بۇگىنگى تاڭدا ءبىلىم بەرۋ ۇيىمدارىنا ەل-جۇرت ءۇشىن ەرەن ەڭبەك ەتكەن ەسىل ەرلەردىڭ ەسىمىن بەرۋ جاقسى ۇردىسكە اينالىپ كەلەدى. سوڭعى جىلدارى استانادا كوپتەگەن كوشە مەن مەكتەپ اتاۋعا يە بولدى. اتاپ ايتقاندا, بىلتىردان بەرى وسى كۇنگە دەيىن 70-كە جۋىق كوشەگە كورنەكتى تۇلعالار مەن جەر-سۋ اتتارى, 20-عا تارتا مەكتەپكە, 2 مادەني وشاققا بەلگىلى ادامداردىڭ ەسىمى بەرىلدى. استاناداعى ىرگەلى ءبىلىم بەرۋ وشاعىنىڭ ءبىرى سانالاتىن №38 مەكتەپ-ليتسەيگە قازاقتان شىققان تۇڭعىش ماتەماتيك-پروفەسسور, الاش زيالىلارىنىڭ سوڭعى تۇياعى, قوعام جانە مەملەكەت قايراتكەرى ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ ارداقتى ەسىمىنىڭ بەرىلۋى ۇجىم مۇشەلەرىن قۋانىشقا كەنەلتتى. قازاقتىڭ جالپاق تىلىمەن ايتساق, «اق تۇيەنىڭ قارنى جارىلعان كۇن» دەپ سۇيىنشىلەسەك تە ارتىقتىعى جوق.
قازاق ادەبيەتىنىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى, اقىن, دراماشى, ۇلتتىق ادەبيەتتىڭ كلاسسيگى ءىلياس جانسۇگىروۆتىڭ: «ءوز ەلىن, ءوز ەرلەرىن ەسكەرمەسە, ەل تەگى السىن قايدان كەمەڭگەردى؟» دەپ جىرلاعانىنداي, ۇزاق ۋاقىت بويى ءوز ەرلەرىمىزدى ەلەپ-ەسكەرمەي, جاتتىڭ جاقسىسىنا جارماسىپ, سوزىنە تامسانىپ كەلدىك. ول حالقىمىزدىڭ كىناسىنەن, ەلىمىزدىڭ ەزدىگىنەن ەمەس, كۇنىمىزدىڭ بىرەۋگە قاراعان كىرىپتارلىعىنىڭ سالدارى ەدى. تالاي اسىلىمىز بەن جاسىنىمىزدى جەر قىلا جامانداپ, اتىن اتاماق تۇگىلى, ەسىمىن دە ەسكەرمەي, ەلەۋسىز قالدىردىق. «ءار زاماننىڭ تۇسىندا ءبىر سۇرقىلتاي» دەمەكشى, ەلدىڭ تىزگىن-شىلبىرى جاتتىڭ قولىندا بولىپ, سونىڭ ايتقانىنا كونىپ, ايداعانىنا ءجۇرىپ, جەتەكتەگى اتتاي ءومىر سۇردىك. كەشەگى تەمىر تەگەۋرىندى كەڭەس-سوۆەت زامانىنىڭ يدەولوگيا شىرماۋىنان شىعا الماي, قاعىنان جەرىگەن قۇلانداي ءوز كوسەمدەرىمىز بەن شەشەندەرىمىزدەن جەرىنىپ, اتا-بابالارىمىزدىڭ وسيەتىن تاركى ەتتىك. «جات جارىلقامايدى, ءوز ولتىرمەيدى» دەگەن ۇلاعاتتى ءسوزدىڭ قادىرىنە جەتىپ, قاسيەتىن باعالاماي, جازا باستىق. «كۇلشەلى بالا كۇلىپ جەيدى, جاپىراعىن جۇلىپ جەيدى» دەپ جات جۇرتتىڭ قاس-قاباعىنا قارادىق. ولار بىزگە تاۋەلدى مەن تاۋەلسىزدىك ۇعىمدارىنىڭ اراجىگىن اجىراتىپ, ۇعىندىرىپ بەرگەندەي بولدى. «ءوزىڭدى-ءوزىڭ جاتتاي كۇت, جات جانىنان ءتۇڭىلسىن» دەگەن قازاقتىڭ ماقالىنداي, دەربەس ەل بولماي, كوسەگەمىز كوگەرمەيتىنى اقيقات ەدى. ەكى تىزگىن, ءبىر شىلبىر قولىمىزعا ءتيىپ, تاۋەلسىز ەل اتانعان ساتتەن باستاپ ەتەك-جەڭىمىزدى جيناي باستادىق. ەلىمىزدىڭ شارۋاشىلىق, مادەنيەت, عىلىم, ءبىلىم, ءتىل, ىشكى-سىرتقى ساياسات سىندى الۋان قىرلى ماسەلەلەرىن ەشكىمگە جالتاقتاماي, ءوزىمىز شەشەتىن دارەجەگە جەتتىك. مەكتەبىمىز ءالىمحان ەرمەكوۆتىڭ اياۋلى ەسىمىن العان مەزەتتە تەبىرەنبەگەن جان كەمدە-كەم بولدى. ەر ەڭبەگى ەلەنبەي قالمايتىنىنا كوزىمىز ابدەن جەتتى. الەكەڭنىڭ ۇلى رۋحى جاڭا بۋىن, جاس ۇرپاقپەن كوزگە شالىنبايتىن اسا نازىك ساۋلەلەر ارقىلى قاۋىشقانداي كۇي كەشتىك.
ءالىمحان ابەۋۇلى ەرمەكوۆ – سان قىرلى تالانت يەسى. ول عالىم-ۇستاز رەتىندە جوو مەن تەحنيكالىق جوعارى وقۋ ورىندارىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە ارنالعان «ۇلى ماتەماتيكا كۋرسى» اتتى ەڭبەگىن جازىپ, وقۋ قۇرالى ەتىپ ۇسىندى, عالىمنىڭ ماتەماتيكالىق تەرميندەردى قازاقى ۇعىممەن استاستىرا بەرۋى, ونىڭ شاكىرت تۇسىنىگىنە وڭاي, ۇعىنىقتى ىقپال ەتەتىنىن ءومىر ءوزى دالەلدەدى. بەلگىلى جازۋشى انەس ساراي: «احاڭنىڭ جازۋى (توتە جازۋ) قازاقتىڭ ميىنا سايكەستەندىرىلىپ جاسالعان, ميىنا قۇيىلىپ تۇرادى» دەپ جازعانىنداي, ءالىمحان ابەۋۇلىنىڭ جاساعان ماتەماتيكالىق تەرميندەرى دە قازاق بالاسىنا سونداي ۇعىنىقتى ءارى تۇسىنىكتى بولدى. ءالىمحان ابەۋۇلى ەرمەكوۆ – ەنتسيكلوپەديالىق ءبىلىم يەسى, ول ءوز زامانىندا ساياسي, ۇلتتىق, مەملەكەتتىك ماسەلەلەرگە دە بىلەك سىبانا اتسالىستى. قازاق تاريحىنداعى ەڭ اتىشۋلى, ۇرپاقتان-ۇرپاققا ۇزىلمەي جالعاسىپ كەلگەن ەكى داۋ بار. ول – جەر داۋى جانە جەسىر داۋى. الاش قايراتكەرلەرىنىڭ باستى ۇستانىمى جەرگە بايلانعان اۆتونوميا قۇرۋ بولاتىن. جەرسىز ۇلت, مەملەكەت بولمايتىنىن, بولاشاق جوعىن الاش زيالىلارى وتە جاقسى ءتۇسىندى. قۇنانباي قاجى وسكەنبايۇلىنىڭ: «حالىق وسەدى, جەر وسپەيدى» دەگەن ءسوزىنىڭ ماڭىزى ماڭگىلىك وزەكتى بولىپ قالا بەرەدى. ءبىز مەملەكەتتىك دەربەستىككە قول جەتكىزگەننەن بەرى تەرريتوريالىق (جەر) داۋدان امانبىز. بۇگىنگى الەمدە 9-ورىنعا يە بولىپ وتىرعان قازاق مەملەكەتى جەر كولەمىنىڭ اۋماعىن نەگىزدەپ, ىرگەتاسىن قالاپ, بەكىتىپ بەرۋدەگى الاش قايراتكەرلەرىنىڭ ەڭبەگى ۇشان-تەڭىز. 1920 جىلى تامىز ايىندا كرەملدە ۆ.لەنين مەن ي.ءستاليننىڭ قاتىسۋىمەن ۇلكەن جيىن وتەدى. وعان ايگىلى الاش زيالىلارى ءا.بوكەيحانوۆ, ا.بايتۇرسىنوۆ, م.دۋلاتۇلى, ت. ب. قاتىستى. وسى جينالىستا قازاق جەرىن تۇتاستاندىرۋ جونىندە 29 جاستاعى ءالىمحان ەرمەكوۆ 7 ساعاتتاي بايانداما جاساپ, قازاق جەرلەرىن تاريحي, ساياسي, شارۋاشىلىق, دەموگرافيالىق, مادەني-تۇرمىستىق تۇرعىدان ناقتى فاكتىلەرمەن, بۇلتارتپاس مىسالدارمەن دالەلدەپ بەرەدى. سونىڭ ناتيجەسىندە اقمولا, سەمەي گۋبەرنيالارى مەن قوستاناي ۋەزىنىڭ رەسەيدىڭ چەليابى وبلىسىنا قاراپ كەتكەن قازاق جەرلەرى رەسپۋبليكاعا قايتارىلادى. سول ۋاقىتتا قازىرگى قازاق جەرىنىڭ تۇتاستىعى مەن شەكاراسىن شەگەندەۋدەگى ءالىمحان ابەۋۇلىنىڭ ەڭبەگى اسا زور سەرپىلىس تۋعىزدى. بۇگىنگى تاڭدا ەلىمىزدىڭ مادەنيەت, عىلىم, ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرىنە الاش قايراتكەرلەرى ەسىمدەرىنىڭ بەرىلە باستاۋى تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ ءبىلىم بەرۋ سالاسىنا سونى سەرپىن بەرەتىنى داۋ تۋعىزبايدى. قالامىزداعى ىرگەلى ءبىلىم بەرۋ وشاعىنىڭ ءبىرى سانالاتىن №38 مەكتەپ-ليتسەيگە ءالىمحان ەرمەكوۆتەي ءبىرتۋار تۇلعا ەسىمىنىڭ بەرىلۋى ۇستازدار ۇجىمى مەن وقۋشىلار قاۋىمى ءۇشىن ماقتانىش ءارى جاۋاپكەرشىلىك جۇكتەيدى. مەكتەپ-ليتسەي جاراتىلىستانۋ-ماتەماتيكا باعىتىنداعى ءبىلىم بەرەتىن ۇيىم قاتارىندا بولعاندىقتان, ۇلى عالىمنىڭ ەڭبەكتەرىن باسشىلىققا الا وتىرىپ, تىڭ باستامالارعا ۇيىتقى بولادى دەپ ءۇمىت ارتامىز. مەكتەبىمىزدە ءالىمحان ابەۋۇلىنىڭ ەسىمىن ۇلىقتاۋ ماقساتىندا كوپتەگەن ءىس-شارا ۇيىمداستىرىلدى. مەكتەپتىڭ ونەرپاز وقۋشىلارىنىڭ ۇيىمداستىرۋىمەن كونتسەرت بەرىلىپ, وندا ونەرلى بالالار ءان-كۇي ورىنداپ, ءالىمحان ابەۋۇلىنا ارناعان ولەڭدەرىن وقىپ بەردى. 9 «ءا» سىنىپ وقۋشىسى حاميت ساكەن الاش اقىنى س.تورايعىروۆتىڭ «تانىستىرۋ» ولەڭىن وقىپ, كوپشىلىكتى ريزا ەتتى. ول ولەڭىندە اقىن ءالىمحان ابەۋۇلىنىڭ ءاليحان بوكەيحاننان كەيىنگى ەكىنشى تۇلعا ەكەنىن ايتىپ, كۇللى قازاققا جار سالادى. بۇل ولەڭدى ەستىگەندە تولقىپ-تەبىرەنىپ, تۇلا بويىڭدى جىگەر بيلەپ, شابىتتاناسىڭ. ول ءوز ولەڭىندە ءالىمحان ابەۋۇلى حالقىنىڭ جەل جاعىنا پانا بولعان اسقار تاۋداي اسقاق بەينەسىن ولەڭمەن ورنەكتەپ, جاستارعا ۇلگى-ونەگە ەتىپ سۋرەتتەيدى. سالتاناتتى جيىننىڭ سوڭىندا مەكتەپ باسشىسى ق.مۇقانوۆ مەكتەپتىڭ تۇتاس قابىرعاسىنا ويىپ سالىنعان ءالىمحان ابەۋۇلىنىڭ الىپ ءمۇسىنى قاشالعان ەسكەرتكىش تاقتا بارەلەفتىڭ شىمىلدىعىن ايقارا ىسىرىپ, سۇيىنشىلەپ تۇرىپ اشىپ بەردى.
مەكتەپ-ليتسەي ۇجىمى – مۇعالىمدەر مەن وقۋشىلار زور جاۋاپكەرشىلىكپەن بولاشاققا نىق قادام جاسادى, وسى ءۇشىن سوزدە, ىستە, تىلدە ءبىر بولۋ – ماقسات.
ماۋلەتقالي راحىمباەۆ,
ءالىمحان ەرمەكوۆ اتىنداعى №38 مەكتەپ-ليتسەيى
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانىنىڭ مۇعالىمى,
قر ءبىلىم بەرۋ ءىسىنىڭ ۇزدىگى
