«Bızdıŋ Konstitusiia senım bostandyǧyna kepıldık beredı, būl – fakt. Bıraq, özderıŋız bıletındei, şeksız erkındık degen bolmaidy. Ol degenımız – haos. Barlyǧy da Konstitusiia men zaŋdar aiasynda boluǧa tiıs».
Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı
Nūrsūltan NAZARBAEV.
Tarih sahnasynyŋ qai satysyna qarasaq ta, qandai qoǧam bolmasyn dıni senım, ruhani ūstanym memleket üşın maŋyzdy tırekterdıŋ bırı sanalǧan. Jetpıs jyl adam sanasyn materialdyq mümkındıktermen şektegen keşegı Keŋestık kezeŋnıŋ qabyrǧasy sögılgennen soŋ qazaq topyraǧynda Haq senım qaita tülep, halyqtyŋ ruhani keŋıstıgı tübegeilı özgerdı.
Bügıngı künı dın qoǧamnyŋ äleumettık jäne ruhani ömırınıŋ tüpqazyǧyna ainaldy. Ata dının tanyǧan jūrt öz dästürlı qūndylyqtaryn qaita jaŋǧyrtuǧa talpynys jasauda. Allaǧa şükır, Täuelsızdık alǧaly Otanymyzda ata dınımız qanat jaiyp, qūbylaǧa bet būrǧan jandar qatary köbeiude.
Qazaqstannyŋ tarihy men mädenietınıŋ ondaǧan ǧasyry İslam dınımen egız örılıp, mūsylmanşylyq qaǧidattary erteden qalyptasty. Paiǧambarymyz Mūhammed (s.ǧ.s.)-nan miras bolǧan asyl dınımızdıŋ Orta Aziiaǧa keluı halifa Omar bin Äl-Hattabtyŋ (r.a.) tūsynda-aq bastalyp, İslam şuaǧy köp ūzamai qazaq topyraǧyna da qūiylǧan edı. Ata-babalarymyz saf dındı qylyştyŋ jüzımen emes, ülken parasat-paiymmen, erıktı türde qabyldap, san salaly mädenietımen, ruhaniiatymen ūştastyra bıldı. Būl sözımızge tarihymyzdyŋ aqtaŋdaq betterı kuä.
Ötken ǧasyrdyŋ 80-90 jyldarynda ǧalymdar men äleumettanuşylardyŋ «HHI ǧasyr – ruhani örleu ǧasyry bolmaq»degen pıkırlerı bügınde aqiqatqa ainalǧandai. Şyn mänınde, HHI ǧasyrdyŋ basy İslamnyŋ güldenuımen erekşelendı. Älemde bır jarym milliardtan astam adamnyŋ ömırlık ölşemıne ainalǧan mūsylmandyq qoǧam bügınde halyqaralyq qauymdastyqtyŋ ajyramas bır bölıgı ıspettes.
Alaida adamzat jaratylǧaly jaqsylyq pen jamandyq ünemı arpalysyp, talasyp, aq pen qara almasyp keledı. Soŋǧy uaqytta būlyŋǧyr saiasi maqsattaryna qol jetkızu üşın dındı qalqan etıp, terıs tüsındırıp, qoǧamda islamfobtyq közqarasty qozdyruşy toptar da köbeiıp keledı. Bır sözben aitqanda, marginaldy toptar dındı saiasilandyryp, ekstremizm dänın älemge şaşyp älek. Tıptı, bügıngı zamandaǧy terrorizm men ekstremizm ūiymdasqan transşekaralyq qylmyspen tyǧyz bırıgıp kettı dese de bolady. Dıni ekstremizm tüsınıgınde «özıŋe qalaǧanyŋdy basqaǧa da qala» degen qaǧidalar bolmaidy. Olardyŋ basty qaruy – qatygezdık pen şapqynşylyq, tūraqsyzdyq pen būzaqylyq.
Ökınıştısı, dındı ūranyna ainaldyryp, saiasi, ekonomikalyq müddelerdı közdegen osyndai sūryqsyz oqiǧalardyŋ saldary bügıngı BAQ betınde dıni terminderdı, İslam dınınde qasterlı ūǧymdardy laŋkesterge qosarlap aitudy ädetke ainaldyrdy.
Şyn mänınde Haq dınnıŋ zorlyq pen zombylyqqa, ekstremizmge eşqandai qatysy joq. İslamda – ekstremizm, ekstremizmde – islam joq. Paiǧambarymyz Mūhammed (ǧ.s.)-nan miras bolyp, ata babamyzdan amanat küiınde jetken asyl dınımız eş uaqytta qatygezdık pen qantögıske ündemegen. Tıptı, «Maida» süresınıŋ 32-şı aiatynda Alla Taǧala:
«Kım kısı öltırmegen nemese jer jüzınde būzaqylyq qylmaǧan bıreudı öltırse, sonda şynaiy türde barlyq adamdy öltırgenmen teŋ jäne kım ony tırıltse, (ölımnen qūtqarsa) barlyq adamdy tırıltkenmen teŋ» dep, tırı pendenı ölımge qiiudy emes, kerısınşe adamdardy ajaldan qūtqaruǧa, ömır syilauǧa, qol ūşyn sozuǧa būiyruda.
Şynaiy dınnıŋ negızgı maqsaty – adamzatty ruhani kemeldıkke jetkızıp, osy düniede jäne baqilyq ömırde baqytqa jetkızu bolyp tabylady.
2001 jyly AQŞ-ta oryn alǧan jarylystan keiın älemde dınımızge jabylǧan däieksız jalalar men islamfobtyq közqaras örşıp, mūsylman elderınıŋ özı del-sal bolyp, telmırıp qalǧan tūsta eŋ bırınşı bolyp: «Älemdı İslamnan emes, İslamdy jaladan qorǧau kerek» dep, şyryldaǧan bızdıŋ Elbasymyz – Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Nūrsūltan Nazarbaev edı. Bügıngı BAQ aidynynda asyl dınımızdı baǧyty būlyŋǧyr soǧysqūmar toptarǧa qosyp, laŋkestıkke telıp jürgenı iısı mūsylman balasynyŋ janyna jeŋıl timeidı. Osy oraida Memleket basşysy «İslam – bızdıŋ mädenietımız», «İslam – taǧattylyq pen jasampazdyqtyŋ, tatulyqtyŋ dını» dep, Haq İslamnyŋ ekstremizmmen üş qainasa sorpasy qosylmaitynyn aşyp aityp ketken bolatyn.
Ekstremizm men äsıredınşıldıktıŋ basty sebebı dıni sauatsyzdyqtan bastalady. Alla Taǧala qasiettı Qūran Kärımnıŋ «Baqara» süresınıŋ, 190-şy aiatynda:
«…Şekten şyqpaŋdar. Negızınen Alla Taǧala şekten şyǧuşylardy jaqsy körmeidı» dep, är närsenı aqylǧa salyp, baiyppen şeşudı būiyruda.
Jer betınıŋ qai būryşynda körınıs tapsa da, ekstremizmnıŋ taraluyna sebep bolatyn bırneşe faktorlardy atap ötuge bolady. Solardyŋ bırı – halyqtyŋ dıni sauatsyzdyǧy. Dınge tolyq tanymmen kelmeuı – dıni sauatsyzdyqtyŋ basty sipaty bolyp otyr.
Ekstremisterdıŋ el ışınde salyp jatqan dürbeleŋıne ǧalamtordyŋ da yqpaly aitarlyqtai basym. Soŋǧy kezderı elımızdegı destruktivtı toptar öz qatarlaryn ǧalamtor arqyly köbeitıp otyrǧanyn köz körıp, qūlaq estude.
Būǧan qatysty Elbasymyz N.Nazarbaev «Qazaqstan-2050» Strategiiasy: qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» atty Joldauynda: «Bügınde, internet pen joǧary tehnologiialar ǧasyrynda, aqparattar tasqyndaǧan zamanda, «süzgı» adamnyŋ ışınde bolu kerek» dep, dıni ekstremizmnıŋ aldyn aluda ışkı immunitettı qalyptastyrudyŋ maŋyzyn döp basyp aitty.
Qazaqtyŋ ūly oişyly häkım Abai imandy iaǧni senımdı «iaqini» jäne «taqlidi» dep bölıp qarastyruy qazırdıŋ özınde özektılıgın joǧaltpauda. Mūnyŋ bırınşısı: tanymnan, aqyl dälelınen tuyndaityn şyn iman. Al, keiıngısı: adamnyŋ özı är närsenıŋ boiyna tereŋ boilamai, kım qalai aitsa sonyŋ soŋynan erıp, «el qalai köşse, men de solai köştım» degen nadandyqtan şyqqan soqyr senım. Būl ürdıs bızdıŋ qazırgı qoǧamǧa tän dıni sauatsyzdyqtyŋ sipaty, dıni radikaldanudyŋ sebebı bolyp otyr. Būnyŋ saldary retınde qoǧamda Arab, Päkıstan, Ündı elderınıŋ ūlttyq kiımıne ūmtylyp, meşıt mınberınde imam uaǧyz jürgızse, qūlaǧyna qūlaqqap tyǧyp, ata dınıne, baba saltyna jat nasihatqa elıtıp otyratyn meŋıreulerdıŋ boi kötere bastauyn aituǧa bolady. Būǧan bala-şaǧasymen özge elge attanyp, öz elınen tabar jyludy özge eldegı otqa, soǧysqa aiyrbastaǧan aǧym jetegındegı topty qosyŋyz.
Dıni ılım – jeŋıl aqparat önımı emes. İslam dını – ülken ǧylym. Mäŋgılık sarqylmaityn qazynaly dariia, telegei teŋız. İslam ılımı adam sanasyna ǧalamtordaǧy baǧyty būlyŋǧyr, bılımı kümändı «şeihsymaqtardan» darymaidy. Qazırgı taŋda köptegen qara köz bauyrlarymyz, dın ılımın üirenude bazalyq bılım men aqparattyŋ ornyn almastyryp alǧan tärızdı. Sonyŋ nätijesınde, qoǧamda joǧaryda atap ötken keibır keleŋsızdıkter tuyndauda.
Bazalyq bılım degenımız – kezeŋdık, satyly bılım alu jüiesı. Iаǧni, bastauyş bılım – orta bılımnıŋ, orta bılım öz kezegınde – joǧary bılımnıŋ, joǧary bılım – ary qaraiǧy ǧylymi ızdenıstıŋ baspaldaǧy bolady.
Sol sekıldı şariǧatty tereŋırek bılıp-tanu üşın internetten alǧan aqparat jetkılıksız. Dın ılımıne tereŋ boilaǧysy kelgen adam mındettı türde QMDB-nyŋ resmi meşıt-medreselerdegı imam, ūstazdardyŋ aldynda otyryp, därıs tyŋdap, ony qaǧazǧa qolymen tüsırıp, köz maiyn tauysyp, jazyp, jattauy kerek. Būl – belgılı bır jüiege negızdeletın kürdelı sala. Qūran Kärımnıŋ alǧaşqy aiatynyŋ özı süiıktı Paiǧambarymyz Mūhammed (s.ǧ.s.)-ǧa «oqy» dep tüsken. «Ǧalaq» süresınde:
«Sondai qalammen üiretken. Ol adamzatqa bılmegen närselerın üiretken» degen aiatta Alla Taǧala qalammen jazyp-syzudyŋ adamzattyŋ ömırınde qiiametke deiın mäŋgılık ömırşeŋ bolatyndyǧyn eskertken.
Al süiıktı Paiǧambarymyz Mūhammed (s.ǧ.s.) mübärak hadisterınıŋ bırınde:
«Bılımdı jazu, syzu arqyly bailap qoiyŋyzdar» dep būiyrǧan eken. Sol üşın de qūbylaǧa bet būrǧan bauyrlarymyzdyŋ dıni bılımdı meşıtterden alǧany dūrys bailam ekenın eskerte keteiık.
Jalpy, dıni ekstremizm men terrorizm – ǧalamdyq, jahandyq qūbylys. Būl mäselege qatysty Elbasymyz N.Nazarbaev «Qazaqstan-2050» Strategiiasy: qalyptasqan memlekettıŋ jaŋa saiasi baǧyty» atty Joldauynda: «Jastarymyzdyŋ bır bölıgı ömırge osy jat, jalǧan dıni közqarasty közsız qabyldaidy, öitkenı, bızdıŋ qoǧamnyŋ bır bölıgınde şetten kelgen jalǧan dıni äserlerge immunitetı älsız» dep, būl problemany aldyn ala profilaktikalyq jolmen şeşudı ūsynsa, taǧy bır sözınde: «Bızdıŋ Konstitusiia senım bostandyǧyna kepıldık beredı, būl – fakt. Bıraq özderıŋız bıletındei, şeksız erkındık degen bolmaidy. Ol degenımız – haos. Barlyǧy da Konstitusiia men zaŋdar aiasynda boluǧa tiıs» dep, mäselenıŋ şeşımın Zaŋ aiasynda retteudı basty nazarǧa qoiǧan.
Ardaqty paiǧambarymyz Mūhammed (ǧ.s.):
«Barlyqtaryŋ baqtaşysyŋdar jäne ärkım qaramaǧyndaǧyǧa jauap beredı. İmam (basşy) da baqtaşy. Endeşe ol da qaramaǧyndaǧylarǧa jauapty. Er kısı de otbasy müşelerınıŋ baqtaşysy. Olai bolsa, ol da qaramaǧyndylarǧa jauapty. Äiel de küieuınıŋ üiıne baqtaşy. Endeşe ol da qaramaǧyndaǧyǧa jauapty» dep, qoǧamdaǧy özara jauapkerşılıkterdı üiretken. Osynyŋ ışınde er adamnyŋ öz otbasy üşın, al äiel adamnyŋ sol üidıŋ bala-şaǧasy üşın bolatyn jauapkerşılıgı tamaşa aitylǧan. Qazaqstan Respublikasynyŋ Ata Zaŋynda da «Balalaryna qamqorlyq jasau jäne olardy tärbieleu – ata-ananyŋ tabiǧi qūqyǧy ärı paryzy» dep, aiqyn körsetılgen. Bala – ata-anasynyŋ igı ısterınıŋ jalǧastyruşysy, ızgı ūrpaǧy, jarqyn bolaşaǧy. Bala tärbiesı – ata-ana üşın kürdelı de jauapty mındet. Balanyŋ qandai da jeke tūlǧa bolyp qalyptasuyna, psihologiialyq häm fiziologiialyq salamattylyqta jetıluıne tıkelei ata-ana mındettı bolady. Olai bolsa, dınge bet būrǧan balanyŋ alǧaşqy aqparattyq sūranysyn qanaǧattandyru üşın eŋ aldymen ata-analardyŋ özı de dıni sauatty, bılımdı bolǧany öte maŋyzdy.
Saiyp kelgende, bız ekstremizmnıŋ jäne terrorizmnıŋ barlyq türlerı men boi körsetulerıne qarsy tūru jūmysyn memleket pen qūzyrly organdarǧa nemese imamdarǧa ysyryp tastamai, azamattyq qoǧam, otbasy bolyp, bırtūtas şep bolyp, bırlıgı jarasqan bütındei bır el retınde qarsy tūra bıluımız kerek. Alla Taǧala bırlıgı jarasqan elımızdıŋ bolaşaǧyn jarqyn etsın.
Marat BEKTAZİNOV,
«Nūr Astana» ortalyq meşıtınıŋ naib imamy
