Elordadaǧy QR Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ Qoljazbalar men sirek kıtaptar ortalyǧynda halqymyzdyŋ bırtuar perzentı, akademik Qanyş Sätbaevtyŋ tuǧanyna 120 jyl toluyna arnalǧan «Ǧylym men mädenietımızdıŋ ūly tūlǧasy» atty köşpelı körmenıŋ aşyluy boldy.
Körmege körnektı ǧalymnyŋ kındık qany tamǧan Baianauyldaǧy memorialdyq mūrajaiyndaǧy jädıgerler qoiyldy. Mädeni şaranyŋ aşyluynda atalǧan muzeidıŋ direktory Baqyt Kenjeqaiyrqyzy söz alyp, körmege qysqaşa toqtalyp öttı.
– Bızdıŋ Baianauyldan qanşama aituly tūlǧalar şyqty. Sonyŋ bıregeiı – Qanyş Sätbaev. Biyl – ǧalymnyŋ ülken mereitoiy. Qanyş atamyzdyŋ ömır joly – ūǧa bılgen jasqa üzdık önege. Akademik közı tırısınde tuǧan elın şyn jüregımen süiıp, onyŋ damuyna aianbai ter töktı. Sondyqtan da onyŋ esımı eşqaşan ūmytylmaidy. Bız bügın sızderge ūly adamnyŋ ömır jolynan, qyzmetınen syr tartatyn qūndy mūralardy äkep otyrmyz. Osyndai şarany ūiymdastyrǧan azamattarǧa alǧysymdy jetkızemın, – dedı ol.
Şyndyǧynda, körmedegı jädıgerlerden, qūjattardan ǧalymnyŋ köpşılık bıle bermeitın ömırbaiandyq derekterı jaqsy qamtylǧan. Aitalyq, Qanyş atamyzdyŋ azan şaqyryp qoiǧan esımı Ǧabdūlǧani bolypty. Būl arabşadan audarǧanda «eşkımge mūqtajsyz Allanyŋ qūly» degen maǧynany bıldıredı. Anasy bala künınde «Ǧanyşym» dep erkeletkennen keiın «Qanyş» atanǧan. Al aǧasy Bökeştıŋ şyn aty – Ǧabdūlǧaziz. Tuǧan anasy Älima İsaqyzy ǧalymnyŋ bes jasynda dünieden ozyp, bala Qanyşty ekınşı anasy Nūrym Tasbolatqyzy bauyryna basyp, tärbielegen. Sondai-aq aituly azamattyŋ Tomsk tehnologiia institutynda oqyǧan jyldary Ekıbastūz ben Maiqaiynǧa kelıp, studenttık täjıribeden ötken kezınen qyzyqty mälımetterdı baiqadyq. Ol 1920-21 jyldary Baianauyl audanynyŋ halyq soty qyzmetın atqarǧan. Būl da – onyŋ ömır jolyndaǧy köp aitylmaityn derek. Ǧalymnyŋ osy qyzmettı atqarǧan kezdegı qoly qoiylǧan qūjattardan ötken künnıŋ estelıgın kördık.
Mäselen, keluşılerdıŋ nazary Sätbaevtyŋ 1935 jyly Ūlytaudaǧy Altynşoqydan tapqan – Ämır Temırdıŋ joryq kezınde qaldyrǧan belgı tasynyŋ suretıne erekşe audy. Būl belgı -tas kezınde tarih ǧylymyna jaŋalyq äkeldı. Ondaǧy jazudy professor Poppe men akademik Älkei Marǧūlan şeşıp oqyǧan. Qanyş atamyzdyŋ jas kezınde qazaq balalaryna arnap «Algebra» oqulyǧyn jazǧanyn bılemız. Bılgenmen, ol jinaqty körmegen edık. Körmeden sony körıp, köŋılımız marqaidy.
Akademik – sanaly ǧūmyrynda tar jol taiǧaq keşudı köp körgen adam. Äsırese, qazaq ǧylymyn alǧa süiregen eŋbegın eşnärsemen teŋgere almaisyz. Jezqazǧan-Qarsaqbai öŋırındegı ken qazbalaryn zerttep, Ertıs-Qaraǧandy kanalynyŋ qazyluyna tıkelei atsalysty. Elımızdegı köptegen ken oryndarynyŋ aşyluyna üles qosty. Ol ǧylymǧa formasiialyq metallogendık analizdıŋ keşendık ädısın engızdı. Ūlttyq ǧylym akademiiasynyŋ ırgesın qalap, ony daŋǧyl jolǧa saldy. Osy oqiǧalardy körmedegı maŋyzdy qūjattar, suretter söiletıp tūrdy.
Sonymen qatar alaş ardaqtysynyŋ jeke tūtynǧan zattary arasynan ǧalymnyŋ bas kiımı, paltosy, etıgı, ertoqymy, qamşysy, qyzy Şämşiiabanudyŋ äkesınıŋ elu jyldyǧyna syilaǧan dombyrasy – köpşılıktıŋ qyzyǧuşylyǧyn oiatty.
Bızdı bır derek jalt qaratty. Keŋes odaǧynyŋ astronomy Nikolai Chernyh 1979 jyly 31 şılde künı aşqan ǧalamşaryna Sätbaevtyŋ esımın berıptı. Būl onyŋ akademikke ǧana emes, osyndai ūl tuǧyzǧan halqymyzǧa degen qūrmetı dep tüsındık. Söitıp, qazır ǧalym aty ǧalamşardy ainalyp jür.
