Mümkın «mediasiia» köp adamǧa tüsınıksız şyǧar, bıraq būl – bızdıŋ ūlttyq sanamyzda qalyptasqan, elımızdıŋ äleumettık qatynasynda orny bar jüie. Kezınde halqymyz dualy auyz bilerdı tyŋdap, olardyŋ şeşımın ekı etpegenın alǧa tartqymyz keldı. Mediasiia instituty biler soty dästürımen ūştasyp jatyr. Tarihi sanamyz jaŋǧyryp, osy dästürdıŋ tiımdılıgıne köz jetkıze bılsek, mediasiianyŋ da bolaşaǧy zor bolmaq.
Osydan bes jyl būryn, 2011 jyly Mediasiia turaly zaŋ qabyldanyp, alǧaş ret mediatorlardyŋ qyzmetı belgılenıp, jaŋa salanyŋ qoldanu aiasy zaŋmen bekıtıldı. Zaŋnama boiynşa Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋdarynda özgeşe belgılenbese, jeke jäne zaŋdy tūlǧalar qatysatyn azamattyq, eŋbek, otbasylyq jäne özge de qūqyqtyq qatynastardan tuyndaityn daulardy şeşuge mediasiia qoldanylady. Sondai-aq, onşa auyr emes jäne auyrlyǧy ortaşa qylmystar men qylmystyq terıs qylyqtar turaly ıster boiynşa qylmystyq sot ısın jürgızu barysynda qaralatyn daular jäne atqaruşylyq ıs jürgızudı oryndau kezınde tuyndaityn qatynastardy zaŋmen retteuge de mediatorlar aralasa alady.
«Sudialar ıstı qarau kezınde sotqa jügınuşı taraptarǧa kelısu proseduralaryn qoldanu mümkındıgı jaily aitady. Statistikaǧa köz jügırtsek, qala boiynşa üstımızdegı jyldyŋ toǧyz aiynyŋ ışınde 26 215 azamattyq ıs qaralyp, onyŋ ışınde kelısu proseduralaryn qoldanumen 1 525 ıs, onyŋ 1 164 ısı sottyq mediasiia tärtıbımen ärı mediatordyŋ qatysuymen qaralǧan. Osy proseduralardy qoldanǧannan keiın sotqa jügınuşılerdıŋ biudjetke tölegen 285 044 964 teŋge kölemındegı memlekettık tölemderı ielerıne qaitarylǧan» deidı Astana qalasy sotynyŋ sudiasy Güljanat Rahmetova.
Būl – dauly mäselerdı sotqa jetkızbei, daulasuşylardy özara mämılege keltırıp, kelısu arqyly şeşuge bolatynynyŋ dälelı. Al ielerıne qaitarylǧan qarajat taraptar ǧana emes, memleketke de tiımdı ekenın bıldıredı.
Būl rette, mediasiia arqyly neke-otbasylyq daulardyŋ jäne odan tuyndaityn balanyŋ jaǧdaiy men tärbiesıne qatysty mäselelerdıŋ, eŋbek qatynastary dauy, moraldyq şyǧyndy öteu, jer dauynyŋ, tūrǧyn üige qatysty sūraqtardyŋ oŋ şeşıluıne qol jetkızıp keledı.
«Mediasiianyŋ sottan artyqşylyǧynyŋ bırı – bır mäseleden tuyndaityn sūraqtardyŋ bärın bır sätte qarap, onyŋ tolyq şeşımın beruge mümkındık bar» deidı Güljanat Rahmetova. Iаǧni, qarapaiym mysal retınde tüsındırıp körelık. Adam sotqa jügıngende tek bır daudy ǧana rettep, al odan tuyndaityn kelesı mäseleler üşın taǧy bır sot prosedurasyn räsımdeu qajet. Aitalyq, neke-otbasylyq mäselelerde sot şeşımı erlı-zaiyptyny zaŋmen ajyratuǧa ǧana ükım şyǧarady. Al ajyrasqandardyŋ arasyndaǧy basqa mäseleler jönınde, iaǧni, äkesınıŋ bala tärbiesındegı jauapkerşılıgın, mal-mülkın böluı siiaqty jaǧdailardy tez arada şeşkıŋız kelse, tek mediasiia ädısımen qol jetkızuge bolady. Tūrmysta talai jaittar bolady. Aldymyzǧa nekesın būzuǧa aryzdanyp kelgen otbasy müşelerınıŋ arasyndaǧy inenıŋ jasuyndai bolsa da otty öşırmei, qalypty qatynas ornatuǧa küş saluǧa tyrysamyz. Neke saqtalmasa da, syilastyqtary qaldy. Būl – bala üşın de öte qajettı närse. Bızdıŋ sot zalyndaǧy kesımnen aiyrmaşylyǧymyz da osynda jatyr».
Jalpy mediasiia özınıŋ damu tarihynda otbasylyq qūqyq salasynda erekşe ürdıs aluda. Batysta osy salaǧa qatysty daulardyŋ 40 paiyzy mediasiia arqyly şeşılıp, onyŋ damu kökjiegın keŋ ekenın körsettı.
Ärine, eger ekı adam arazdasyp sotqa jügınse, onda şyndyq özınıŋ ǧana jaǧynda dep oilaityny ras. Olardy bır üsteldıŋ basyna otyrǧyzyp, talabyn tyŋdap, oqiǧanyŋ anyq-qanyǧyna jetudıŋ emosionaldyq jaǧy basym keledı. Mūndaida mediatordyŋ tek zaŋdy ǧana bılıp qoimauy kerek. Onyŋ ömırlık täjıribesı men adamtanu qasietterı synǧa tüsedı. Eger maman jan-jaqty bılımımen asyp tüsse, kez kelgen kürdelı daudyŋ tübıne jetuge bolady eken.
Elımızde endı ǧana örken jaia bastaǧan mediator ısın mediatorlardy daiarlau baǧdarlamasy boiynşa oqytudan ötkenın rastaityn qūjaty (sertifikaty) bar jäne käsıpqoi mediatorlar tızılımınde tūrǧan azamattar jürgıze alady. Būl qyzmet käsıbi negızde (käsıpqoi mediator) jäne käsıbi emes negızde (qoǧamdyq mediator) jüzege asyrylady.
Mediasiia qoǧamdy kemeldendıretını anyq. Būl salanyŋ adamgerşılık qūndylyqtardyŋ saqtaluyna ekpın beretın tūstaryna aita ketu kerek. Keşırım, kelısu, tüsınıstık siiaqty adamgerşılık qatynastardyŋ küşeiuıne män berıledı. Aşu, yza-kek, adamdy azdyratyn, qatygezdıkke bastaityn qasietter bolsa, ony üdetpei, araaǧaiyndyqtyŋ arqasynda altyn ortasyn tauyp, ekı taraptyŋ da müddesın qamtyp, tatulastyratyn osy – mediasiia. «Bız osy salany damytu arqyly kemeldıkke, parasattylyqqa qol jetkızemız. Būl – bıreudıŋ jıbergen qatelıgıne köz jūmyp qarau emes, kerısınşe onyŋ uşyǧa tüsuıne jol bermei, daulasuşy taraptardyŋ basyn qosyp oŋ şeşımge qol jetkızuge talpynamyz» deidı qoǧamnyŋ äleumettık sauyǧuyna alyp keletın jaŋa ädıstıŋ mümkındıkterın alǧa tartqan sudia Güljanat Rahmetova.
Mediasiia – bılmestıkten, nemese jazataiym jaŋylys basqandy bırden jazaǧa tartyp, türmege otyrǧyzudy maqsat etpeidı. Daulasqandary bıtıspes jauǧa ainaldyrmai, bıtımgerşılıkke şaqyratyn jaŋa jüie ǧasyrlardan berı qazaq dalasynda qalyptasqan dästürmen ündesıp, qaita jaŋǧyrdy deuge äbden bolady.
Aigül UAISOVA
