Arqa öŋırınde orman-toǧai sirekteu. Mūnda köbınese jazyq dala. Sodan bolar, jeldıŋ quaty da küştırek. Äsırese, elordada qysy-jazy bır tynbaidy. Bıraq, soŋǧy jyldary onyŋ qarqyny da bäseŋsıdı. Sebebı joq emes. Dälırek aitqanda, 1997 jyly Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ tapsyrmasymen Astana töŋıregın jasyl alqapqa ainaldyru qolǧa alyndy. Jasyl beldeu jobasy qūryldy. Nätijesınde, bas qalanyŋ ainalasy kädımgıdei qūstar än salatyn, jūrt demalatyn jasyl ormanǧa ainaldy.
JEMISIN BERGEN JOBA
Jalpy, jasyl beldeu jobasyn ekı kezeŋge böluge bolady. Onyŋ alǧaşqysy 1998-2004 jyldary ıske asyryldy. Osy uaqytta 14 827 gektarǧa, sonyŋ ışınde 11 502 aumaqqa 9,6 mln aǧaş otyrǧyzyldy. Olardyŋ barlyǧy tez jersınıp ketuı üşın kuliktık ädıspen egıldı. Otyrǧyzylǧan aǧaştardyŋ 1,8 paiyzy – qylqandy japyraqtylar. Osy jūmystardyŋ barlyǧy köp ūzamai öz jemısın berdı.
Memleket basşysy 2009 jyly jasyl alqapty aralaǧanda bos jerlerge de aǧaş otyrǧyzyp, ony ormanǧa ainaldyruǧa tapsyrma beredı. Osy mındettı oryndau barysynda 2011-2012 jyldary ekı joba daiyndaldy. Mamandar ony ıske asyruǧa qūlşyna kırısedı. Mūny ekınşı kezeŋ dep aituǧa bolady. 2012 jyldan bastap 2015 jylǧa deiın orman jolaqtarynyŋ arasynda 10324 gektarǧa 1 493 000 tüp jas köşet egıldı. Onyŋ 889 415-ı – qylqan japyraqty aǧaştar. Bügıngı taŋda atalǧan aǧaştardyŋ barlyǧy da japyraq jaiyp, bäiterektei boi tüzegen.
Biylǧy säuır aiynda 291 aumaqqa 353 560 tüp jas köşet otyrǧyzyldy. Negızınen, ekınşı kezeŋde egılgen aǧaştardyŋ 60 paiyzy qylqandy japyraqtylardy qūraidy. Emen aǧaştary da bır qauym.
Bügıngı taŋda jasyl ormanda qyrǧauyldar köptep kezdesedı. «Bız olardy özımız ösırıp, alqapqa jıberdık. Öitkenı, jasandy orman bolǧandyqtan, onda januarlar öte az. Al jabaiy ormanda januarlar men ösımdıkter bır tepe-teŋdıkte bolady. Bızdıŋ mamandar 2010 jyldan bastap qyrǧauyl ösırudı qolǧa aldy. Onyŋ barlyǧyn äuelı zerttedık. Orman ışıne ferma salyp, 65 qyrǧauyl satyp aldyq. Alty jyldyŋ ışınde olardyŋ sany 6 283 jettı. Sonyŋ 5 883-ın jasyl alqapqa jıberdık. Qazırgı künde qyrǧauyl fermasynda 400 bas ülken qyrǧauyl men 1500 balapan ösırılude. Basqa qūstardy ösıru üşın de zertteu jūmystaryn jürgızudemız» deidı «Astana ormany» JŞS-nıŋ bas agronomy Ardaq Hasenov.
QŪNARSYZ JERLER QŪNARLANDYRUDA
Kez kelgen ösımdık qūnarly jerde tezırek kökteidı. Sondyqtan, topyraqqa köp närse bailanysty. Ärine, jerdıŋ bärı bırkelkı emes. Olardyŋ keibırı qara topyraqty bolsa, ekınşısı – sor, qalyŋ batpaqty keledı. Elordanyŋ maŋaiynda da osyndai jerler barşylyq. Mäselen, topyraqtyŋ qalyptasuy tabiǧi jolmen myŋdaǧan ǧasyrǧa sozylsa, adam küşımen bırneşe jylda qalpyna kelmek. Ardaq Aidarūlynyŋ aituynşa, 2010 jyldan berı jasyl beldeudegı sor jerlerge tüiejoŋyşqa egılude eken. Būl ösımdık topyraqty qūnarlandyryp qana qoimaidy, entomofagtardy köbeituge septıgı tiedı. Sonymen bırge, tüiejoŋyşqynyŋ arqasynda bırqatar omartaşylar jaz ailarynda bal jinaidy. Aldaǧy taŋda mamandar qūnarsyz jerlerdı qūnarlandyru üşın gips saludy jobalap otyrǧan körınedı.
JASYL ALQAP KEŊEIMEK
Bügıngı taŋda elorda tūrǧyndarynyŋ sany jyldan-jylǧa ūlǧaiyp barady. Memlekettık standart boiynşa halyq sany 500 myŋ men 1 millionǧa jetetın qalada ärbır 1000 adamǧa 25 gektar jasyl jelek bolu kerek. Bügıngı taŋda osy körsetkışke säikes bolu üşın Astana qalasynyŋ jasyl beldeuınıŋ audany 20 719 gektarǧa jetuı qajet.
– Astana äkımdıgı jasyl ormandy ūlǧaituǧa qala territoriiasynan qosymşa 14 851 gektar jer bölıp otyr. Onyŋ 8 067 gektaryna jerge ornalastyru qūjattary daiyndaldy. Soǧan biyl tehnikalyq jäne ekonomikalyq negızdeme jasalady. Sodan keiın jobalanyp, jas köşetter otyrǧyzylady. Sondai-aq, orman ışıne halyq demalatyn oryndar saludy qolǧa aldyq. 2011 jyly Qaraötkel auylynyŋ maŋyndaǧy jasyl alqapqa ūzyndyǧy 4 şaqyrymdy qūraityn üş demalatyn orny bar velojol salyndy. Oǧan jaz ailarynda jūrtşylyq köbırek keledı. Jemıs-jidek teredı. Biyl būl joldy odan ärı 19 km ūzartyp, «Qarqaraly» tas jolyna deiın sozbaqpyz. Joba boiynşa būl jol orman ışın kesıp ötedı. Jäne üş şaqyrym saiyn alty velotūraq salynady. Tūrǧyndar kelıp demaluǧa bolady, – deidı «Astana ormany» JŞS-nıŋ bas agronomy Ardaq Hasenov.
Negızınde, jazyq daladaǧy jasyl orman alqaby Kökşetaudyŋ jasyl jelegımen tūtasyp, en toǧaiǧa ainaludy josparlaǧan.
Qazırgı künge deiın elordadan Şortandy audanyna deiın aumaqqa tolyqtai aǧaş egılgen. Endı ol Aqköl aumaǧy baǧytyna ūzarǧan.
TŪRǦYNDAR DÄN RİZA
Rasynda, Qaraötkel kentınıŋ maŋaiyndaǧy jasyl alqapty özımız de baryp kördık. Qūddy orman ışınde jürgendei äserde boldyq. Būl jerge adamdar otbasylarmen de köp keledı eken. Sondai tūrǧynnyŋ bırı – Janar Qūsaiynova. Ol tört balasymen mūnda demalyp jür.
– Maǧan osy orman alqaby qatty ūnaidy. Är jeksenbı saiyn keluge tyrysamyn. Balalarym da osynda keludı qalap tūrady. Taza tabiǧat aiasynda demalamyz. Velosiped tebemız. Kädımgıdei tynyǧyp qalamyz. Qalanyŋ şuyly da joq, typ-tynyş älem. Ärine, Burabaiǧa barǧymyz keledı. Bıraq, oǧan jolymyz tüse bermeidı. Üidıŋ ırgesındegı orman da bızge sondai äser beredı. Küz bolǧanda osy alqaptan jemıs-jidek teremız. Onyŋ özı bızge paida. Qysqasy, uaqytymyzdyŋ köbın osynda ötkızemız, – deidı ol.
Tüiındep aitqanda, qysta ūiytqyǧan borannan, jazda jüitkıp soqqan jelden pana bolyp, elordanyŋ auasyna när berıp, tūrǧyndarǧa tynys bolyp tūrǧan jasyl ormannyŋ bügıngı kelbetı köz toiarlyq küide. Ony jasyl orman alqabyndaǧy tabiǧat aiasynda bolǧanda erekşe sezınesız.
Azamat ESENJOL
