Elbasy N.Ä.Nazarbaev: «Bügıngı kündı tüsınıp-tüisınu üşın de, bolaşaqtyŋ didaryn közge elestetu üşın de keşegı kezeŋge köz jıberuımız kerek» degen edı. Memleket basşysy «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» dep atalatyn maqalasynda bızge qazırgı keregı – HHI ǧasyrdaǧy ruhani damudyŋ jaŋa paradigmasyn jasap berdı.
Abai «Dünienıŋ körıngen syryn da, körınbegen syryn da qatar igergen adam tolyq adam bolady» deidı. Kapitalistık memleketter dünienıŋ körıngen syryn tezırek igerıp, baiyp, üstemdık jasap, ruhaniiatty ūmytyp kettı. Sonyŋ «jemısı» – düniejüzılık daǧdarys. Bız endı ruhani dünienı qaita jaŋǧyrtuymyz kerek.
«Nūr Otan» partiiasy elımızdıŋ jetekşı saiasi küşı retınde özınıŋ tarihi jauapkerşılıgın tüsıne otyryp, ruhani jaŋǧyrudaǧy ūlttyq sananyŋ rölıne, qazaqstandyqtardyŋ azamattyq belsendılıgın jūmyldyruǧa, belgılengen mejelerge qol jetkızu üşın qoǧamdy toptastyruda ülken jetıstıkterge jetıp otyr.
Elbasy maqalasynda «Tuǧan jer» baǧdarlamasyn ūsynyp otyr. Baǧdarlama nege «Tuǧan jer» dep atalady? Tuǧan jer – ärkımnıŋ şyr etıp jerge tüsken, qaz basqan qasiettı mekenı, ömır baqi tūratyn ölkesı. Tuǧan jerge, onyŋ mädenietı men salt-dästürlerıne airyqşa ıŋkärlıkpen atsalysu – şynaiy patriotizmnıŋ maŋyzdy körınısterınıŋ bırı. Tuǧan jerdı aialau, atamekendı qasterleu – qazaqtyŋ ūlt retındegı mädeni-genetikalyq kodynyŋ negızı.
Tuǧan jerdıŋ ärbır saiy men qyrqasy, tauy men özenı tarihtan syr şertedı. Ärbır jer atauynyŋ törkını turaly talai-talai aŋyzdar men äŋgımeler bar. Osynyŋ bärın jas ūrpaq bılıp ösuge tiıs. Tuǧan jerge degen süiıspenşılık tuǧan elge – Qazaqstanǧa degen patriottyq sezımge ūlasady.
Menıŋ tuǧan jerım – Oŋtüstık Qazaqstan oblysy, Otyrar audany, «Temır» orta mektebınıŋ tarihi ölketanu mūrajaiy 1967 jyly 17 mamyr künı qūryldy. Alǧaşqy kezde mektep koridorynyŋ būryşy aǧaş, faneramen qaǧylyp, eŋ bırınşı jädıgerler, ölkenıŋ tarihy men tūrmysyn aiqyndaityn būiymdar jinaldy. Keiınnen mektep ışınen arnaiy bır bölme berıldı. Jazuşy Dükenbai Dosjan 1969 jyly «Qazaqstan mūǧalımı» gazetınıŋ jaŋa jyldyq sanynda jariialaǧan maqalasynda Otyrar öŋırındegı «Temır» orta mektebınde ülken tarihi maŋyzy bar «Otyrar» muzeiınıŋ negızı qalandy dep quana jazdy. Mektebımızde mūrajai janynan oquşylardyŋ «Jas ölketanuşylar» üiırmesı jaqsy jūmys jasady. Osylaişa, mūǧalım Asantai Älımovtıŋ jäne jas ölketanuşylar, üzdık oquşylar Asan İsaev, Rüstem Jūmabaev, Gülbara Baiǧotanova, Älım Batyrbekov, Jūmakül Qaljanova, Rabaş Ahmetova, t.b. jinaqtaǧan eksponattary, oquşylardyŋ eŋbekterı arqasynda mektep mūrajaiynyŋ negızı qalandy. Ūiymdastyruşy men oryndauşylardyŋ jūmysy özara tyǧyz bailanysta boldy. Jekelengen mektep tülekterınıŋ eŋbek süiu, ūiymşyldyq, tärtıp, igı ısterge basşylyq ete bıluı, tarihşy ūstazyna baǧyna bıluı öz jemısın berdı. Keiınnen būl mūrajai elımızdegı «Taŋdauly mektep muzeiı» atanyp, bırneşe ret arnaiy marapatqa ie boldy.
1968 jyly mektepke kelgen Qazaq KSR Ǧylym akademiiasynyŋ müşelerı, filologiia ǧylymynyŋ doktorlary Ismet Keŋesbaev, Ǧainetdin Mūsabaev bylai dep jazdy: «Qyzylqūm audanynyŋ Temır stansasyndaǧy muzeidıŋ eksponattaryn körıp qatty riza boldyq. Sızdıŋ muzeidıŋ baǧa jetpes mänı bar. Sosialistık mädenietımız ben ǧylymymyzdyŋ igılıgı üşın eŋbekterıŋız jana bersın».
1979 jyly aqyn, Qazaqstan Lenin komsomoly syilyǧynyŋ laureaty Mūhtar Şahanov «Temır» orta mektep mūrajaiyn tamaşalap, riza bolyp bylai dep jazdy: «Sorymyzǧa qarai ǧasyrlar boiy ūmyt bolyp kelgen ūly Otyrar ölkesınen osyndai ülken muzeidıŋ ūiymdasuy qazaq halqynyŋ ömırındegı eleulı oqiǧa ekenı dausyz» dep pıkır jazyp qaldyrǧan.
Mıne, osylaişa mektepten bastalǧan muzei qazırgı taŋda elımızge belgılı ülken arheologiialyq ortalyqqa, ǧylym ordasyna ainaldy. Tarihşy, ūstaz, ölketanuşy Asantai Älımov mūrajai qūru arqyly jas ūrpaqty otanşyldyqqa, tuǧan ölkenı süiudıŋ, jastardy tärbieleudıŋ ülken ortalyǧyna ainaldyra aldy. Kelesı ūrpaqqa mol mūra qaldyrdy. Elımızdıŋ mädeni eskertkışterı men ūlttyq qolöner tuyndylarynyŋ bır şoǧyryn jinaqtap, saqtap qalǧan, otyz jyldan asa uaqytta janqiiarlyqpen eŋbek etken qarapaiym ūstazdy, «muzei-adam» atanyp ketken Asekeŋdı elı joǧary baǧalap, sol kezdegı oblys äkımınıŋ orynbasary Darhan Myŋbai kelıp tapsyryp, «Qazaqstan Respublikasynyŋ eŋbegı sıŋgen qyzmetkerı» belgısımen marapattady.
Jädıgerlerdı qorǧau men jinaqtau aiasynda jas ūrpaqty otansüigıştıkke tärbieleu ısı jatyr. Alǧaşqy muzei paida bolǧan Aleksandriiada da sol kezdıŋ mūǧalımderı şäkırtterınıŋ jinaqtalǧan baǧaly būiymdary men papirus kıtaptardy jäne tabiǧattyŋ özınen tabylǧan äsemdıkterdı körsetken eken.
Elbasy N.Ä.Nazarbaev Qazaqstannyŋ brendın jasau jönınde tapsyrma berdı. Olar: Berel men Esık qorǧandary, Türkıstan men Otyrar. «Mädeni mūra» baǧdarlamasynyŋ jetıstıkterın joǧary oqu oryndary men orta mektepterdıŋ oqu baǧdarlamasyna engızu bügıngı künnıŋ talaby dep oilaimyn. Temır auyl okrugınıŋ äkımı qyzmetınde jürıp Asantai ūstazymnyŋ atyna köşe beruge atsalystym, tuǧanyna 85 jyl tolu merekesın auyl tūrǧyndary mektepte atap öttık. Men auyl okrugı äkımı qyzmetınde jürgenımde 2014 jyly elımızdıŋ täuelsızdıgınıŋ 25 jyldyǧyna orai ündeu jariialap, ol būqaralyq aqparat qūraldarynda jariialandy. Būl ündeude bız Elbasymyzdyŋ «Bolaşaqqa baǧdar: ruhani jaŋǧyru» atty maqalasy – qoǧam damuyna tyŋ serpın berıp, barşa qazaqstandyqtardyŋ jappai qoldauyna ie bolǧan tarihi bastama. Būl igı bastamany el ışınde nasihattap, laiyqty jüzege asyru – barşamyzdyŋ mındetımız.
Sondyqtan men oblystyŋ aimaqtyq jobalyq ofisıne «Mektep mūrajaiy – tarih şejıresı jäne tärbie» taqyrybynda talapqa sai pasport daiyndap, joba jasap ūsyndym. Menıŋ ūsynysym Ükımet pen Qazaqstan Respublikasynyŋ Bılım jäne ǧylym ministrlıgı tarapynan qoldau tapty. 2018 jyly säuır aiynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Bılım jäne ǧylym ministrı E.Saǧadievtıŋ jeke qabyldauynda boldym. 2018 jyldyŋ qyrküiek aiynyŋ 21-23 künderı Şymkent qalasynda elımız mektep mūrajailarynyŋ I forumy ötetın boldy.
Oblystyq Bılım basqarmasy forumdy ötkızuge tiıstı qarjy böldı, ıs-şaralar josparyn jasadyq. Mektep mūrajailarynyŋ bolaşaqtaǧy damuy turaly ǧalymdardyŋ, pedagogtardyŋ, mektep mūrajailarynyŋ meŋgeruşılerınıŋ, studentter men mektepterdegı muzeilerge jädıgerler jinaqtauda belsendılık tanytyp jürgen oquşylardyŋ qatysuymen özım bastamaşyl bolyp, 2016 jyly oblystyq seminar jäne «Üzdık muzei» atty oblystyq baiqau ötkızdık. Ūzaq jyldar boiy menıŋ mūrajailar ısın damytudaǧy, mūra jäne öner tuyndylaryn jinaudaǧy eŋbekterım eskerılıp, oblystyq Mädeniet basqarmasynyŋ ūsynysymen 2014 jyly Qazaqstan Respublikasy Mädeniet jäne sport ministrlıgınıŋ «Qazaqstan Respublikasy mädeniet salasynyŋ üzdıgı» tösbelgısımen marapattaldym.
Artyqbai Üsembai,
Qazaqstan Jurnalister odaǧynyŋ müşesı
