«Bügın taǧy palau ma-a-a?!». jıgıt aǧasynyŋ osy sözıne meşıttegıler de, daiaşy da tıksınıp qaldy. Auyzaşarda künde bır mäzırden şarşasa kerek. Äitpese, Äzıret Sūltan meşıtı ärtürlı tamaq beruge tyrysady. «Nūr Astanadaǧy» iftardan «Şatyrda otyrasyŋ, suyq eken…» dep ketıp bara jatqandardy kördık. Auyzaşarda bır apa öz staqanyna su, kesesıne şäi, menıkıne qymyz qūiyp aldy. Menıŋ keseme qosymşa şäi qūiǧyzyp qoidy taǧy. Bügın qasiettı Ramazan aiynyŋ soŋǧy künınde osy jailardy ortaǧa salǧymyz keldı. Auyzaşar ädebıne sai emes, maida-şüide, bıraq jüikeŋe şi jügırtetın jaǧdailar aldymyzdan jiı şyǧyp jür…
Atalǧan meşıtterden bölek, Şūbar şaǧyn audanyndaǧy qūlşylyq üiınde de auyz aştyq. Ynsap qalmai bara jatqanyna qynjylasyŋ. Taǧy bır meşıtte jasy jetpısterdegı äje sömkesıne alma, banan, kämpitterdı sala berdı. Tärelkesınde kartöşke de eldıkınen köp. Bır qyz «basqalar da auyz tisın» dep jönın aityp edı, beker söiledı. «Köp bıledı ekensıŋ, kördık, tynyş otyr» dep tyiyp tastady. Nemerelerıne eken. Ol kısınıŋ qūlynşaqtary Allanyŋ üiıne kelmeitın körınedı. Meşıtte qūlşylyq jasap, talondy talasyp alǧandar tamaqsyz otyrady. Anau ekı äjeidıkı tıptı astamşylyq siiaqty. Meşıtke aiaqkiımımen kırıp barady. Küzetşını tyŋdar emes…
Oraza ūstaǧandarmen bırge auyz bekıtpegender de auyz aşyp jür. Būl endı ardyŋ mäselesı. Bır jaǧy meşıtke mūqtaj emes jan barmaidy ǧoi. Üiınde jai-küiı joq adam keledı. Sosyn iftar beruşıge kımdı toidyrsa da, sauap. Astanaǧa alǧaş kelgen qyzmetker 3-4 ret meşıtten as-auqattandy osy aida.
Bır baiqaǧanym, aqşam namazynda sapta sanauly adam tūramyz. Al auyzaşarda tolyp otyramyz. Tıptı, äielder men erler zalynda namaz uaqytynda namaz oqymai, otyra beretınder de bar. Paryzdy oqyp, sünnetke qaramai, ketıp qalǧandardy da kördık. Meşıtte qoryldap ūiyqtap jatqandardy da aŋǧardyq. Küzetşı kep oiatqanda, qysylyp qalǧan bikeşter de boldy.
Auyzaşarda tyŋqiyp ap, qūptan men tarauyqqa qaramai, üiıne zytqandardy közımız kördı. Äitpese, atalǧan qūlşylyqtardan keiın arnaiy avtobus üiıŋe jetkızıp salady.
İftarǧa oramalsyz baryp, qūranda jalaŋbas otyrǧan qyzdy da şyqqyr közımız şaldy. Dastarqanda «anau dämdı, mynau dämsız» dep jūtynyp, qasyndaǧy körşısınıŋ tabaǧyna eşteŋe qaldyrmaǧandar da kezıktı.
Äiel adam alsa taǧy meilı, üidegı botaqanyna dep, bıraz dünie qaltasyna salǧan aǧalarymdy da baiqadym. Meşıttegı däm, tıptı su da özgeşe ǧoi. Sol üşın qūmbyl şyǧar…
Auyzaşar beru – öte ülken sauap. Paiǧambarymyz aleihissalam: «Kımde-kım būl aida auzy berık bır adamǧa auyzaşar berse, künälary keşırıledı. Sol oraza adamnyŋ sauabyndai sauap būǧan da berıledı» degenınde, sahabalardyŋ keibırı auzy berık bır adamǧa da auyzaşar beretındei jaǧdaiy joq ekendıgın jetkızdı. Olarǧa Rasulullah bylai dep jauap berdı:
«Bır dana qūrmamen auyzaşar bergenge de, tek sumen ǧana orazasyn aştyrǧanǧa da, kışkene süt bergenge de osy sauap jazylady» (Bäihaqi). Taǧy bır hadiste bylai keledı: «Ramazanda bır qonaqqa auyzaşar bergen adamǧa Syrat köpırınen ötu oŋai bolady» (U.Näjat). Paiǧambarymyz aleihissalam «Ramazan aiynda auzy berık adamǧa su berıp, auzyn aştyrǧan adam, anasynan jaŋa tuǧandai künäsız bolady» degenınde, sahabalar: «Suǧa tapşylyq bolǧan kezde şe?» dep sūrady. Paiǧambarymyz aleihissalam olarǧa «Qalasa özen jaǧasynda bersın, bärıbır» dep jauap berdı. Osyndaida esıŋe Aqtöbedegı 150 köşe sypyruşyny dastarqanǧa şaqyryp, sauapqa kenelgen jan oralady.
Bız köŋılde jürgen köp kırbıŋdı tızdık. Būǧan dın ökılderı ne deidı? Öŋırlerde tegın auyzaşar bar ma? Älde elordada ǧana ma? Osy oimen bırneşe kısını söilettık…
Sız ne deisız?
Erbol Äbduahitūly, «Nūr Astana» ortalyqmeşıtınıŋ naib imamy:
- Ǧalymdardyŋ pätualaryn oqyǧan abzal. Paiǧambarymyzdyŋ hadisterınde de körsetılgen. Orazasyn aşqan mümınnıŋ qarny toiuy, asqazannyŋ üşten bırı tolǧany abzal. Al jarty qūrma – eş mümkındık bolmaǧanda ǧana. Osyny jaqsylap tüsıngen dūrys. Eger dınımız, Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) bır närseden tyiyludy aitsa, tyiylǧanymyz jön. Ysyraby, kesapaty tiedı. Hadiste «Kımde-kım auyz aştyrsa, oraza ūstauşynyŋ sauabyndai sauap alady. Būdan auyz bekıtuşınıŋ sauaby bır mysqal da kemımeidı» delıngen. Özıne jūpyny bolsa da, auyzaşar jasaǧan otbasyna Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) «Üilerıŋde oraza ūstauşylar auyz aşsyn. Astaryŋdy taqua kısıler jesın. Sonda perışteler künälaryŋnyŋ keşırıluıne dūǧa etedı» dep bata beredı.
Al oraza ūstamaǧan adam barsa, oqasy joq. Auyzaşar oraza ūstauşylardyŋ haqysy ekenı anyq. Alaida bügıngı taŋda auyzaşar dastarqandarynda türlı taqyryptarda uaǧyz-nasihattar jasalyp, dūrys, senımdı dıni maǧlūmattar aitylady. Sondyqtan, ol azamattardyŋ ruhani ömırıne jaqsy äser qaldyruy mümkın.
Oraza ūstaudyŋ da özındık etikasy bar. Kei närsenıŋ anyq-qanyǧyn bılmei jatyp, dürlıgıp, söz qosyp, eldı şulatu orazanyŋ sauabyn qūralaqan qaldyruy bek mümkın. Hadisterde aityluynşa, araq-şarabyn toqtatpaǧan jannyŋ, ata-anasyna tiıstı qūrmetın jasamaǧan mūsylmannyŋ, oraza ūstai tūra, künädan tyiylmaǧan kısı men aǧaiynnyŋ arasyna jık tüsıruşı, arazdastyruşynyŋ – osy tört türlı oraza ūstauşynyŋ orazasy qabyl bolmaityny aitylǧan.
Üiıne tamaq tasityndarǧa qatysty aitsaq, är närsenıŋ qanaǧat qaiyry bar. Paiǧambarymyz (s.ǧ.s.) «Dastarqanda özıŋnıŋ aldyŋnan ǧana al» dedı. Joqşylyqtan adam köp närsege barady. Üiınde bolmasa, iftardan tasydy dep kınälai almaisyŋ.
Al sünnet namazyn oqymai, tamaqqa asyqsa, aiyp joq. Paiǧambarymyzdyŋ özı: «Auyz aşuǧa asyǧyŋdar!» degen. «Namaz oqymaǧan adam oraza ūstamasyn» degen de hadis kezıkpeidı.
Baqytjan AISANŪLY, jeke şarua qojalyq iesı:
- Astanada tegın auyzaşar baryna quanyp jatyrmyz. Bızdıŋ Almaty oblysy Panfilov audany Avat auly özımız qolǧa aldyq. Bızdıŋ auylda bai, myrza kısıler köp emes. Bıraq är jylǧy ūjymdar bölıp aldyq. Ötkende är üi 20 000 teŋge şyǧaryp, 1977-şı jylǧylar jasadyq. Onyŋ aldynda 1976-şy jylǧy bauyrym Bauyrjandar ötkızdı. Qoi alamyz. Nan pısırılıp, et asylady. Eŋ kerektı degen taǧamdardy qoiamyz. Auyz bekıtkendermen bırge oraza ūstamaǧan ülkenderdı de özımız şaqyramyz. Ol da sauap. Ärı ǧibratty äŋgımesın jastar tyŋdasa deimız. Jas ta, kärı de tarauyqtan qalmaidy. Aqşa är joly öz qaltasynan şyqqandyqtan, ysyrap joq.
Daniiar BARYS, änşı, «Qazaqstan dauysynyŋ» finalisı:
- Şymkentte 150 adamǧa as berıp, zor sauap jasaǧan kısını kördım. Oŋtüstıkte auyzaşar beru dästürı jaqsy saqtalǧan. Jeŋgelerım samauryn qainatyp, 30-40 adamǧa naryn daiyndaidy. Bır keşte 10-15 zuala qamyr jaiyp jür. Ärı özderı şarşamaidy da, sauapşylyq qoi. Meşıtte auyzaşar berıp jatqan bauyrlaryma Alla qarassa eken. Sız aitqandai oǧaş äreketter mūnda da bar şyǧar. Bıraq men bükıl Ramazan boiyna terıs äreketter körmeimın. Özıme riiaǧa jolamaimyn, ǧaibat aitpaimyn dep uäde etıp em. Är mūsylman osylai jasasa, ızgılık ornaidy.
Qarlyǧa İBRAGİM
