Bızge kerek bolmasa kımge kerek?
Elımızde şyqqan önımdı özımız almasaq kölık şyǧarudan bıraz ozyp ketken özbekke, bolmasa basqaǧa kerek pe? Älde bızdıŋ kölıktıŋ sapasy tym naşar ma? Olai deiın deseŋ memlekettık organdardyŋ kölık öndıruşılerge resmi talaptar qoiǧany turaly aqparat taǧy joq. Eger şeneunıkter myna kölıktı bylai jetıldırse degen talap qoiar bolsa onyŋ nesı söket, memleket otandyq avtomobil önerkäsıbıne ülken qarjy qūiyp otyr, sondyqtan talap qoiu oryndy. Ärı-berıden soŋ osy talaptar arqyly kölıkterdı memlekettık organdar üşın ǧana emes, qarapaiym halyq tūtynatyndai jaqsartuǧa bolar edı.
«Qazavtoönerkäsıp» direktorlar keŋesınıŋ töraǧasy Oleg Alferovtyŋ aituynşa, şeneunıkter özımızden şyǧatyn kölıkterdı közge ılmei, qūny 30 million teŋge tūratyn qymbat kölıkterdı oilanbai satyp alady, osyǧan bailanysty «Qazavtoönerkäsıp» memlekettık satyp aluǧa özgerıs engızudı sūrap, qyzmettık kölık üşın jappai otandyq maşinalardy ǧana satyp aludy ūsynǧan bolatyn. Aqyry «Qazavtoönerkäsıptıŋ» ūsynysy jerde qalmady. Endı az ötkende būryn özımızden şyǧatyn kölıktı «täşke» dep mensınbeitınder otandyq kölıkke otyratyn boldy. Būl şeneunıkter üşın mındettı bolmaq. Juyrda ǧana Ükımet basşysy memlekettık satyp alularǧa importtyq avtokölıkterge 2 jyl merzımge tyiym salu turaly qaulyǧa qol qoidy. Qaulyda «QR «Memlekettık satyp alu turaly» zaŋynyŋ 14-babyna säikes, eldıŋ ışkı naryǧyn qorǧau jäne ūlttyq ekonomikany damytu maqsatynda Qazaqstan Respublikasynyŋ Ükımetı qauly etedı: 1. Memlekettık satyp aludy jüzege asyru kezınde Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧynda öndırılmeitın tauarlardy qospaǧanda, şet memleketterden şyǧarylatyn tauarlardy ūlttyq rejimnen alyp qoiu belgılensın. 2. «CT-KZ» nysanyndaǧy tauardyŋ şyǧu tegı turaly sertifikaty bar Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋdy tūlǧasy öndırgen tauarlar memlekettık satyp aluǧa qatysuǧa jıberılsın» delıngen. Būl qauly importty almastyruǧa serpın berıp, elımızde importtyq tauarlardyŋ jaǧymsyz sipatta ösuın toqtatuǧa, otandyq önımdı qoldauǧa sep bolu kerek.
Jol kartasy damuǧa jol aşady
Elbasy saitynyŋ mälımetıne qaraǧanda, elımızdegı maşina qūrastyratyn käsıporyndar köşın «AZİIа AVTO» AQ bastap tūr. Odan keiıngı orynǧa «SaryarqaAvtoProm» JŞS, «SemAZ» JŞS, «KAMAZ-İnjiniring» AQ, «Hyundai Trans Auto» JŞS, «Daewoo Bus Kazakhstan» JŞS ornalasqan. Tek şeneunıkterge satyp otandyq öndırıstı damyta almaimyz, otandyq önımge qyzyǧuşy köp boluy tiıs. Bügıngı taŋda käsıporyndardyŋ problemalary jeterlık. Käsıporyndardyŋ bäsekege qabılettılık deŋgeiınıŋ tömendıgı, qajettı jabdyqtardyŋ tozuy, öz ısınıŋ şeberı sanalatyn mamandar jetıspeuşılıgı siiaqty problemalardy şeşe otyryp, salany damytu maqsatynda İndustriia jäne infraqūrylymdyq damu ministrlıgı «Qazaqstannyŋ maşina jasauşylar odaǧy» zaŋdy tūlǧalar bırlestıgımen bırlesıp, 2019-2024 jyldarǧa arnalǧan Jol kartasyn äzırledı. Qazaqstan maşina jasauşylar odaǧynyŋ töraǧasy Meiram Pışembaev QR Ükımetındegı baspasöz konferensiiasy barysynda Maşina jasaudy damytudyŋ Jol kartasyna engızılgen şaralardyŋ 2024 jylǧa qarai öndırıstıŋ jalpy kölemın kemınde 2 trillion teŋgege jetkızuge, bır jūmysşyǧa eseptegende eŋbek önımdılıgın qazırgı $12 myŋnan $24 myŋǧa deiın arttyruǧa yntalandyratynyn aitty. Mälımetterge süiensek, bızdegı avtoönerkäsıp salasy ötken jyldyŋ säikes kezeŋımen salystyrǧanda 46 paiyzǧa ösken. Ötken jyly 30 myŋǧa juyq avtomobil şyǧarylypty, al biyl 60 myŋǧa tarta kölıktı ūsynu josparlanyp otyrǧan körınedı. QR Parlamentı palatalarynyŋ bırlesken otyrysynda Ükımet basşysy Asqar Mamin «Eger de byltyr jeŋıldıkpen avtonesieleu boiynşa 3,2 myŋ kölıktı qarjylandyrsaq, biyl nesieleu kölemın 15 myŋ kölıkke deiın jetkızu josparlanyp otyr. Iаǧni otandyq avtokölıktı satyp aluǧa bölınetın nesie kölemın bes esege arttyrmaqpyz» dedı. Būdan otandyq kölıktı halyqqa qoljetımdı etude jasalyp jatqan şaruanyŋ az emesın baiqaimyz. Mysaly, jeŋıldıkpen avtonesieleu baǧdarlamasy ıske qosylyp, Qazaqstan damu bankı būl maqsat üşın 34 milliard teŋge bölgen. Biyl jeŋıldıkpen berıletın avtonesieleuge 8 mlrd teŋge kölemınde qarjy bölınıptı. QR Ūlttyq bank baǧdarlamaǧa bes jyl boiy qatarynan 20 mlrd teŋge böludı qolǧa alǧan.
El qarjysy elde qalsyn
Memleket qarjysyn özge elderdıŋ qazynasyn molaituǧa emes, öz ekonomikasyn köteruge jūmsaityn el – baqytty el. Öitkenı öz aqşasy özınde, köŋılı de jai, özı şyǧarǧan dünienı barynşa sapaly qyluǧa tyrysatyny taǧy bar, artylsa körşıge de satady, söitıp otandyq önımdı tūtynu arqyly ekonomikasy da örleidı. Otandyq önımge örıs aşuda ädıs te jeterlık, mysaly, özbekter özgenıŋ kölıgın öz elınde jürgızuge tyiym saldy, tek öz kölıkterın aidaudy, otandyq kölıkterdı memlekettık mekemelerge qyzmettık avtomobil retınde ǧana emes, tūrǧyndarǧa jeke kölık esebınde satyp aludy qataŋ mındettedı. Būl, bır qaraǧanda, jeke adamnyŋ taŋdauyna qol sūǧu, tıptı jabaiylau ädıs körıngenımen, tüptıŋ tübınde özbek azamattary memleket müddesı üşın degen ortaq maqsatqa jūmyldy. Tıptı taǧy bır avtomobil şyǧaratyn qosymşa zauyt salu turaly bastama köterıp jatyr. Şamasy bızdei emes, öz kölıkterıne özderınıŋ köŋılderı tolatyn bolsa kerek. Taǧy bır mysal, Filippinde otandyq önımge qoldau jasaimyz dep şeneunıkterge tiesılı, qūny 100 myŋ dollardan asatyn şeteldık qymbat kölıkterdıŋ közın joiǧan. Közın joiǧan degen tura maǧynada, prezidentterı körse köz toiatyn liuks kölıkterdı buldozermen aiamai myjyp tastauǧa būiryq berıptı. İtaliia ükımetı de şeneunıkter mıngen «liuks» kölıkterdı satylymǧa qoiypty. «Elde jappai daǧdarys bolyp jatqanda baǧaly temır tūlparlar bilıktıŋ ysyrapşyldyǧyn bıldıredı» dep eseptegen premer-ministrınıŋ aituynşa, būl şara tek memlekettık qaryzdy azaityp qana qoimai, osy kölıkterdıŋ kütımıne ketetın qarjyny da ünemdeidı. Mıne, kördıŋız be, memleket qarjysyna degen ızgı niet, sau közqaras osyndai bolmaq. Bızge de osyndai közqarastaǧy basşylar kerek. Memleketşıldıktıŋ eŋ bırınşı qaǧidasy – onyŋ aqşasyn ornymen maqsatty jūmsau, ünemdeu ekenın ırılı-ūsaqty şeneunık tügel bılse. Prezident Qasym-Jomart Kemelūly «Eŋ ülken djiptı mınıp, eŋ ülken kabinette otyrmasa özın qor sezınetın mentalitetten arylu kerek!» degendı spiker bolyp tūrǧan kezınde aitqan bolatyn. Juyrda äleumettık paraqşasyndaǧy jazbasynda «Aiqyn» gazetı jariialaǧan jas käsıpkermen sūhbatty oqyp, özınıŋ otandyq aiaq kiım satyp alǧanyn aita kelıp, öz elımızde jasalǧan önımdı qoldauǧa şaqyrdy.
P.S:Älemdegı damyǧan kez kelgen memlekettı alyp qaraityn bolsaq, olar bırınşı kezekte jergılıktı tauar öndıruşılerdıŋ önımderıne erekşe män beredı. Ekonomikanyŋ negızgı küre tamyry – önerkäsıp. Olai bolsa, memlekettık satyp alularǧa importtyq avtokölıkterge 2 jyl merzımge tyiym salu turaly qaulynyŋ şyqqany da oŋynan kelgen şarua boldy, endı şeneunıkterdıŋ özımızdıŋ Qostanaidan şyǧatyn «SsangYong Chairman» kölıgın aidap jürgenın köretın kün de alys emes şyǧar. Aitpaqşy, özımız äuestıkpen saityna kırıp qaradyq, «qūiryq-jaly tögılgen, üstınen su tögılmes jorǧa» degen teŋeuge äbden laiyq kölık eken, tek osy uaqytqa deiın «memlekettık mekemeler paidalanatyn kölıktıŋ quaty 3000 tekşe santimetrden aspauy kerek» degen Ükımettıŋ qaulysyna säikes memlekettık mekemelerde paidalanuǧa tyiym salynyp keldı. Tūrpaty «Mersedesıŋnen» bır de kem tüspeitın kölıktı şeneunıkter mınıp jürse, otandyq önımge qoldaudyŋ ülgısı bolar edı.
