بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اكىمدىگى مەن جازۋشىلار وداعىنىڭ نۇر-سۇلتان قالالىق فيليالىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنىنە وراي قالامگەرلەر اللەياسىنداعى «الاش ارىستارى» جانە «ءۇش ارىس» ەسكەرتكىشتەرىنە گۇل شوقتارى قويىلدى.
– وتكەن عاسىر قازاقستان تاريحىندا قيىندىعى مەن تاعىلىمى مول كۇردەلى كەزەڭ بولدى. حالىقتىڭ باسىنا تۇسكەن ناۋبەت, ساياسي قۋعىن-سۇرگىن, ءتول قۇندىلىقتارعا جاسالعان ءتۇرلى قيانات, سۇراپىل سوعىس ەلىمىزگە ورنى تولماس ۇلكەن زارداپ الىپ كەلدى. بۇگىنگى ازالى كۇنى وتكەنىمىزدى باعامداپ, وعان شىنايى باعا بەرۋ, تاريحىمىزدى وي ەلەگىنەن وتكىزۋ – ماڭىزدى قادام. وتكەن عاسىردىڭ 30-جىلدارى كەڭەستىك سولاقاي ساياسات كەسىرىنەن تالاي ارىسىمىز قۋدالانىپ, جازىقسىز جاپا شەكتى. شىندىق ءۇشىن شىرىلداپ, ەلدىڭ ازاتتىعى جولىندا قۇربان بولدى. سوندىقتان دا بۇل كۇننىڭ استارىندا حالقىمىزدىڭ قايعى-قاسىرەتى مەن اقتاڭداقتار اقيقاتى جاتىر, – دەدى شاراعا قاتىسقان نۇر-سۇلتان قالاسى ءماسليحاتىنىڭ حاتشىسى ەرلان كاناليموۆ. رەسمي دەرەكتەرگە سايكەس, 1937-1938 جىلدارى كەڭەس وداعى اۋماعىندا ءبىر جارىم ميلليوننان استام ادام تۇتقىندالعانىن, ال ەلىمىزدە 100 مىڭنان اسا ادام قۋعىنعا ۇشىراپ, ازاپتاۋ لاگەرلەرىندە ۇستالعانىن, 25 مىڭنان استام ادام جالعان جالامەن اتىلعانىن, انالارىمىز ايداۋعا جىبەرىلىپ, ۇرپاقتارى «حالىق جاۋلارىنىڭ بالالارى» اتانعانىن اتاپ وتكەن ءماسليحات حاتشىسى 600 مىڭعا جۋىق ادام شەتەل اسقانىن ايتىپ ءوتتى.
– مۇنىڭ ءبارى – ۇلكەن قاسىرەت, دەگەنمەن ول داۋىردە ساياسي قۋعىن-سۇرگىن مەن الاپات اشتىق تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى ۇلكەن قىلمىسقا بالاندى. تەك تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزگەننەن كەيىن ارىستارىمىز اقتالىپ, اشارشىلىققا ءتيىستى باعا بەرىلۋدە, – دەدى ەرلان كاناليموۆ.
ەلورداداعى اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ جانە الاش ارىستارىنا ارنالعان ەسكەرتكىشتەر ساياساتتىڭ قۇربانى بولىپ, جازىقسىز جاپا شەككەن ۇلت قايراتكەرلەرىن ۇلىقتاۋ ماقساتىندا ورناتىلعانىن ايتقان حاتشى تاريحتان ساباق الىپ, جارقىن دا «جاڭا قازاقستانعا» بەت بۇرۋعا شاقىردى.
ودان كەيىن بايقوڭىر اۋدانىنىڭ اكىمى ەرلان جاۋلىباەۆ ءسوز الىپ, ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جانە اشارشىلىق قۇرباندارىن ەسكە الۋ كۇنى ەلىمىزدىڭ قالىپتاسۋىنا ولشەۋسىز ۇلەسىن قوسقان الاشتىڭ اسىل ازاماتتارىن ەسكە الىپ, تاعزىم ەتۋ داستۇرگە اينالعانىن اتاپ ءوتتى.
– ساياسي قۋعىن-سۇرگىن جىلدارى قازاق حالقىنىڭ كورنەكتى, كوزى اشىق, كوكىرەگى وياۋ قايراتكەرلەرى ازاپ شەكتى. ولاردىڭ تۋعان-تۋىستارى مەن جاقىندارى دا اياۋسىز زورلىق-زومبىلىق كوردى, قۋدالاندى. قازاق ەلىنىڭ تاريحىندا «ۇلى جۇت» اتاۋىمەن قالعان اشارشىلىقتىڭ ەكونوميكالىق جانە دەموگرافيالىق زارداپتارىنىڭ وتە اۋىرلىعى دالەلدەۋدى قاجەت ەتپەيدى. ءبىزدىڭ مىندەتىمىز – وسى قانقۇيلى جىلداردىڭ وقيعاسى مەن ونىڭ جازىقسىز قۇربانى بولعان الاشتىڭ ارداقتى ۇلدارىنىڭ قازاق تاريحىندا اتقارعان يگى ءىسىن ماڭگى ەستە ساقتاۋ, – دەدى ەرلان جاۋلىباەۆ.
شارادا جازۋشىلار وداعىنىڭ حاتشىسى, وسى ۇيىمنىڭ نۇر-سۇلتان قالالىق فيليالىنىڭ ديرەكتورى, بەلگىلى اقىن داۋلەتكەرەي كاپۇلى, فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ دوكتورى, پروفەسسور راقىمجان تۇرىسبەك, الاشتانۋشى عالىمدار, جينالعان قاۋىم ءسوز سويلەپ, ارىستاردىڭ رۋحىنا تاعزىم ەتتى.
