Bolat AHMETOV, Astana qalasy Tabiǧi resurstar jäne tabiǧat paidalanudy retteu basqarmasynyŋ bastyǧy: QORŞAǦAN ORTAǦA QAMQORLYQ AUADAI QAJET

– Sälemetsız be! Bolat İza­tul­la­ūly. Astana aumaǧy qūrǧaq dalada ornalasqandyqtan, Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev qalany jelden qor­ǧauǧa erekşe nazar audaruda. Jasyl jelektı qorǧau boiynş­a uäkılettı organ re­tınde sızder qandai ıs-şaralar jürgızudesızder?
– Qalany orman aǧaştarymen qorǧau maqsatynda Qazaqstan Respublikasy Prezidentınıŋ tapsyrmasymen jasyl beldeudı qūru jūmystary bastalǧan bolatyn. Üstımızdegı jyly Astanadaǧy jasyl beldemenıŋ jalpy aumaǧy 16 584 gektardy qūrady, onyŋ ışınde 11 502,2 gektar jerde orman aǧaştary ösude, onda şamamen 9,6 million aǧaştar men 1,8 million būtaly aǧaştar bar. Astana qalasynyŋ aumaǧyndaǧy jasyl beldeudı kütıp-baptau maqsatynda 2005 jyly «Astana Ormany» JŞS qūrylǧan bolatyn.
Qazırgı uaqytta, jasyl beldeu aumaǧynda januarlardan qoiandar, al qūstardan qyrǧauyldar bar. Qūstardyŋ sanyn ösıru maqsatynda «Astana ormany» JŞS qūstar­dyŋ ışınde qyrǧauyldardy ösırudı taŋdady. 2010-2011 jyldary 160 qūs satyp alyndy. Qyrǧauyldar belsendı köbeiude, üş jyl ışınde inkubasiia jolymen jūmyrtqalardan 1210 balapan, olardyŋ ışınde 762 -sı jasyl beldeu aumaǧyna şyǧa­ryldy. Joǧaryda atalǧan ıs-şaralarmen qatar, jasyl beldeude tūrǧyndarǧa arnalǧan demalu oryndaryn qūru jūmystary da jürgızılude.  Osy maqsatta 2011 jyldyŋ jazynan bastap ja­syl beldeudıŋ Oŋtüstık-batys aumaǧynyŋ №8 telımınde enı 3 metr, ūzyndyǧy 4127 metr bolatyn jäne veloşabandozdardyŋ  demaluy­na ar­nalǧan üş besetkasy bar betı asfaltpen jabylǧan velojol salyndy. Bolaşaqta osy velojoldyŋ ūzyndyǧyn 12 şaqyrymǧa jetkızu josparlanyp otyr.

– Aty-jönım – Aibek Jan­jıgıtov. Bızdıŋ elımızde älı de bolsa sapasyz benzin satuşylar kezdesude. Osyndai sapasyz benzin jäne dizeldı janarmai satatyn käsıporyndarǧa qatysty qandai şaralar qabyl­danatyn bolady?
– Qazaqstan Respublikasynyŋ Ekologiialyq kodeksıne jäne «Mū­nai önımderınıŋ jeke türlerınıŋ ainalymyn jäne öndırudı memlekettık basqaru turaly» Qazaqstan Respublikasynyŋ Zaŋyna säikes, uäkılettı organ Qorşaǧan ortany qorǧau ministrlıgımen kelıse otyryp, mūnai önımderınıŋ ainalymy jäne öndırısı salasynda adam ömırı men densaulyǧyna, qorşaǧan ortaǧa keltırıletın ziiandylyqty taldau jäne baǧalaudy jürgızedı, öndırıs­tık tölqūjattardy bekıtedı. Tehnikalyq retteu jäne metrologiia komitetı öz qūzıretı aiasynda tehnikalyq retteu turaly zaŋmen bekıtılgen talaptarǧa mūnai önımderınıŋ säikestıgın baqylaudy jüzege asyrady.

– Qaiyrly kün! Men, Aibarşa Batyrbekqyzymyn. Elordamyzdaǧy qoqystardy qaita öŋdeu keşenı turaly bılgım keledı. Mūnda qaldyqtardy qaita öŋdeu jäne sūryptau qalai jürgızıledı?
– Aibarşa, Astanadaǧy qatty tūrmystyq qaldyqtardy sūryptau jäne qaita öŋdeu keşenınıŋ qūrylysy «Altyn-TET» JŞS-nıŋ investisiialyq qarjysy ese­bınen, ispandyq «İmabe İberika» tehnologiiasy boiynşa jüzege asy­ryldy. Qaita öŋdeudıŋ jobalyq quattylyǧy qaldyqtardyŋ jylyna 250 myŋ tonnasyn qūraidy. Qaita öŋdeudıŋ aitylǧan ülesı 20-30 paiyz. Jobada qala aumaǧynan jinalatyn barlyq qaldyqtardy sūryptau jäne olardy ekınşılık şikızat retınde qaita öŋdeu qarastyrylǧan.
Bastapqy kezeŋde 4 türlı önım, atap aitsaq, PET (polietilentereftalat) fleksterden jasalǧan bettık plastinalar, jylu ūstaǧyş materialdar (ekovata), polietilen tüiırşıkterı, PET bötelkelerden flekster öndırıletın bolady.
Jaŋa poligon da ispandyq tehnologiia boiynşa salynǧan, brikettelgen qaldyqtar jaŋa tehnologiialardy paidalana otyryp sol jerde kömıletın bolady: poligon ūiaşyǧynyŋ tüpkı jaǧy qorşaǧan ortaǧa ziiandy äserdı azaitu üşın geomembranamen jabylǧan.

– Qalamyzdyŋ kei jer­lerınde jasyl jelekterdı kesıp nemese bır ornynan ekınşı orynǧa almastyryp, qaita otyr­ǧyzyp jatady. Jasyl je­lekterdı kesuge nemese qaita otyrǧyzuǧa qandai jaǧdaida rūqsat berıledı?
– Jasyl jelekterdı kesuge nemese qaita otyrǧyzuǧa rūqsat Astana qalasy mäslihatynyŋ şeşımımen bekıtılgen «Astana qalasyndaǧy jasyl jelekterdı kütıp-baptau jäne qorǧau erejelerınıŋ» negızınde jüzege asyrylady. Qala qūrylysy qūjattamalarymen kelisilgen jäne bekitilgen qūrylys obektilerin nemese basqa da ornalastyru jaǧdaiymen qamtamasyz eterde, injenerlik köriktendiru obektilerin jer üsti qatynastaryna qyzmet körseterde, sondai-aq apat jäne tötenşe jaǧdailardy joiu­da, sonyŋ işinde injenerlik köriktendiru obektilerinde jasyl jelekterdı kesuge rūqsat berıledı.  Astana qalasyndaǧy memlekettik sanitarlyq-epide­miologiialyq qadaǧalau organynyŋ tūjyrymdamasy boiynşa, tūr­ǧyn üi jäne tūrǧyn emes üi-jailar normativterine säikes, jaryqtandyru deŋgeiin ornyna qaita keltirgende, sonymen bırge jasyl jelekterdiŋ sapalylyǧyn jäne türlik qūramyn jaqsartu qajet bolǧan jaǧdaida da jasyl jelekterdı kesuge rūqsat etıledı.

– Astanalyq Baian Daiyrovamyn. Menıŋ mynany bılgım keledı: Bas qala poligonyna öt­ken jyly qanşa qaldyq tasyldy jäne osy jinalular boiynşa qandai da bır normativter bar ma?
– Baian, poligonǧa 2011 jylda barlyǧy 350 497,10 tonna qaldyqtar tasyldy. Atap aitar bolsaq, «Astana Tazartu» JŞS – 150 066,72 tonna, «Tehservis Astana NS» JŞS – 75 258,20 tonna, «Astana-Tazalyq» JŞS – 18 059,18 tonna, qūrylys qaldyqtary – 48 342,40 tonna, ışkı kvartalaralyq tazartu boiynşa – 8 521 tonna qaldyqty syrtqa şyǧardy. Joiuǧa jatatyn qaldyqtar kölemın josparlau mälımetterıne tūrǧyn üiler jäne mädeni-tūrmystyq mändegı obektıler üşın anyqtalatyn tūrmystyq qaldyqtardyŋ jinalu normasy jatady. Poligonda qabyldanatyn qaldyqtardyŋ täulıktık kölemı: qatty tūrmystyq qaldyqtardyŋ 4000 tekşe metrın  nemese 800 tonnasyn qūraidy, sonyŋ ışınde şamamen 200 tonnasy qūrylys jäne öndırıstık qaldyqtar ülesınde, qalǧan 600 tonnasy qatty tūrmystyq qaldyqtar ülesınde.
Astana qalasy tūrǧyndarynyŋ sany şamamen 750 myŋ adam dep esepteitın bolsaq, ortaşa eseppen alǧanda, ärbır astanalyq kün saiyn 0,01 tekşe metr  qatty tūrmystyq qaldyq (QTQ)  şyǧarady, aiyna – 0,3 tekşe metr QTQ, jylyna – 3,6 m3 QTQ şyǧarady. Osylaişa, 2000 jyly qabyldanyp, odan ärı qarastyrylmaǧan aǧymdaǧy jinaqtalu normasy adam basyna jylyna bar bolǧany 1,1 tekşe metr QTQ qūraidy. Degenmen, qala östı, damydy, şoǧyrlandy emes pe. Tūrǧyndardyŋ sany östı, jäne soǧan säikes tūrǧyndardyŋ şyǧaratyn qaldyq kölemı de östı. Sol sebeptı, äkımdıkpen qala üşın QTQ jinaqtaluynyŋ jaŋa normasy äzırlendı. Endıgı mındet – qoǧamdyq tyŋdaular ötkızu, jäne QR Ekologiialyq kodeksıne engızılgen özgerısterge säikes, osy jinaqtalu normasyn Astana qalasynyŋ mäslihatynyŋ şeşımımen.

– Bolat İzatullaūly, «Jasyl jelek – janǧa saia» dep jatamyz. Solardy qorǧau aiasynda elorda tūrǧyndaryna qandai ūsynys beresız?
– Sūraǧyŋyz oryndy. Osy jerde jasyl jelekterdıŋ bır adamǧa şaqqandaǧy sanyn batys elderımen salystyrsaq, olardyŋ sany boiynşa bız bırneşe ese qalyp qoiǧandyǧymyzdy atap ötkım keledı. Eger batys elderınde bır adamǧa 22-25 aǧaştan keletın bolsa, Astana qalasynda 14 aǧaştan keledı. Sondyqtan, elordamyzdyŋ ärbır tūrǧynyn aǧaştardy, gülzarlardy, būtaly aǧaştardy, gazondardy aialauǧa jäne gazondar men gülderdı taptamauǧa syndyrmauǧa şaqyrǧym keledı, sebebı ol – bızdıŋ floramyz. Baqtarda bolǧanda qoqysty jaqpaŋyzdar, temekı tūqylyn tastamaŋyzdar. Tabiǧat – ortaq üiımız. Sondyqtan oǧan qamqorlyq körsetıp, kütıp ūstauǧa atsalysaiyq.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY