Kezınde Säbit Mūqanov:
«Kiıktıŋ üiırılgen laǧyndai,
Oinaqşyp tättı
änderge basuyn-ai!
Taulardan, özenderden, mūhittardan,
Ünınıŋ kıdırmesten
asuyn-ai!..» dep jyr arnaǧan Alty Alaştyŋ aimaŋdai aruy Roza Baǧlanovany eske alu keşı elorda törınde ötedı. Ǧūmyrynda sahnamyzdyŋ sänı bolǧan Roza Täjıbaiqyzynyŋ salǧan änderın elımızdıŋ äigılı änşılerı şyrqap, änşı ruhyn jaŋǧyrtpaq. Osyndai taǧylymdy keştı ūiymdastyruşy, Qazaqstannyŋ mädeniet qairatkerı Quanyş ÄBDIQALYMOVPEN jolyǧyp, aŋyz apamyzdy eske alǧan edık.
– Men 1967 jyly qazırgı Jüsıpbek Elebekov atyndaǧy estrada jäne sirk kolledjın bıtırıp, Mädeniet ministrlıgınıŋ joldamasymen «Qazaqkonsert» öner ordasyna qyzmetke ornalastym. 1970 jyly Mäskeude atap ötıletın Leninnıŋ 100 jyldyq mereitoiyna orai Roza apaiymyzdyŋ brigadasy gastroldık saparǧa şyǧatyn boldy. Ol kezdegı «Qazaqkonserttıŋ» direktory Aleksandr Cherneşov degen azamat şaqyryp alyp: «Roza Täjıbaiqyzy senı özımen bırge saparǧa şyǧuyŋdy sūraidy, sondyqtan daiyndal» dedı. Men kütpegen quanyş edı būl. Äigılı Roza apaimen bırge jüru, Mäskeude ötetın ülken jiynǧa qatysu… ärine, menı ülken quanyşqa böledı. Konsert tamaşa öttı, on bes odaqtas elden kelgen önerdıŋ kıleŋ yǧai-syǧailary, igı jaqsylar Roza Baǧlanovaǧa oryndarynan tık tūryp, qoşemet körsetkenınıŋ kuäsı boldym. Mäskeuden abyroimen oraldyq, öŋırıne medal taqty. Sol jyly änşımen bükıl Odaqty aralap, konsert berdık. Men – konferansemın. Osydan keiıngı saparlarda da apamyz menı ünemı qasynan qaldyrmaityn. Amerikaǧa deiın bardyq qoi.
Äsırese, egemendık alǧannan keiın men Roza apamnyŋ konsertterın ūiymdastyruda basy-qasynda boldym. Al 1991-1992 jyldardaǧy qiyn kezderde ekeumız mektep aralap kettık. Sonda 25 teŋgeden bilet satamyz, ol aqşa qaltamyzǧa tüspeidı, tapqan tabys «Qazaqkonsert» qajettılıgıne jūmsalady.
– Qazırgı jastardyŋ jadynda joq şyǧar, Roza apamyzdy özbek aǧaiyndardan qaitaryp alǧandai jaǧdai bolǧany aitylyp jüretın…
– Roza apai mektepten soŋ, Qyzylorda pedagogikalyq institutyna tüsken eken. Kenetten äkesı qaitys bolyp, jaǧdailary qiyndaidy. Söitıp, studentterıne jataqhana men tamaq beretın Taşkenttegı toqyma institutyna auysypty. «Üidıŋ tırlıgın jasai jürıp, än saluşy edım. Bırde esıktıŋ aldyn sypyryp jürıp ändetken qyzdyŋ dausyn estıp, özbek filarmoniiasynyŋ direktory «Än aitqan kım?» dep ızdep keldı. Ol Kari Iаkupov äka edı. Sol kısı menıŋ änşılık ömır jolymdy, baǧymdy aşty. Äkanyŋ kömegımen Taşkent filarmoniiasyndaǧy memlekettık äielder än-bi ansamblınde änşı boldym. 1941 jyly Mäskeu konservatoriiasyna joldama alǧanymda soǧys bastalyp kettı. Sol ansamblmen Ūly Otan soǧysy jyldary maidandy aralap, öner körsetıp, 1945 jyly 9 mamyrda Berlindegı jeŋıs konsertıne qatystym» dep aitatyn.
– Änşı apamyzdyŋ Özbekstannan elımızge keluıne tıkelei sebepşı bolǧan aqyn Jūban Moldaǧaliev dep jatady, sol ras pa?
– «Jūban aǧanyŋ qoldauymen 1949 jyly elge keldım. Äkemdei qamqorşy bolǧan bırtuar azamattyŋ jaqsylyǧyn ūmytpaimyn» deitın apamyz. Tıptı Roza apaidyŋ 1949 jyly jastar men studentterdıŋ Budapeşte ötken II Halyqaralyq festivalıne qatysuyna da Jūban aǧa qamqorlyq jasapty. Sonda ǧoi, äigılı «Ah, Samara-gorodokty» aityp, bas bäigenı alǧany.
Roza apai Abai atyndaǧy Qazaq opera jäne balet teatrynda, al 1949-1960 jyldary Qazaq filarmoniiasynda änşı bolyp qyzmet ettı. Al keiıngı 50 jyl ǧūmyrynda «Qazaqkonsert» şyǧarmaşylyq bırlestıgımen bailanysyn üzgen joq.
– Änşınıŋ syilasqan aǧa-ınılerı turaly taǧy ne bılesız?
– Almatydaǧy Furmanov köşesındegı «Optika» dükenı bar köp qabatty üide Şäken Aimanovpen körşı tūrdy. Roza apai quyrdaqty, palaudy baptap, dämdılep pısıretın. Sonda Şäken aǧa «Rozanyŋ quyrdaǧy men palauy-ai» dep tamsana jeitını esımde. Sosyn Şämşını erekşe qūrmettedı. Ol kısı «Menı kompozitor etken – Roza apai» deuşı edı. Şämşı änderınıŋ siiasy keppei tūryp, aldymen Rozaǧa tyŋdatyp, oryndatatyn. Qazaq radiosynyŋ altyn qorynda änşınıŋ 400-den astam änı saqtalyp qaldy, solardyŋ 60-70 paiyzy – Şämşınıŋ änderı.
– Bız Roza apaidyŋ sahnadaǧy beinesıne jastaiymyzdan taŋdana qarap, onyŋ talǧamyna täntı bolyp jürdık. Al sahnadan tys kezınde apamyz qandai edı?
– İä, apaidyŋ bolmysy bölek-tın. Sahnaǧa kietın kiımderın özı taŋdaǧan ülgısımen tıktıretın. Üide de, tüzde de talǧammen kiınıp, ädemı jüretın. Köptegen şet elderde boldyq, sonda ol kısı qazaqtyŋ qos etek düriia köilegın, qynama bel qamzolyn, ükısı būlǧaŋdaǧan taqiiasyn kiıp, jarq etıp, sahnaǧa şyǧa kelgende jūrt du etıp qol şapalaqtaityn. Bırde Ūlybritaniia elınde bır ülken basşy: «Qazaq äielderınıŋ kigen kiımıne qarap-aq olardyŋ qandai halyq bolǧanyn tanuǧa bolady. Būl kiım bailyq pen talǧamdy aŋǧartady» dedı. Al sahnadan tys kezınde apamyz mülde qarapaiym edı, bauyrmal bolatyn… Töŋıregındegılerdı «ainalyp, tolǧanyp» jüretın.
– Quanyş Öteşūly, sözıŋız auzyŋyzda! Apamyzdyŋ Elbasyny «Aqpatşam!» dep syŋǧyrlai aitqany özıne jarasuşy edı. Sūrastyrǧanymda änşınıŋ tuǧan jerınde jaqsy köretın ınısın osylai erkeletıp aitatyn dästür bar eken. Elbasy da jaqsy apasyna yqylasty bolǧan bolar?
– Ainalasyndaǧylarǧa erekşe yqylasy men meiırım-şuaǧyn aiamaityn apam menı «Quantai» dep öttı. Elbasyny «Aq patşam» dep atasa, ülkendıktıŋ retı men jönı sol bolatyn. 1996 jyly Roza Baǧlanovany Elbasy Nūrsūltan Nazarbaev «Halyq qaharmany» ataǧymen marapattap, sol jyly Almatydaǧy «Samal-1» yqşam audanynan tört bölmelı päter berdı. Sol päterı änşı köz jūmǧannan berı jabyq tūr. Aldaǧy uaqytta mūrajaiyn aşyp, ırı qalalardaǧy köşelerge, öner ordalaryna esımın beru syndy şaralardy qolǧa almaqpyz.
– «Toqsanǧa kelgenşe än salamyn» dep, qazaq sahnasynyŋ erkesı bolǧan apamyz armansyz ketken bolar?
– 2007 jyly Roza Täjıbaiqyzy 85 jasqa tolǧanda tuǧan öŋırı – Qyzylordaǧa baryp, audan-audandardy aralap, konsert berdı. Sol kezdegı oblys äkımı Mūhtar Qūl-Mūhammedtıŋ jasy kelgen apasyna: «Konserttı tek Qyzylordada berıŋız, oǧan bükıl audandardan ökıl şaqyraiyq» degenıne könbei, Jaŋaqorǧannan bastap, Aralǧa deiın än salyp öttı. Özı aitqandai, än sala jürıp, toqsan jasqa qaraǧan şaǧynda dünieden öttı. Jarqyraǧan jüzıne qarap, armansyz dep oilaisyz. Alaida jürek tükpırınde ketken syry maǧan ǧana mälım…
