Madjid Samadzade Saber: Qazaqstan men İran – «mümkındıkter ölkesı»
İran İslam Respublikasy – Qazaqstannyŋ Kaspii öŋırındegı tatu körşısı jäne islam älemındegı jaqyn serıktesı. Ekıjaqty diplomatiialyq qarym-qatynas ornaǧaly berı memleketter arasyndaǧy yntymaqtastyq artyp keledı. Qos memleket arasynda biyl sauda-ekonomika baǧytynda oŋ ürdıster baiqaldy. Endı tauar ainalymyn odan ärı arttyruǧa jäne kölık-logistika, auyl şaruaşylyǧy, investisiia salalary boiynşa yntymaqtastyqty nyǧaituǧa basa nazar audarylmaq. Osy taqyryptar jönınde İrannyŋ Qazaqstandaǧy Tötenşe jäne ökılettı elşısı Madjid Samadzade Saber myrzamen arnaiy sūhbatta baiandady.
– Qūrmettı elşı myrza! Qazaqstan täuelsızdıgınıŋ 30 jyldaǧy özgerısterı men damuyn qalai baǧalaisyz?
– Qazaqstan – keŋ-baitaq jäne bai energetikalyq resurstarǧa ie el. Öz ekonomikasyn dūrys josparlau jäne basqarudyŋ arqasynda otandyq jäne şeteldık mamandardyŋ qabıletın paidalana otyryp, ony tūraqtandyra aldy. Eldı tabysy orta deŋgeiden joǧary ekonomikaǧa ainaldyru – Qazaqstannyŋ täuelsızdık alǧannan keiıngı ekonomikalyq ösuınıŋ jarqyn körsetkışı. Qazaqstan Orta Aziia elderınıŋ ışınde eŋ myqty ekonomikaǧa ie memleket, elde ekonomikalyq reformalar dūrys baǧytqa qoiylǧan. Qazaqstan basşylyǧynyŋ ekonomikany ärtaraptandyruǧa jäne mūnai-gaz ben basqa da mineraldy resurstarǧa süienuden alşaqtauy bolaşaqta şikızat eksportyna täueldı boludyŋ kerı saldaryn azaityp, ekonomikanyŋ tūraqtylyǧyna äkeldı. İran men Qazaqstan elderı dostas, bauyrlas jäne körşıles memleketter retınde köptegen salalardaǧy zor äleuetın barynşa paidalanu arqyly myqty ekonomikalyq, saiasi, mädeni bailanystardy ornatu baǧytyndaǧy yntymaqtastyǧyn būrynǧydan da köbırek ūlǧaitady dep ümıttenemın.
– Ekı el arasyndaǧy bailanystar qanşalyqty artty? Sızdıŋ oiyŋyzşa, bolaşaqta yntymaqtastyq pen basymdyqtardy qai baǧyttarda damytu qajet?
– İran men Qazaqstan qarym-qatynasy – oŋ jäne ösu tendensiiasynda. Qos memleket basşylary qarym-qatynastardy barlyq salalarda damytuǧa küş saluda. Degenmen ekı el arasyndaǧy ekonomikalyq bailanystardyŋ äleuetı men kölemı qazırgı uaqyttaǧy statistikalar men sandardan äldeqaida joǧary, sondyqtan ony örkendetuge zor mümkınşılıkter bar. Ol üşın osy mümkındıkterdı barynşa tiımdı paidalanuda ekı eldıŋ lauazymdy tūlǧalarynyŋ bırlesken ıs-qimyly men talpynysy qajet. Menıŋ pıkırımşe, ekı el sauda jäne käsıpkerlık, kölık jäne tranzit, sondai-aq auyl şaruaşylyǧy men tau-ken salalaryndaǧy yntymaqtastyqty basymdyqqa aluy tiıs.
– Qazaqstanda tūryp jatqanyŋyzǧa neşe jyl boldy? Öz elıŋızdıŋ qarapaiym halqy Qazaqstan turaly qanşalyqty habardar? Bızdıŋ elımızge alǧaşqy ret kelgende qandai oida boldyŋyz?
– Qazaqstanǧa kelgenıme 3 jylǧa jaqyn uaqyt boldy. Būrynǧy qyzmette jürgende de Qazaqstan turaly bıletınmın jäne ıs saparmen keletınmın. Bıraq Qazaqstanda tūryp, ömır sürgen soŋ jäne osy eldıŋ qonaqjai halqymen tanysqan soŋ qazaqtyŋ jetıstıkterı men äleuetın tanydym. Sondyqtan men Qazaqstanǧa jäne onyŋ täuelsızdık jyldaryndaǧy jetıstıkterıne degen joǧary pıkırdemın. Küş-jıgerımdı ekı el arasyndaǧy barlyq saladaǧy qarym-qatynastardy arttyruǧa jūmsaimyn. Qos memlekettıŋ tarihi, mädeni jäne dıni ortaqtastyqtary bola tūra, bızdıŋ eldıŋ qarapaiym halqy Qazaqstandy köp tanymaidy, sondai-aq Qazaqstan tūrǧyndary da İrandy – jarqyn mädenietı men tarihy bar maŋyzdy memleket retınde jetkılıktı tanymaityn körınedı. Būl mäsele bızdı saiasi ekonomikalyq mäselelermen qatar, özara tanysuǧa, mädeni jäne tarihi almasuǧa köbırek jaǧdai jasauǧa mındetteidı. Osylaişa ekı eldıŋ halqy bır-bırınıŋ mädenietterı jäne salt-dästürlerımen tanysuyna atsalysuymyz kerek. Viza berudıŋ, sondai-aq turistık jäne ıskerlık saparlardyŋ jeŋıldetıluı osy kemşılıkterdı şeşe alady. Bızdıŋ elımızge saparǧa barǧan turisterdıŋ közqarasy İrannyŋ körkem mädenietı men salt-dästürlerın, sondai-aq soŋǧy jyldardaǧy taŋqalarlyq jäne maqtan tūtarlyq jetıstıkterın körgennen keiın bırden özgeredı. Olar qalai da İranǧa qaitadan keludı josparlaidy. Qazaqstandaǧy yqpaldy jäne bedeldı aqparat qūraly retınde sızderdı osy salada talpynystaryŋyzdy arttyryp, ekı el halyqtarynyŋ bır-bırın jaqsy tanuyna üles qosuǧa şaqyramyn.
– Bızdıŋ elordamyzdyŋ qandai erekşelıgı bar? Sızdıŋ astanaŋyzdan ne üirene alamyz? Elordamyzdy odan ärı damytuda qandai mäselelerge köŋıl audaru qajet?
– Nūr-Sūltan – Qazaqstannyŋ elordasy retınde, jaŋadan boi kötergen, jas ärı körkem qala, onyŋ bolaşaǧy zor. Sızdıŋ elordaŋyzdyŋ erekşelıkterınıŋ bırı – ondaǧy arnaiy säuletı bar sändı ǧimarattar kez kelgen şeteldıktıŋ nazaryn özıne audartuy. 230 jyl tarihy bar qala retınde Tegeran – İrannyŋ otyz ekınşı astanasy. Elburs taularynyŋ bauraiynda ornalasqan qalada ǧajaiyp tarihi jäne arheologiialyq eskertkışter köp. Būl qalada zamanaui jäne dästürlı körınıster de jeterlık, sondyqtan turisterdı qatty qyzyqtyrady. Tegeran men Nūr-Sūltan qalalarynyŋ aiyrmaşylyqtaryna myna erekşelıkterdı jatqyzuǧa bolady: Tegeranda 9.5 mln halyq tūrady, kölemı – 730 şarşy kilometr, tarihy 400 jylǧa juyq, qalada avtokölık tym köp, qalanyŋ säuletı zamanaui jäne dästürlı, köptegen tarihi eskertkış bar, türlı ūlttar men ūlystar tūrady jäne t.b. Kez kelgen memlekettıŋ elordasynda jūmys oryndary men damu mümkındıkterı köp şoǧyrlanatyn bolǧandyqtan, uaqyt öte kele oǧan basqa qalalardyŋ tūrǧyndary jiı köşıp kele bastaidy. Sondyqtan qalanyŋ syiymdylyǧy men mümkındıkterı jäne tūrǧyndar sany arasyndaǧy säikestık būzyluy mümkın. Sol sebepten elorda salystyrmaly türde jas bolǧandyqtan, keleşekte onyŋ infraqūrylymyn damytuda qazırgı tūrǧyndar sanynan äldeqaida artyq sandy nazarǧa alǧan jön. Osylaişa älemdegı köptegen astanalardyŋ, halyq sanynyŋ köptıgınen duşar bolyp otyrǧan tüitkıldı mäselelerdıŋ aldyn aluǧa bolady.
– Qalanyŋ qai jerınde demalǧandy ūnatasyz? Turizm, demalys jäne qyzmet körsetu tūrǧysynan artyqşylyqtary men kemşılıkterı qandai?
– Bız tūryp jatqan Nūr-Sūltan qalasynda ömır süruge jaqsy jaǧdai jasalǧan. Mūnda aluan türlı qonaq üiler men tūrǧyn üiler, dämdı taǧamdary bar ädemı restorandar köp, būl tūrǧydan eşqandai kemşılık joq. Degenmen özıŋız jaqsy bıletındei, mūnda jyldyŋ basym bölıgınde aua raiy tym suyq, sondyqtan syrtta demaludyŋ mümkındıkterı az. Eger qalaŋyzda töbesı jabylǧan oryndar men parkter jetkılıktı bolsa, qaladaǧy sanauly oryndar men sauda ortalyqtaryndaǧy halyqtyŋ köp jinaluyn azaituǧa bolady. Osylaişa jyldyŋ suyq ailarynda uaqytty eşbır alaŋsyz, quanyşty ötkıze alasyŋ. Ärine, elordanyŋ köktemı men jazyndaǧy keremet aua raiyn erekşe aita ketken jön. Osy mezgılderde demalyp, aralaityn oryndar öte köp.
– İran elı men Qazaqstandy bır sözben qalai sipattaisyz?
– Ekı eldı de «mümkındıkter ölkesı» dep sipattasam artyq bolmas. Osy mümkındıkter ıske asyrylsa, ekı eldıŋ köptegen tūrǧyndarynyŋ tūrmysyn jaqsartuǧa jaǧdai jasalady. Ärine, olardyŋ keibırın jüzege asyru aimaqtaǧy elderdıŋ özara ärıptestıgın, äsırese Aziiadaǧy ekı maŋyzdy memleket retındegı İran men Qazaqstannyŋ auqymdy yntymaqtastyǧyn qajet etedı.
– Gazetımız arqyly elorda tūrǧyndaryna qandai tılek bıldıresız?
– Sūhbattasuyma mümkındık berılgenı üşın zor alǧysymdy bıldıremın. Nūr-Sūltan qalasynyŋ qūrmettı jäne qadırmendı tūrǧyndaryna eŋ ızgı jäne ystyq sälemımdı joldaimyn. Barşaŋyzǧa zor densaulyq, bailyq, mol baqyt jäne sättılık tıleimın! Qazaqstannyŋ äsem elordasynyŋ barlyq tūrǧyndary Tegeranǧa, al tegerandyqtar Nūr-Sūltanǧa saparmen barady dep ümıttenemın.
– Köp raqmet!
