1979 جىلدىڭ 25 جەلتوقسانى كۇنى كەڭەس اسكەرىنىڭ شەكتەۋلى كونتينگەنتى اۋعانستان ەلىنە كىردى.
اۋعانستان سوعىسىنا كەڭەس اسكەرىنەن 620000 ادام قاتىستى.
15000 ادام قازا بولدى.
417 ادام ءىز-ءتۇزسىز جوعالدى نەمەسە دۇشپاننىڭ تۇتقىنىنا ءتۇستى.
53753 ادام اۋىر جاراقاتتانىپ, كونتۋزيا الدى.
10751 ادام ءارتۇرلى توپتاعى مۇگەدەك بولىپ قالدى.
86 ادام كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى اتاعىن يەلەندى.
قازاقستاننان اۋعانستان سوعىسىنا 22269 ادام قاتىستى. ولاردىڭ قاتارىنان 924 ازامات قازا تاپتى. 21 جاۋىنگەر ءىز-ءتۇزسىز جوعالدى.
1989 جىلى 15 اقپاندا اۋعانستاندا ينتەرناتسيونالدىق بورىشىن وتەگەن جاۋىنگەرلەر ەلگە ورالدى.
تاريحقا ۇڭىلسەك, 1979 جىلدىڭ سوڭىندا كەڭەس وداعى كومپارتياسىنىڭ ساياسي بيۋروسى اۋعان جەرىنە كەڭەس اسكەرىن «اۋعانستاننىڭ ءساۋىر رەۆوليۋتسياسىنا قولداۋ كورسەتۋ ءۇشىن», سونىمەن قاتار «ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك شەكاراسىن قورعاۋ ماقساتىندا» دەگەن جەلەۋمەن شەشىم شىعارعان بولاتىن.
جالپى «اۋعانستان جەرىنە كسرو اسكەرىن ەنگىزۋگە نە ماقسات تۇرتكى بولدى؟», «بۇل سوعىس كىمگە, نە ءۇشىن قاجەت بولدى؟» دەگەن ساۋالدار ءالى دە ايتىلىپ قالادى. اقيقاتىن ايتار بولساق, ءدال وسى ۋاقىتتا كسرو مەن اقش اراسىندا قىرعي-قاباق, بىلايشا ايتقاندا, «سۋىق سوعىس» ۋشىعىپ تۇرعان ەدى. سوندىقتان اۋعانستان اۋماعىنا ىقپال جۇرگىزۋ ءۇشىن ءبىر جاعىنان ناتو بلوگىنداعى وداقتاستارىمەن اقش, ەكىنشى جاعىنان ۆارشاۆا بلوگى جاعىنان كسرو ءوزارا باسەكەگە ءتۇستى. بۇل تەكەتىرەستىڭ اقىرىندا كەڭەس اسكەرىنىڭ شەكتەۋلى كونتينگەنتى شۇعىل تۇردە اۋعانستانعا ەنگىزىلدى. ءسويتىپ, مىڭداعان جاۋىنگەر اۋعانستانداعى ءساۋىر رەۆوليۋتسياسىن قورعاۋعا اتتانىپ جاتتى. ال ونداعى شىنايى جاعداي تۋرالى بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارى ءتىس جارمادى. ويتكەنى اقيقاتتى ايتۋعا كومپارتيانىڭ پارمەنى توسقاۋىل بولدى.
ال شىن مانىندە اۋعانستانعا كىرگەن كەڭەس جاۋىنگەرلەرى ءبىرىنشى كۇننەن باستاپ جەرگىلىكتى, ياعني, ءساۋىر رەۆوليۋتسياسىنا قارسى توپتاردىڭ قارۋلى قارسىلىعىنا تاپ بولدى. ءسويتىپ, «ەلىمىزدىڭ وڭتۇستىك شەكاراسىن قورعاۋ كەزىندە قازا تاپتى» دەگەن مالىمەتپەن, مىس تابىتقا ورالعان جاۋىنگەرلەر مۇردەلەرى تۋعان جەرگە جىبەرىلىپ جاتتى. جۇرتشىلىق وتان الدىنداعى ازاماتتىق بورىشىن وتەۋگە اتتانعان ۇلدارىنىڭ نەلىكتەن وققا ۇشقانىن بىلە الماي دال بولىپ, ەڭىرەپ قالدى.
وسىلايشا, ەل اراسىندا «جۇمباق سوعىس» اتانعان اۋعانستان سوعىسى 10 جىلعا سوزىلىپ بارىپ توقتادى.
1989 جىلدىڭ 15 اقپانى كۇنى كەڭەس وداعىنىڭ كوممۋنيستىك پارتياسى ورتالىق كوميتەتىنىڭ باس حاتشىسى م.س.گورباچەۆتىڭ ۇيعارىمىمەن كەڭەس اسكەرىنىڭ اۋعانستانداعى شەكتەۋلى كونتينگەنتى ەلگە ورالدى. بۇل كۇن تالاي جاستىڭ ءومىرىن ساقتاپ قالعانى اقيقات. جۇرتشىلىق بۇل كۇندى سوندىقتان دا ەرەكشە ەلەپ «اۋعانداردىڭ كۇنى» دەپ ايتىپ ءجۇر.
…اۋعانستان سوعىسىنان قايتقان جاۋىنگەرلەرگە وسىدان 30-35 جىل بۇرىن سوعىستان ەمەس, باسقا تاۋەلسىز ەلدىڭ تىنىشتىعىن بۇزىپ كەلگەن قاراقشىلارعا قاراعانداي كوزقاراس تابولعان. سوندا سوعىستا بولىپ كەلگەن جاۋىنگەرلەردىڭ انالارى كوزدەرىنە جاس الىپ, قايعى قۇشقان ەدى. ال جاۋىنگەرلەردىڭ وزدەرى بولسا «ءبىز اسكەري انتقا ادال قىزمەت ەتتىك» دەپ اقتالۋدى بىلمەگەن. اقيقاتقا جۇگىنسەك, اۋعانستانعا بارعان جاۋىنگەرلەر كسرو قارۋلى كۇشتەرىنىڭ بۇيرىعىن بۇلجىتپاي ورىنداعان جوق پا؟!
سول سوعىستا جاس تا بولسا, جاسىنداي جارقىلداعان جىگىتتەر ءۇشىن «جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليست» دەگەن اتاق وتتاي ىستىق سەزىلەدى. بۇگىنگى تاڭدا رەسپۋبليكامىزدىڭ بارلىق ايماعىندا اۋعانستان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ وداعى جۇمىس جۇرگىزىپ وتىر.
استانا قالاسىنداعى «اۋعانستان سوعىسى مۇگەدەكتەرى مەن ارداگەرلەرى وداعى» قوعامدىق بىرلەستىگىندە بۇگىندە 1200 جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليست تىركەلگەن. قوعامدىق ۇيىم ەلوردادا وتەتىن ساياسي-الەۋمەتتىك, مادەني-سپورتتىق شارالارعا بەلسەندى قاتىسادى.
وسى ۇيىمنىڭ توراعاسى سەرىك كەنجەبەكوۆپەن سۇحبات قۇرعان بولاتىنبىز. «وزدەرىڭىز بىلەتىندەي, بيىل 15 اقپاندا كەڭەس اسكەرىنىڭ اۋعانستاننان شىققانىنا 30 جىل تولىپ وتىر. وسى داتاعا بايلانىستى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازارباەۆ ۇكىمەتكە ايتۋلى داتانى ءتيىستى دەڭگەيدە اتاپ ءوتۋ جونىندە تاپسىرعان بولاتىن. بۇل شارانى وتكىزۋگە قورعانىس مينيسترلىگى, اۋعانستان سوعىسى ارداگەرلەرى ۇيىمدارىنىڭ «قازاقستان ارداگەرلەرى» قاۋىمداستىعى جانە استانا قالاسى «اۋعانستان سوعىسى مۇگەدەكتەرى مەن ارداگەرلەرى» قوعامدىق بىرلەستىگى جۇيەلى جۇمىس جۇرگىزدى. 15 اقپان كۇنى استاناداعى «قازاقستاندىق جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليستەر مەموريالى» ەسكەرتكىشى جانىندا ميتينگ وتەدى, ودان كەيىن جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليستەردى مەرەيلى مەدالمەن ماراپاتتاۋ ءراسىمى, «سول جاۋىنگەر جىگىتتەر ءۇشىن…» تۇستىك داستارحان ءمازىرى ۇيىمداستىرىلادى. كەشكىسىن اسكەري-پاتريوتتىق كونتسەرت بولادى. استاناعا بۇل كۇنى ەلىمىزدىڭ ايماقتارىنان ارنايى شاقىرىلعان مەيماندار كەلەدى» دەدى ول. سونداي-اق سۇحبات بارىسىندا سەرىك كەنجەبەكوۆ ۇيىم اياسىندا «ەرلىك ساباقتارى», ءتۇرلى سپورت جارىستارى, قايىرىمدىلىق اكتسيالارى جانە باسقا دا اسكەري-پاتريوتتىق شارالار تۇراقتى وتكىزىلىپ جاتقانىن اتاپ ءوتتى.
ءيا, ءار جىلدىڭ 15 اقپانى جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليستەر ءۇشىن قاسيەتتى كۇن سانالادى. ويتكەنى بۇل كۇنى 10 جىلعا جۋىقتاعان سوعىس دالاسىنان سوڭعى سولدات تۋعان ەلگە ورالدى. سوندىقتان بۇل كۇنى جاۋىنگەر-ينتەرناتسيوناليستەر مەشىت پەن شىركەۋدە بولىپ, بوزداقتارعا باعىشتاپ دۇعا وقىتادى. «سول جىگىت ءۇشىن»… داستارقان جايىلادى. وتكەن كۇندەر ەسكە الىنادى… سوعىستا تۋعان اندەر شىرقالادى.
2000 جىلى استانادا اۋعانستان سوعىسىندا قايتىس بولعان جاۋىنگەرلەرگە ارنالعان رەسپۋبليكالىق ەسكەرتكىش بوي كوتەردى. وندا وسى اۋعانستان سوعىسىنىڭ الاپاتىندا قايتىس بولعان قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەردىڭ ەسىمدەرى ماڭگىلىك تاسقا باسىلعان.
سونداي-اق اۋعانستان سوعىسىندا قايتىس بولعان جەرلەستەرىمىزدى ماڭگى ەستە قالدىرۋ ماقساتىندا جەكەلەگەن وبلىستاردا «ەسكە الۋ» تاريحي باسىلىمدارى جارىققا شىقتى. پارلامەنتتە «ارداگەرلەر تۋرالى» زاڭنىڭ جوباسى بىرنەشە جىلدان بەرى قارالۋدا. بۇل زاڭعا اۋعانستان سوعىسىنا قاتىسۋشىلاردى ۇلى وتان سوعىسى ارداگەرلەرىنىڭ مارتەبەسىنە تەڭەستىرۋ جونىندە ۇسىنىس جاسالىپ وتىر. سوعىستىڭ ۇلكەنى نەمەسە كىشىسى بولمايدى. اۋعانستان سوعىسى… بۇل بەس-التى ادامنىڭ قارۋ كەزەنىپ, اتىسىپ-قاقتىعىسقانى ەمەس. بۇل ءبىر ءداۋىردىڭ ساياسي پروبلەماسىن شەشۋگە باعىتتالعان, ەكى الەمدىك ساياسي بلوكتىڭ تىرەسىنەن تۋىنداعان, مىڭداعان اسكەري جانە بەيبىت ادامداردىڭ جانىن قيعان سوعىس بولعانى اقيقات. دەمەك, 1979-1989 جىلدار ارالىعىندا اۋعانستاندا زۇلمات وتىن باستان كەشكەن جاۋىنگەرلەر «سوعىس ارداگەرلەرى» دەپ تانىلعانى قۇبا-قۇپ بولار ەدى. ءتۇيىندەپ ايتساق, بۇل سوعىستىڭ قاسىرەتى مەن ەستەلىگى ءالى تالاي ۇرپاققا ساباق بولارى ءسوزسىز.
