keŋesuler, brifingter men debattar türınde 30-ǧa juyq otyrys bolyp, sonyŋ qorytyndysy boiynşa baspasöz üşın qarar men mälımdemeler qabyldandy.
 
1 qaŋtar – Qazaqstanda tüzetuler men tolyqtyrular engızılgen jaŋa Salyq kodeksı ıske qosyldy.
29 qaŋtar – qazaqstandyq sportşylar Koreianyŋ Phenchhan qalasynda ötetın HHIII Qysqy Olimpia­da oiyndaryna attandy.
7 aqpan – Astana qalasy äkımdıgı men Memlekettık qyzmet ısterı jäne sybailas jemqorlyqqa qarsy ıs-qimyl agenttıgınıŋ «Astana – adaldyq alaŋy» bırlesken jobasy ıske qosyldy.
19 aqpan – Elbasy Jarlyǧymen latyn grafikasy negızındegı qazaq tılı älıpbiınıŋ jaŋa, apos­trofsyz nūsqasy bekıtıldı.
15 nauryz – Astana qalasy äkımdıgınıŋ Baiqoŋyr audanyn qūru turaly qaulysy şyqty. Jaŋa audannyŋ äkımı bolyp Erlan Qanalimov taǧaiyndaldy.
10 mamyr – Astananyŋ 20 jyldyǧyna orai qalanyŋ şyǧarmaşylyq ūjymdary «Astanadan aq tılek» atty merekelık baǧdarlamamen el ai­maqtaryna attanyp kettı.
19 mamyr – Kinorejisser Sergei Dvorsevoidyŋ «Aika» filmınde bas keiıpkerdı somdaǧan qazaq aktrisasy Samal Eslämova Kann kinofestivalınıŋ «Üzdık äiel beinesı» atalymynyŋ jeŋımpazy atandy.
12 mausym – vengriialyq salt atty jihankez İştvan Bense Astanadan kezektı saiahatqa attandy. Saiahatty elordanyŋ 20 jyldyǧyna arnap, Qaraǧandy, Şyǧys Qazaqstan oblys­tary aumaǧynan ötıp, Moŋǧoliiaǧa deiın bardy.
19 mausym – Memleket basşysynyŋ Jarlyǧymen Türkıstan oblysy qūryldy. Türkıstan qalasy oblys ortalyǧy boldy. Şymkent respublikalyq maŋyzy bar qalanyŋ märtebesın aldy.
23-25 mausym – Qyzyljar öŋırınde Maǧjan Jūmabaevtyŋ 125 jyldyǧy atalyp öttı.
4 şılde – «7-20-25» tūrǧyn üi baǧdarlamasy ıske qosyldy.
25 şılde – «Astana» halyqaralyq qarjy ortalyǧy resmi türde aşyldy. Ortalyq EAEO aimaǧy men Ortalyq Aziiadaǧy eŋ ırı qarjy qyzmetın ūsynuşy retınde qūryldy.
12 tamyz – Aqtauda Kaspii maŋy elderınıŋ V sammitı öttı. Sammit jūmysyna Qazaqstan, Äzerbaijan, İran, Resei men Türkımenstan basşylary qatysty. Sammitte 20 jyl boiy jūmys jürgızılıp kele jatqan Kaspii teŋızınıŋ qūqyqtyq märtebesı turaly konvensiia qabyldandy.
19 qaraşa – Astana – TMD keŋıstıgındegı ıskerlık jäne oqiǧalyq turizmnıŋ eŋ üzdık qalasy atanyp, «Business Traveller Russia&CIS Awards» syilyǧyn ielendı.
21 qaraşa – Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ «Ūly dalanyŋ jetı qyry» maqalasy jariialandy.