Ruhaniiat

Räbiia sūltan begım kesenesı

HV ǧasyrdyŋ säulet eskertkışı, Qoja Ahmet Iаsaui kesenesınıŋ ırgesınde, 50-60 metrdei jerde oryn tepken kök kümbezdı Räbiia Sūltan Begım kesenesı – «Qazaqstannyŋ jalpyūlttyq qasiettı oryndary» retınde erekşe qasterlenetın mūramyz retınde saralanyp otyr.

 

Onyŋ qūlpytasyna: «Būl – qūdırettı Ämır Temır Köregennıŋ ūly, azapty ajaldan qaza tapqan, qūdırettı ūly sūltan Ūlyqbek Guraganyŋ qyzyn, qūdai keşırıp, raqymşylyq jasaǧan, ızgı jandy Räbiia Sūltan begımnıŋ tynyştyq tauyp jatqan jerı» degen jazu qaşalyp jazylǧan.
1394 jyly 22 nau­ryz künı düniege Mūhammed Taraǧai degen bala keldı. Keiın oǧan Ūlyqbek degen laqap at berıledı. Onyŋ äkesı Şahruh Temırdıŋ üşınşı balasy edı. Şahruh bıraz uaqyt bileuşı bolyp, kezınde ǧylymnyŋ örkendeuıne ülken qaiyrym jasaǧan kısı. Ūlyqbekten säl keiın ömır sürgen aqyn Älışer Nauai ol turaly: «Sūltan Ūlyqbek, Ämır Temırdıŋ äuletı, düniede teŋdesı joq patşa boldy. Onyŋ tuysqandarynyŋ bärı o düniege sapar şektı. Olardy qazır kım bıledı? Al Ūlyqbek ǧylymǧa qol sozyp köp närsenı igerdı. Ol dese aspan tömen tüsıp, jūldyzdar jaqyn keler edı. Onyŋ aşqan zaŋdary men erejelerı dünienıŋ aqyryna deiın är uaqytta adamdar kädesıne jarai beredı…» dep jyrlaidy.
Al Äzıret Sūltannyŋ kesenesı janynan mäŋgılık mekenın būiyrtqan Räbiia Sūltan Begım kım? Qazaqtyŋ belgılı jazuşysy Iliias Esenberlinnıŋ «Köşpendıler» trilogiiasynda Räbiia Sūltan Begımnıŋ sūlulyǧyn bylaişa sipattaidy: «Äsırese, ortada kele jatqan, bükıl Deştı Qypşaq jerıne äigılı, «Orteke» dep at qoiylǧan külsary säigülık mıngen jas äiel taŋǧajaiyp saltanatymen anadaidan-aq közdıŋ jauyn alady. Astyndaǧy säigülık jüirıgınıŋ at-äbzelı, jügen-qūiysqany, ömıldırıgı – bärı sary altynmen aptalǧan. Äieldıŋ üstınde altyn jıppen zerlegen sarǧylt, düriia qysqa şapan, basynda süiır ūşty qūndyz börık. Şalbarynyŋ etegı de altyn oqamen därıptelgen. Keudesındegı gauhar taspen bezelgen alqasy közdı şaǧylystyryp kün säulesımen oinaidy. Alystan-aq būl äiel qalyŋ kökpek arasyndaǧy sarǧaldaqtai közdı tartady. Özı de meilınşe sūlu, jaŋa tuǧan ai sekıldı jıŋışke qasyn sürmelep tastaǧan. Ūzyn şaştaryn jiyrma-otyz sala etıp, ūp-ūsaq etıp örgen. Bır özınıŋ tür-kelbetı bükıl älemge sän bergendei osynau saltanatty äieldı körgen adam «būl jalǧanda mūndai jan jaratylmas» dep oilarlyq. Būl – Äbılqaiyr hannyŋ törtınşı äielı, ataqty ǧalym – Samarqand hany Ūlyqbek myrzanyŋ qyzy Räbiia Sūltan begım sūlu edı».
Ataqty Ämır Temırdıŋ ūrpaǧy Deştı Qyp­şaqtyŋ hanymyna qalai ainaldy degende, tarihşylardyŋ myndai däiegı bar. Temırdıŋ nemeresı Ūlyqbek 1449 jyly öz ūrpaǧynyŋ ökımımen şahid bolyp, Maurrannahrda bilık üşın tartys bastalady. «Köşpelı özbek-qazaq ūlysy» dep atalyp jürgen memlekettıŋ basşysy Joşy ūrpaǧyna jatatyn Şaibani äuletınıŋ ökılı, Däulet Şaihynyŋ balasy Äbılhaiyr hannyŋ äskeri qoldauymen Sūltan Äbu Said Ūlyqbektıŋ taǧyn alady. Osy oqiǧalardyŋ soŋynan Räbiia Sūltan Begım Äbılhaiyr hanǧa ūzatylady.

Taǧyda

Aigül Uaisova

Aqparat salasynyŋ üzdıgı

Ūqsas jaŋalyqtar

Pıkır üsteu

Back to top button