Memleketimizdiŋ Ata Zaŋynyŋ 44- şi babynyŋ 1-şi tarmaǧynda: «Qazaqstan halqyna eldegi jaǧdai men respublikanyŋ işki jäne syrtqy saiasatynyŋ negizgi baǧyttary turaly jyl saiyn joldau arnaidy», – dep körsetedi. Täuelsiz damu jyldarynda Elbasymyz Qazaqstan halqyna osymen 16-şy ret Joldau ūsynyp otyr.
Memleket basşysynyŋ alǧaşqy Joldauy halyq zerdesine 1997 jyly 10 qazanda «Qazaqstan-2030: barlyq qazaqstandyqtardyŋ ösip-örkendeui, qauipsizdigi jäne äl-auqatynyŋ artuy» degen ataumen jetkeni belgili. Būl demokratiialyq prinsipterge bet būrǧan täuelsiz eldiŋ basşysy retinde halyqtyŋ senimi men tilegin, armany men maqsatyn toqailastyryp, sol üdeden şyǧu jolyna küş salǧan köşbasşynyŋ alǧaşqy Joldauy bolatyn. Ekonomikalyq-qarjylyq daǧdarys halyqty äbden qysqan, künköris qamynyŋ eŋ qiyn tūsynda el halqyna ūsynylǧan Joldau respublika halqynyŋ kökiregine bolaşaǧyna degen senimdi ūialatyp, Prezidenttiŋ alǧa qoiǧan maqsattardy jüzege asyruǧa mümkindik tudyratynyna airyqşa nazar audarǧan sät edi. Qazaqstannyŋ tūŋǧyş Prezidenti sol Joldauda: «2030 jyly bizdiŋ ūrpaqtarymyz būdan bylai älemdik oqiǧalardyŋ qaltarysynda qalyp qoimaityn elde ömir süretin bolady» – dep mälimdegen edi. Elbasynyŋ osy sözderine sol kezde kümänmen qaraǧandar az bolǧan joq edi. Öitkeni ol kezde elimiz auyr ekonomikalyq daǧdarysty äli de eŋsermegen edi. Al 20 jylǧy täuelsiz damuymyzdaǧy qol jetkizgen tabystarymyz Elbasy bergen uädeniŋ şyndyqqa ainalǧanyn däleldedi.
Elimizde bilim beru salasynda bolyp jatqan jetistikter men jaŋalyqtar Prezident N.Ä.Nazarbaevtyŋ osy salaǧa jete köŋil audaryp, jan-jaqty qoldau körsetui men bastamalary arqasynda jüzege asuda. Sonyŋ nätijesinde bilim men ǧylymdy damytu salasynda da edäuir tabystarǧa qol jetkizdi. BŪŪ-nyŋ dereginşe, Qazaqstandaǧy sauattylyq halyqtyŋ 99,6 paiyzyn qūraidy. Būl – älem elderimen salystyrǧanda öte joǧary körsetkiş. 2009 jyly jappai bilim beru monitoringi boiynşa IýNESKO-nyŋ arnaiy baiandamasynda körsetilgendei, barşaǧa arnalǧan bilim berudi damytu indeksi boiynşa Qazaqstan Respublikasy 129 eldiŋ arasynda 1-orynǧa qol jetkizdi. Birqatar mektepterde üş tilde bilim beru jüiesi engizilude. Aldyŋǧy qatarly elderdiŋ täjiribesine süienip, «E-LEARNING» elektrondyq oqytu jüiesi de bizdiŋ elde qoldanysqa engizile bastady. Prezident biylǧy Joldauynda: «Büginde Nazarbaev Universiteti men Ziiatkerlik mektepter tabysty jūmys isteude. Käsiptik-tehnikalyq bilim berudiŋ ozyq mekemeleriniŋ jelisi damyp keledi. Olardyŋ täjiribesin bükil qazaqstandyq bilim beru jüiesine taratyp, barlyq bilim beru mekemelerin solardyŋ deŋgeiine tartu qajet», – degen mindet qoidy. Elimiz 2015 jyly 12 jyldyq bilim beruge köşuge daiyndyq üstinde. 12 jyldyq jalpy orta bilim beru Tūjyrymdama-synda: «12 jyldyq bilim berudiŋ basty maqsaty: öziniŋ jäne qoǧamnyŋ müddesinde özin-özi belsendi etuge daiyn, özgermeli damu üstindegi ortada ömir süruge beiim, bäsekege qabiletti jäne qūziretti şyǧarmaşyl, bilimdi tūlǧany damytu jäne qalyptastyru», – dep körsetilgen.
Ötken jyldan bastap elimizde ǧylym men bilim salasyn damytuǧa arnalǧan jaŋa qūjat – Bilim berudi damytudyŋ 2011-2020 jyldarǧa arnalǧan memlekettik baǧdarlamasy iske asyryla bastady. Jas ūrpaqqa mektepke deiingi tärbie beru men oqytu – el Prezidentiniŋ tikelei ba-qylauyndaǧy özekti mäseleniŋ biri. Osy isti alǧa aparu maqsatynda «Balalardy mektepke deiingi tärbie jäne oqytumen qamtamasyz etu jö-nindegi 2010-2014 jyldarǧa arnalǧan «Balapan» baǧdarlamasy qabyldan-dy. Būl joba boiynşa balalardy mektepke deiingi mekemelermen qamtu 5 kezeŋ arqyly satylai jürgizilip, 2014 jylǧa qarai büldirşinderdiŋ 70 paiyzyn qamtu josparlanǧan.
Qazaqstandyq bilim beru jüiesi halyqaralyq bilim keŋistigine kiriguge bet būrdy. 31 qaŋtar küni ötken Qazaqstan Respublikasy Bilim jäne ǧylym ministrliginiŋ keŋeitilgen Alqa mäjilisinde söilegen sözinde ministr B.T.Jūmaǧūlov revoliusiialyq jaŋa qadam – 2015 jylǧa qarai bilim berudiŋ barlyq deŋgeilerinde jan basyna qarjylandyru tetigi engiziletinin mälimdedi.
Būl baǧytta ümit kütken jetistikter men oilandyratyn jaǧdailar da kezdesude. Mektep oquşylary soŋǧy jyldary bilim sapasynyŋ körsetkişin anyqtaityn halyqaralyq jarystarǧa qatysyp, üzdik tabystarǧa qol jetkizude.
Tanymal pedagog-ǧalym Asqarbek Qūsaiynovtyŋ derekterine süiensek, Qazaqstan 2007 jyly birinşi ret 4-synyptar oquşylarynyŋ bilim jetistikterin baǧalau jönindegi TIMMS – 2007 zertteulerine qatysqanda elimizdiŋ oquşylary 59 eldiŋ işinde matematikalyq bilim boiynşa 5-oryndy, jaratylystanu bilimi boiynşa 11-oryndy, jalpy nätijeler boiynşa 7-oryndy ielendi.
Keiingi jyldary bilim beru ūiymdarynda Ūlttyq biryŋǧai testileuge, Memlekettik aralyq baqylauǧa, pändik olimpiada men ǧylymi jobalar jarysyna erekşe köŋil bölinip, mektep jūmysynyŋ reitingi osylarǧa täueldi boluda.
Joǧary bilimdi, öz käsibiniŋ şeber mamandaryn daiarlau mäselesi ärqaşan da özekti bolyp keldi. Kez kelgen memlekettiŋ damuynda maŋyzdy röl atqaratyn mamandyqtar bolady. Solardyŋ biri – mektep mūǧalimi mamandyǧy. Qazaqstan Prezidenti «Bolaşaqta eŋbek etip, ömir süretinder bügingi mektep oquşylary, mūǧalim olardy qalai tärbielese, Qazaqstan da sol deŋgeide bolady. Sondyqtan ūstazǧa jükteletin mindet öte auyr» – dep mūǧalim rölin joǧary baǧalaǧan bolatyn. Mūǧalim märtebesin damyǧan elderdegi deŋgeige jetkizu baǧytynda elimizde köptegen ister atqaryluda. Täuelsizdik jyldary respublikanyŋ bilim jäne ǧylym qyzmetkerleriniŋ birneşe sezderi ötkizildi. Alǧaş ret 2011 jyly matematika mūǧalimderiniŋ respublikalyq alqaly bas qosuy ūiymdasty-ryldy. Dostastyq elderiniŋ jaŋa tarihynda tūŋǧyş ret TMD memleketteriniŋ bilim qyzmetkerleri men mūǧalimderiniŋ I sezin Qazaqstan Respublikasy ūiytqy bolyp, 2010 jyly 26-27 säuirde Astanada ötkizdi. Būl bastama köptegen elder tarapynan qoldau tauyp, laiyqty baǧasyn aldy. Memleket tarapynan ūstazdar bedelin köteru jolynda köp igilikti ister atqaryluda. «Bilim turaly» Zaŋǧa elimizdiŋ tarihynda alǧaş ret mūǧalim märtebesi turaly bap engizildi. Onda pedagogtardyŋ jūmysyn jemisti etudiŋ, yntalandyrudyŋ qūqyqtyq tetikteri qarastyryldy.
Biylǧy Joldauda aitylǧandai, mūǧalimder biliktiligin arttyrudyŋ jaŋa jüiesi iske qosylatyn bolady. Mūǧalimderdiŋ ortaşa jalaqysy 2015 jylǧa qarai jeke sektordaǧy eŋbekaqyǧa teŋesetin bolady. Ūstazdyŋ qoǧamdaǧy märtebesin köteru maqsatynda Qazaqstan Respublikasy Bilim jäne ǧylym ministrligi öz portalynda «Mūǧalimniŋ daŋq kitaby» bölimin aşty. Onda elimizdegi üzdik mūǧalimderdiŋ ozyq pedagogikalyq jetistik-teri nasihattalatyn bolady.
Qoryta aitqanda, Elbasymyz 2012 jylǧy dästürli Joldauynda elimizde bilim beru salasyn damytudyŋ jaŋa mindetterin naqty belgilep berdi. Osy mindetti iske asyru bilim salasy qyzmetkerleri men ūstazdarǧa ülken jauapkerşilik jükteidi.
Jabai QALİEV,
Memleket tarihy institutynyŋ
bölim bastyǧy
Seitqali DÜISEN,
jetekşi ǧylymi qyzmetker