Jaqynda Nūr-Sūltan men Pavlodarda bır mezgılde Qazaqstannan şyqqan orystyŋ körnektı aqyny Pavel Vasilevtıŋ tuǧanyna 110 jyl toluyna arnalǧan halyqaralyq festival boldy. Ūiymdastyruşylar qonaqtar üşın köptegen tanymdyq şaralar jasady. Sonyŋ bırı pavlodarlyq belgılı suretşı-grafik Viktor Polikarpovtyŋ körmesı edı. Ol kezınde aqynnyŋ bırqatar kıtaptaryn bezendırgen bolatyn. Festivalge Resei men Ukrainadan kelgen bır top aqyndar qatysty. Olar «Öşpes ömır» atty keştıŋ şyraiyn şyǧardy.
Myna jalǧan düniede 26 jyl ǧana ömır sürgenımen, artynda özgeşe ünı bar ömırşeŋ öleŋder qaldyrǧan qazaqstandyq belgılı orys aqyny Pavel Vasilevtıŋ tuǧanyna biylǧy 23 jeltoqsanda 110 jyl toldy. Ol 1909 jyly Zaisanda tuǧanymen, balalyq jäne jastyq şaǧynyŋ köp bölıgın Pavlodarda ötkızdı. Bıraq mūǧalım äkesı Nikolai Kornilovichtıŋ qyzmet ornyn jiı auystyruyna bailanysty bolaşaq aqyn bala jasynda respublikanyŋ soltüstık öŋırındegı bıraz jerde tūryp ülgerdı.
1906 jyly erlı-zaiypty Vasilevter Semei guberniiasyndaǧy Zaisan eldı mekenıne köşıp kelıp, otaǧasy jergılıktı prihod mektebıne mūǧalım bolyp ornalasady. Olardyŋ osynda düniege kelgen Vladimir jäne Nina degen alǧaşqy ekı perzentı näreste kezderınde şetınep ketedı. Sosyn 1906 jyly tuǧan üşınşı bala – Pavelden aiyrylyp qaludan qoryqqan ata-ana 1911 jyly Pavlodarǧa baryp tūraqtaidy. Alaida mūnda da köp aialdai qoimai, 1913 jyly Sandyqtauda, 1914 jyly Atbasarda tūrsa, 1916 jyly Petropavlǧa aialdaidy. Pavel osynda mektep tabaldyryǧynan attaidy. Al 1919 jyly Nikolai Kornilovichtıŋ Kolchak äskerı qataryna alynuyna bailanysty otbasy Omby qalasyna köşedı. 1920 jyly jeltoqsan aiynda olar Pavlodarǧa qaita oralady.
Pavel Pavlodarda äkesı basşy bolyp ornalasqan su kölıgı basqarmasyna qarasty jetıjyldyq mektepte oqidy, sosyn ekınşı basqyşty mektepke tüsedı. 1923 jyldyŋ jazynda oquşylar üşın ūiymdastyrylǧan Ertıstıŋ joǧarǧy aǧysy boiymen Zaisan kölıne deiın kememen jüzıp baru saiahatyna qatysady.
Pavel Vasilev özınıŋ qysqa ǧūmyrynda artynda aitarlyqtai mol mūra qaldyrdy. Ädebiet synşylary ony sol kezdıŋ özınde talantty aqyn retınde moiyndap qoidy. Olar aqynnyŋ orys jäne qazaq mädenietın qatar meŋgergenın alǧa tarta otyryp, osynyŋ arqasynda onyŋ poeziiasynyŋ özgeşe reŋkke bölengenın atap öttı.
Talapty ūlan 1921 jyldan öleŋ jaza bastaidy. 1926 jyldyŋ mausym aiynda mektep bıtırgen Pavel Vladivostokqa sapar şegıp, Qiyr Şyǧys universitetıne oquǧa tüsedı. Osynda bırneşe ai oqyǧan kezınde bırınşı ret jūrt aldyna şyǧyp öleŋ oqidy, universitettıŋ Riurik İvanov jetekşılık etetın ädebi-körkem qoǧam jūmysyna atsalysady. Osy qalada şyǧatyn «Krasnyi molodniak» gazetınıŋ 1926 jylǧy 6 qaraşa küngı nömırıne bırınşı ret öleŋı jariialanady. Ol «Oktiabr» dep ataldy. Al sol jylǧy jeltoqsanda Pavel bärın tastap, Mäskeuge attanady. Jolai Habarovsk, Novosıbır, Omby qalalaryna aialdap, ädebi keşterge qatysyp, jergılıktı basylymdarǧa öleŋderın şyǧarady. Sonyŋ ışınde «Sibirskie ogni» jurnalynda jyrlary jaryq köredı. Mäskeuge 1927 jyldyŋ şıldesınde jetedı. Osynda Bükılreseilık jazuşylar odaǧynyŋ joldamasymen A.Lunacharskii atyndaǧy jūmysşylar fakultetıne oquǧa tüsedı. Bıraq bır jyldan keiın ony aiaqtamai şyǧyp ketıp, Ombyǧa tūraqtaǧan ata-anasynyŋ qolyna baryp tūrady. Osynda jergılıktı ädebi ömırge aralasady. Sol jyldyŋ tamyz aiynda N.Titov degen aqyn dosymen bırge Sıbır men Qiyr Şyǧysqa saiahatqa şyǧady. Būl jaqtarda olar mädeniet qyzmetkerı, aŋşy, teŋızşı, altyn ızdeuşı bolyp jūmys ısteidı. Osy tırlıkterı jönınde jazǧan ocherkterın 1930 jyly şyqqan «V zolotoi razvedke», 1931 jyly jaryq körgen «Liudi v taige» degen kıtaptaryna kırgızedı. Osy kezderde baspasöz betterınde jiı jariialanyp tūrady.
Aldymen Habarovskıge toqtaǧan Pavel sodan keiın Vladivostokqa ketıp qalady. Sondaǧy «Krasnoe znamia» gazetıne ocherkterın şyǧarady. 1929 jyldyŋ küzınde Mäskeuge kelıp, «Golos rybaka» degen gazetke qyzmetke ornalasady. Osy jerden arnauly tılşı retınde Kaspii jäne Aral teŋızderı aumaǧyna ıssaparǧa baryp qaitady. 1930-1931 jyldary Pavel Vasilevtıŋ öleŋderı «İzvestiia», «Literaturnaia gazeta», «Novyi mir», «Krasnaia niva», «Zemlia sovetskaia», «Proletarskii avangard», «Jenskii jurnal», «Ogonek» sekıldı gazet-jurnaldar betterınde jariialanady.
Alaida Pavel Vasilevtıŋ talantty aqyn retınde moiyndaluy ünemı oǧan «keŋes tärtıbıne qarsy» degen aiyptau taǧyluymen qatar bıldırılıp jüredı. Ol da bır kezderı Sergei Esenin keşken keptı bastan ötkeredı. Aqyrynda 1932 jyldyŋ köktemınde «Sıbır brigadasy» degen ıs boiynşa N.Anov, E.Zabelin. S.Markov, L.Martynov, L.Chernomorsev sekıldı qalamgerlermen bırge aiyptalyp, Qiyr Sıbırge üş jylǧa jer audarylu ükımıne kesıledı. Alaida ükım şartty jazaǧa auystyrylyp, qūlyp astynan bosatylady. Al 1934 jyly Jazuşylar odaǧynyŋ töraǧasy M.Gorkiidıŋ «Ädebiettegı ermekter turaly» degen maqalasy Vasilevtı quǧyndaudy bastap beredı. Maqalada oǧan maskünemdıkke salyndy, būzaqylyqqa ūryndy, pasport tärtıbın būzdy, kulaktardy qorǧady, aq gvardiiaşylarǧa jaqtasty jäne antisemitizm baǧytyn ūstandy degen aiyptar taǧyldy. Osydan keiın 1935 jyldyŋ qaŋtarynda Pavel Jazuşylar odaǧynan şyǧaryldy, şıldede «airyqşa būzaqylyǧy üşın» qamauǧa alynyp, Riazan türmesıne qamaldy. Odan 1936 jyly bosap şyqty.
Bıraq osy jyly ony jaŋa soqqy kütıp tūrdy. Sol kezde jelısıne Vasilev basty keiıpkerdıŋ prototipı etıp alynǧan «Partiia biletı» degen film şyqty. Onda lenta qaharmany «tyŋşy», «diversant» jäne «halyq jauy» bolyp körsetılgen. Aqyrynda 1937 jylǧy aqpanda Pavel üşınşı märte qamaldy. Sol jylǧy 15 şıldede KSRO Joǧarǧy sotynyŋ äskeri alqasy oǧan «Stalinge qastandyq jasauǧa äreket ettı, terrorlyq ūiymǧa müşe boldy» degen aiyp taǧyp, atu jazasyna būiyrdy. Kelesı künı Lefortovo türmesınde ükım oryndaldy. Degenmen aqyn 1956 jyly aqtaldy. Onyŋ adal atynyŋ ortamyzǧa oraluyna jazuşy Semen Zalygin men aqynnyŋ jesırı Elena Vialova-Vasileva köp eŋbek sıŋırdı.
Pavel Vasilev özınıŋ qysqa ǧūmyrynda artynda aitarlyqtai mol mūra qaldyrdy. Ädebiet synşylary ony sol kezdıŋ özınde talantty aqyn retınde moiyndap qoidy. Olar aqynnyŋ orys jäne qazaq mädenietın qatar meŋgergenın alǧa tarta otyryp, osynyŋ arqasynda onyŋ poeziiasynyŋ özgeşe reŋkke bölengenın atap öttı. Sondai aqynnyŋ şyǧarmaşylyǧynda qazaq taqyryby da az qamtylǧan joq. Ol Semei turaly bırneşe öleŋ jazdy, Qoiandy järmeŋkesı, qazaq bürkıtşısı, qazaqtyŋ Serke degen jıgıt pen Jorabai joldas jaily qalam terbedı. Mahmet degen qazaqtyŋ atynan seriia öleŋder taratty. Aqyn öleŋderın ana tılımızge Jūmatai Jaqypbaev, Toqtarbek Qyzyqbai sekıldı aqyndar tamaşa tärjımalady.
Qazır Pavlodar qalasynda Pavel Vasilevtıŋ atynda köşe bar, onyŋ muzeiı ūiymdastyrylǧan.
Rasul AITQOJA
