Qanat MEDETBEKOV, Astana qalasy boiynşa Bas memlekettık eŋbek inspektory: EŊBEK ŞARTYN SAQTAU – EŊ BASTY TALAP

Elımızde jūmys ısteimın degen jandarǧa barlyq jaǧdai jasalǧan. Būl jönınde Elbasymyz Nūrsūltan Äbışūly Nazarbaev «Qazaqstannyŋ äleumettık jaŋǧyrtyluy: Jalpyǧa Ortaq Eŋbek Qoǧamyna qarai 20 qadam» atty maqalasynda basa aitty. Degen­men, Eŋbek kodeksındegı zaŋdylyqtar men talaptar barlyq jerde bırdei saqtalmai jatady. Beisenbı künı Astana qalasy boiynşa Bas memlekettık eŋbek inspektory Qanat Alpysbaiūly Medetbekov elorda tūrǧyndarymen tıkelei bailanysqa şyǧyp, oqyrmandar tarapynan osy mäselege qatysty tuyndaǧan sūraqtarǧa jauap berdı.

– Men jaqynda jūmysqa ornalastym. Bıraq, üş ai synaq merzımımen uaqytşa ǧana qabyldady. Mūndai jaǧdaida jūmys beruşımen arada kelısım-şart jasala ma?

– QR Eŋbek kodeksınıŋ 36-ba­byna säikes, Eŋbek şartyn­da qyzmetkerdiŋ tapsyryla­tyn jūmysqa biliktiliginiŋ säikestigin tekseru maqsatymen synaq merzimi turaly talap belgilenui mümkin. Jūmys beruşı men qyzmetkerdıŋ arasyndaǧy eŋbek qatynastary eŋbek şarty negızınde tuyndaidy, sondyqtan eŋbek şarty jasalady. Al, synaq merzimi eŋbek şarty küşine en­gen kezden bastalady.

– Sonda synaq merzımınıŋ ūzaqtyǧy qanşa aiǧa sozy­lady?

– Qazaqstan Respublikasyndaǧy Eŋbek kodeksınıŋ 36-babynyŋ 4-tarmaǧy negızınde jūmys beruşı synaq merzımın üş aidan asyrmauǧa tiıs. Synaq merzimi qyzmetkerdiŋ jūmys ötılıne qosylady, qyzmetker jūmysta is jüzinde bolmaǧan kezeŋ synaq merzimine eseptelmeidi.

– Men – ekınşı toptaǧy mügedekpın. Densaulyǧyma şaǧymym bolmaǧandyqtan, üide qol qusyryp qarap otyrǧanşa, mümkındıgıme qarai jūmys ıstep jürmın. Bıraq, būl bastyǧyma ūnamaityn sekıldı. Betıme basyp aitpaǧanymen, ony ışım sezedı. Aityŋyzşy, menıŋ jūmys ısteuge qūqym bar ǧoi?

– Qazaqstan Respublikasy Eŋbek kodeksınıŋ 222-babyna säikes, mügedekter ädettegidei eŋbek jaǧdailary bar, ne mügedekter eŋbegin paidala­natyn mamandandyrylǧan ūiymdarda oŋaltudyŋ jeke baǧdarlamasyn eskere otyryp, jūmys beruşilermen eŋbek şarttaryn jasasuǧa qūqyly. Sondai-aq, halyqty äleumettik qorǧau salasyndaǧy uäkiletti organnyŋ qorytyndysy boi­ynşa densaulyq jaǧdaiy eŋbek mindetterin oryndauǧa kedergi keltiretin ne onyŋ densaulyǧyna jäne basqa adamdar eŋbeginiŋ qauipsizdigine qater töndiretin jaǧdailardy qospaǧanda, mügedektik sebepteri boiynşa eŋbek şartyn jasasudan bas tartuǧa, mügedekti basqa jūmysqa auystyruǧa, eŋbek jaǧdailaryn özgertuge tyiym salynady.

Qazaqstan Respublikasy Eŋbek kodeksınıŋ 224-babyna säikes, birinşi jäne ekinşi toptaǧy mügedek qyzmetkerlerge aptasyna 36 saǧattan aspaityn ūzaqtyǧy qysqartylǧan jūmys uaqyty belgilenedi. Birinşi jäne ekinşi toptaǧy mügedek qyzmetkerlerdiŋ kündelikti jūmysynyŋ (jūmys auysymynyŋ) ūzaqtyǧy jeti saǧattan aspauǧa tiis.

– Balam kämelet jasyna tolǧan joq. Soǧan qaramastan, bos uaqyttarynda eŋbek etıp, özınıŋ jürıp-tūruyna az-kem aqşa tapqysy keledı. Būl jastaǧy balalardyŋ uaqyttaryn qūr bosqa ötkızgenşe, jūmysqa or­nalasuyna bolady ǧoi. Ondai jaǧdailarda balalarmen kelısım-şart qalai jasalady?

– Ärine, bolady. Qazaqstan Respublikasy Eŋbek kodeksınıŋ 30-babynda eŋbek şartyn jasauǧa jol berıletın jas mölşerı negızınde jūmys beruşı kämelet ja­syna tolmaǧan balalarmen eŋbek şartyn jasaidy. Bırınşıden, on alty jasqa tolǧan azamattar­men eŋbek şartyn jasasuǧa jol beriledi. Ekınşıden, eŋbek şarty balanyŋ ata-anasynyŋ bireuiniŋ, qorǧanşysynyŋ, qamqorşysynyŋ nemese asyrap aluşysynyŋ jazba­şa kelisimimen jasalady. Sondai-aq, orta bilim beru ūiymynda negizgi orta, jalpy orta bilim alǧan jaǧdaida, on bes jasqa tolǧan azamattarmen; sabaqtan bos uaqytynda, densaulyǧyna ziian keltirmeitin jäne oqu prosesin būzbaityn jūmysty oryndau üşin, on tört jasqa tolǧan oquşylarmen; kinematogra­fiia ūiymdarynda, teatrlarda, teatr jäne konsert ūiymdarynda, sirkterde densaulyǧyna jäne adamgerşilik tūrǧysynan damuy­na nūqsan keltirmei, şyǧarmalar jasauǧa nemese oryndauǧa qatysu üşin, osy baptyŋ 2-tarmaǧy 2-tarmaqşasynda aiqyndalǧan talaptardy saqtai otyryp, on tört jasqa tolmaǧan adamdarmen eŋbek şarty jasaluy mümkin.

Atalǧan baptyŋ 2-tarmaǧynda aiqyndalǧan jaǧdailarda eŋbek şartyna kämeletke tolmaǧan adam­men qatar onyŋ ata-anasynyŋ bireui, qorǧanşysy, qamqorşysy nemese asyrap aluşysy qol qoiuǧa tiis.

– Mūndai jaǧdaida medisinalyq tekseruden ötu mındettı me?

– İä, Qazaqstan Respublika­sy Eŋbek kodeksınıŋ 16-tarauynda on segız jasqa tolmaǧan qyzmetkerlerdıŋ eŋbegın retteu erekşelıkterı qarastyrylǧan, sondyqtan, jūmys beruşı on segiz jasqa tolmaǧan qyzmetkerlermen eŋbek şarttary aldyn-ala mindetti medisinalyq tekseruden keiin ǧana jasalady. Odan äri qyzmetkerler on segiz jasqa tolǧanǧa deiin jyl saiyn mindetti medisinalyq tek­seruden ötuge tiis.

– Astana qalasy jūmysşylarynyŋ türlı qūqyqbūzuşylyqtarǧa tap bolsa, aldymen sızderge habarlasaty­ny belgılı. Aityŋyzşy, bügıngı taŋda jūmys beruşıler tara­pynan qandai zaŋ būzuşylyqtar köp kezdesedı?

– Astana qalasy boiyn­şa Baqylau jäne äleumettık qorǧau departamentınıŋ eŋbek qatynastaryn retteu salasyndaǧy qūzyretterınıŋ bırı – Qazaqstan Respublikasy eŋbek zaŋnamasy-nyŋ, eŋbek qauipsizdigi jäne eŋbekti qorǧau jönindegi talaptardyŋ saqtaluyna memlekettik baqylaudy jüzege asyru. Qazırgı taŋda jūmys beruşılerdıŋ jalaqy töleudıŋ tärtıbı men merzımderın saqtamauynyŋ sal­darynan Astana qalasy boiyn­şa jūmys beruşılerdıŋ qyzmetkerlerge tölenetın ai saiynǧy jalaqylarynyŋ uaqtyly tölenbeuı jäne eŋbek şarty toqtatylǧan kez­de jūmys beruşiden qyzmetkerge tiesili barlyq somalardy uaqtyly tölemeuı oryn aluda. Bız osyndai jaǧdailardy baqylap, olardyŋ oryndaluyn jüzege asyryp kelemız.

– Qanat Alpysbaiūly, myna­ny bılgım keledı: on segız jasqa tolmaǧan balalar zaŋ boiynşa qanşa uaqyt jūmys ısteuge tiıs?

– Qazaqstan Respublikasy Eŋbek kodeksınıŋ 181-baby boiynşa on segız jasqa tolmaǧan qyzmetkerler üşın jūmys uaqytynyŋ ūzaqtyǧy ärtürlı. Mäselen, on tört jastan on alty jasqa deiingi qyzmetkerler üşin jūmys uaqytynyŋ ūzaqtyǧy aptasyna 24 saǧattan aspauy kerek. Al, on alty jastan on segiz jasqa deiingi qyzmetkerler aptasyna 36 saǧattan aspaityn jūmystarǧa ǧana qabyldanady. Sonymen bırge bilim beru mekemelerinde oqityn jäne oqu jyly işinde oqudy jūmyspen qatar alyp jüretin on tört jastan on alty jasqa deiingi oquşylarǧa künine 2,5 saǧat jäne on alty jastan on segiz jasqa deiingi oquşylarǧa künine 3,5 saǧat jūmys uaqytynyŋ qysqartylǧan ūzaqtyǧy belgilenedi.

Jalpy, Memleket basşy­sy «Qazaqstannyŋ äleumettık jaŋǧyrtyluy: Jalpyǧa ortaq Eŋbek Qoǧamyna qarai 20 qadam» atty baǧdarlamasy arqyly bar­şa qazaqstandyqtardy el igılıgı jolyndaǧy eŋbekke şaqyrdy. Sebebı, eŋbek bügınde şeşuşı ūlttyq faktor bolyp tabylady. Demek, kez kelgen qiyndyqty jūmyspen jeŋuge bolady. Biıkterdı de tek qana eŋbekpen baǧyndyra alamyz.

Gülbarşyn ÖKEŞQYZY