Memleket jäne qoǧam qairatkerı, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ Halyqaralyq ıster, qorǧanys jäne qauıpsızdık komitetınıŋ müşesı Qabibolla Jaqypovpen Prezident joldauyndaǧy özektı mäseleler töŋıregınde äŋgımelestık.
– Qabibolla Qabenūly, Qazaqstan Prezidentı Qasym-Jomart Toqaev halyqqa Joldauynda elımızdegı öŋırlerdı damytuǧa erekşe män berdı. Äsırese, jergılıktı bilık organdary jūmysynyŋ tiımdılıgın arttyru qajettıgıne toqtaldy. «Jergılıktı bilık tūrǧyndar üşın ärdaiym aşyq boluy tiıs. Būl aksioma älı de bügıngı künnıŋ şyndyǧyna ainalmai otyr» dedı Memleket basşysy. Sız elge de, erge de synalar şaq bolǧan jyldary Batys Qazaqstan öŋırıne basşylyq ettıŋız. Sol kezdegı ahual men bügıngı ahualdy salystyruǧa kelmeitını anyq. El basqaru ısınde eŋ aldymen qandai ūstanymdaryŋyz boldy?
– İä, men täuelsızdıktıŋ taŋynda el basqaruǧa aralastym. Elbasynyŋ senımıne ie boldym. Bıraq ol zor jauapkerşılık edı. Mäselen, 1994 jyldyŋ köktem mezgılı älı esımde. Men basşylyq etetın Batys Qazaqstan oblysynyŋ Qaztalov, Qaratöbe, Syrym, Jalpaqtal audandaryn su basyp, 300-den astam üiler qūlady. Aityp kelmegen tabiǧi apat eŋsesı tüsken eldı odan saiyn küizelttı. Öŋırdegı öndırıs te tūralap, jūrttyŋ sabyr, tözımı tausyluǧa şaq qalǧan kez edı. Daǧdyrǧan el bilıkke ümıt artty. Halyqtyŋ jüregıne barlyq qiynşylyqtardan aman-esen ötemız degen tözımdılık, sabyrlylyq ūialatu qajettıgın tüsındık. Ärine, ol üşın ülken tözım kerek bolatyn. Sonda ǧana ärı-särı küi keşken eldı soŋynan erte alasyŋ.
Ol kezde bügıngıdei Ükımetten, özge öŋırlerden kömek alu mümkın emes-tın. Qiyn künderde attan tüspedık. Tün ūiqymyzdy tört bölıp, oblystaǧy käsıporyn, ūiymdardyŋ kömegımen 300-den asa üilerdı qaita tūrǧyzdyq. Eldıŋ ümıtı aqtaldy. Joqtyq-tarlyqtan eseŋgıregen eldıŋ erteŋgı künge degen senımı oiandy. Elbasynyŋ senımıne adal bolǧanymnan şyǧar, 8 jyl boiy oblystyŋ tızgının ūstadym.
– Küizelgen şaqta el-jūrttyŋ eŋsesın köteru üşın, tek ekonomika men saiasatty ǧana bırınşı orynǧa qoimaǧan şyǧarsyz. Öitkenı Batys Qazaqstannyŋ özge öŋırlerge qaraǧanda, özgeşelıgı köp. Reseimen şekaralas öŋır, kazaktardyŋ oqtyn-oqtyn bas köteretın jerı, özge ūlt ökılderınıŋ köptıgı jäne t.b. mäseleler ünemı aldyŋyzdan şyǧyp otyrdy emes pe?
– Batys Qazaqstan – tabiǧaty, tarihy jaǧynan da özgeşe oblys. Reseimen şekaralas jatqan öŋırdıŋ özıne tän kürdelı jaqtary bar. Mäselen, özge ūlt ökılderı köbırek şoǧyrlanǧan jer. Soǧan qaramastan sol jyldary ūltymyzdyŋ mädenietın, ruhaniiatyn, salt-dästürın qasterleudı keiınge ysyryp qoiǧan joqpyn. Osyǧan orai, bır oqiǧa esıme tüsıp otyr. 1997 jyly Bökei ordasynyŋ soŋǧy hany – Jäŋgırdıŋ kesenesın tūrǧyzdyq. Tarihi oqiǧaǧa Elbasy Nūrsūltan Nazarbaevtyŋ özı qatysty. Ol Elbasynyŋ ökılettıgın ūzartu jönındegı mäsele talqyǧa tüsıp jatqan uaqyt edı. Saltanatty räsımge jiylǧan jūrt kütpegen oqiǧaǧa kuä boldy. Mūratsai auylynan kelgen soǧys ardagerı Faizrahman Ǧaitbaev atty aqsaqal toptan suyrylyp şyǧyp Elbasyna būrylyp bylai dedı: «Qūrmettı Prezident! Bökei ordasyna kelgenıŋızge alǧysymyz şeksız! Halyqpen jüzdesıp, sauapty ıstıŋ basynan tabyldyŋyz. Qoǧamda Prezidenttıŋ ökılettıgın ūzartu turaly äŋgıme aityluda. Bız – qazaq jäi el emes, han kötergen elmız. Ondai tūlǧany halqymyzdyŋ taqqa bır müşel merzımge sailauynda män bar. Osy dästürımızdı ūmytpauymyz kerek!». Sol bır zamandaǧy dästürımızdı eske salǧan aqsaqaldyŋ sözıne Elbasy da rizaşylyǧyn bıldırgen edı. Būl oqiǧany Bökei ordasynyŋ Elbasyna aq batasyn beruı desek te bolady.
– Estuımşe, Sız sonau 1998 jyly Oralda dopty hokkeiden älem bırınşılıgın ötkızuge mūryndyq bolypsyz. «Baital tügıl bas qaiǧy» degendei, ekonomika tūralap, äleumettık mäseleler şeşılmei jatqanda sporttyq şaraǧa el jinaldy ma?
– Ol kezeŋde el bırlıgın küşeitu, qoǧamdaǧy tūtastyqty saqtauǧa erekşe nazar audardyq. Oralda dopty hokkeiden älem chempionatyn ötkızu – sonyŋ aiǧaǧy. Ekonomikalyq daǧdarys jailaǧan jyldary jastar arasynda älemdık deŋgeide jarys ötkızu degendı kım qoştasyn? Sonau it arqasy qiiandaǧy Şvesiia, Norvegiia, Finliandiia siiaqty elderden sportşylar şaqyryp, jarystyŋ jalauyn jelbırettık. Ondaǧy maqsat – halyqtyŋ eŋsesın tıkteu, bırlıgı men yntymaǧyn nyǧaitu. Qazaqstan komandasy sol jarysta 3-şı oryndy ielendı. Jeŋıske quanǧan eldıŋ eŋsesı köterıldı. Sol jarystyŋ jaqsylyǧy şyǧar, elımız boiynşa dopty hokkeidıŋ myqty bazasy bügınge deiın Oralda qalasynda saqtalyp qaldy.
– Prezident halyqqa Joldauynda mädeniet qyzmetkerlerın qoldauǧa erekşe nazar audardy. Onyŋ ışınde teatr, kıtaphana, muzei qyzmetkerlerıne qatysty da mäsele bar. Aitaiyn degenım, qazır jūrt kıtap oqymaidy, kıtapqa qaitaru kerek degen äŋgımeler aityluda. Ruhani toqyrauǧa ūşyramauymyz üşın qandai äreket jasauymyz kerek?
– Prezident būl joldauda mädeniet salasyn qoldauǧa öte dūrys köŋıl bölıp otyr. Menıŋ oiymşa, är adamnyŋ mädenietın köteruge ūmtylatyn uaqyt keldı. Ol üşın mädeni, ruhani ordalardyŋ atqaratyn rölı zor. Jūrt kıtap oqymaidy dep eldıŋ bärıne küie jaǧuǧa bolmaidy. Kıtap eşqaşan özınıŋ qūnyn joǧaltpaidy. Osyǧan orai, säl şegınıs jasap, bır oqiǧany aita keteiın. Sol jyldarda elımızde jekeşelendıru nauqany qyzu jürgızıldı. Batys Qazaqstan oblysynda 150 sovhoz, 30 kolhoz bolǧan. Memlekettık dotasiia bolmai, şaruaşylyqtardyŋ barlyǧy jekemenşıkke berıle bastady. Sol sätte halyqtyŋ hal-küiın körıp, bärı bırdei jekemenşıkke ala almaitynyn bıldık. Sovhoz-kolhozdardyŋ köpşılıgın saqtap qaldyq. 157 kıtaphanany, 21 käsıptık-tehnikalyq uchilişe, 32 balalar sport mektebın saqtap qalu üşın täuekelge de, halyqqa tiımdı täsılge (1 ştatty 4-ke bölgen) de bardyq. Ondaǧy oiymyz, bırınşıden, eşkım jūmyssyz qalmasyn, ekınşıden, memlekettıŋ mülkıne el qarauyl bolsyn, qoldy bolyp ketpesın degenımız edı. Sonyŋ nätijesınde tırlıkten jadap-jüdegen jūrt ruhani toqyraudan aman qaldy.
– Qabibolla Qabenūly, Sız ömırdıŋ naǧyz şyŋdalu mektebınen ötıp, qarapaiym qūrylysşy-injenerden Mäjılıs töraǧasy lauazymyna deiın köterılıpsız. Būl jetıstıkke qalai jettıŋız? Adamdyq kredoŋyzdy bıluge bola ma?
– Jer jännaty – Jetısuda ǧūmyr keşken Naqysbek bidıŋ mynadai naqyl sözı bar:
«Äuelı Qūdai jerge beredı,
Jerdegını elge beredı,
Eldegını erge beredı,
Erge bergende tökken terge beredı».
Qazaq halqy «Köp eŋbek etken adamǧa baqyt basyn iedı» degen danalyq sözdı beker aitpaǧan. Ömırımnıŋ maǧynasy men maqsatyn, baqyty men şattyǧyn adal eŋbekten tapqan jannyŋ bırımın. Eŋ äuelı eŋbek jolymdy Qaztalov audanynda bailanys torabynyŋ qarapaiym jūmysşysy bolyp bastadym. Är jyldary türlı sala, partiia qūrylymdarynda qyzmet ettım. Elbasynyŋ, eldıŋ senımın abyroimen aqtap, QR Parlamentı Mäjılısınıŋ töraǧasyna deiın köterıldım. Qazır de jasym 70-ke kelse de, Mäjılıste jūmys ıstep jürmın. Mūnyŋ bärın taban aqy, maŋdai terımnıŋ arqasy dep bılemın. Tıptı, bır kezderı özım tärbielegen, menımen qyzmettı bırge atqarǧan azamattar Parlamentte deputat bolyp jür. Osynyŋ bärıne şükırşılık etemın. Eldıŋ damuy ärbır azamattyŋ adal eŋbek etuıne, otanşyldyǧyna bailanysty bolmaq. Qaida jürsek te «Eŋbek etseŋ erınbei, toiady qarnyŋ tılenbei» degen asyl qaǧidany ūmytpauymyz qajet. Jastarǧa aitar aqylym osy.
