بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ 2023 جىلعا ارنالعان دۇنيەجۇزىلىك سۋدى دامىتۋ ەسەبىندە الەم ەلدەرى حالقىنىڭ 26 پايىزىندا تازا اۋىز سۋ كوزى جوق, ال 46 پايىزى انتيسانيتارلىق جاعدايدا ءومىر سۇرەدى دەپ كورسەتىلگەن. ياعني 3,5 ميللياردقا جۋىق ادام جىلىنا كەمىندە ءبىر اي سۋ سترەسىندە ءومىر سۇرەدى. سوڭعى 40 جىلدا جاھاندىق سۋدى تۇتىنۋ جىلىنا شامامەن 1 پايىزعا ءوسىپ كەلەدى.
عالىمدار دۇنيە جۇزىندەگى سۋدىڭ 70 پايىزى ەگىن شارۋاشىلىعىنا كەتەتىندىكتەن, سالادا سۋدى ۇنەمدەۋ تەحنولوگياسىن ەنگىزۋدى كەشىكتىرمەۋدى, ونەركاسىپتەن شىعاتىن سۋدى قايتا وڭدەپ, قولدانۋدى كوتەرىپ, دابىل قاعۋدا. قازىر سۋدىڭ ماۋسىمدىق تاپشىلىعى ورتالىق افريكا, شىعىس ازيا جانە وڭتۇستىك امەريكانىڭ كەيبىر ايماعىندا سەزىلە باستاسا, تاياۋ شىعىس پەن ورتالىق ازيادا سۋ تاپشىلىعىنىڭ قاۋپى ارتا ءتۇستى.
حالىقارالىق ۇيىم سۋ تۇتىنۋ بويىنشا الەمدە كوشباسشى ەلگە تۇرىكمەنستاندى جاتقىزادى. بۇل ەل جىلىنا جان باسىنا شاققاندا 5319 تەكشە مەتر سۋدى تۇتىنادى. قازاقستاندىقتار جان باسىنا شاققاندا ءبىر جىلدا – 2345 تەكشە مەتر, وزبەكستان – 2295 تەكشە مەتر, قىرعىزستان – 1989 تەكشە مەتر, تاجىكستان 1895 تەكشە مەتر سۋدى ءوز ماقساتىنا قولدانادى. دەمەك, سالىستىرمالى تۇردە ءبىزدىڭ ەلدە سۋدى تۇتىنۋ دەڭگەيى جوعارى. بۇل – ويلانتاتىن كۇردەلى ماسەلە. ويتكەنى ءبىزدىڭ ەلگە كەلەتىن سۋ كوزدەرى ترانسشەكارالىق وزەندەرگە بايلاۋلى. سۋ ءبىزدىڭ كەمەلدى كەلەشەگىمىزدىڭ كەپىلى دەسەك, قازىردەن باستاپ جۇيەلى جۇمىس اتقارۋىمىز كەرەك. پرەزيدەنت قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ «ادىلەتتى قازاقستاننىڭ ەكونوميكالىق باعدارى» اتتى جولداۋىندا سۋ تاپشىلىعىنىڭ الدىن الۋدا سۋ شارۋاشىلىعى جۇيەسىن ءتيىمدى جۇرگىزۋدى, ترانسشەكارالىق سۋلاردى ۇتىمدى پايدالانۋدى ۇكىمەتكە شەشۋدى تاپسىردى. سوعان ساي, سۋ رەسۋرستارى جانە يرريگاتسيا مينيسترلىگى قۇرىلعالى جارتى جىل ءوتتى. مينيسترلىكتىڭ ناقتى باعىت-باعدارى, جۇيەلى جوسپارى قانداي؟ بۇل سۇراققا ناقتى جاۋاپتى قاشان, قالاي الامىز؟ Amanat پارتياسىنىڭ «حالىقپەن بىرگە!» سايلاۋالدى باعدارلاماسى 10 باسىمدىقتى قامتىسا, سونىڭ ەڭ نەگىزگىسىنىڭ ءبىرى – سۋ ماسەلەسىن شەشۋ.
جاۋاپتى ۆەدومستۆو سۋدى ستراتەگيالىق باسىمدىق ەتىپ, ناقتى قانداي ناتيجەگە قول جەتكىزە الادى؟ بىزگە ماڭىزدىسى – وسى. سوندىقتان مىنا ۇسىنىستاردى قاراستىرۋدى سۇرايمىز:
- سۋدى ۇنەمدەيتىن وزىق تەحنولوگيالاردى ەنگىزىپ, ينفراقۇرىلىمىن جەتىلدىرۋ قاجەت. تەحنولوگيالىق پروتسەسس اۋىل شارۋاشىلىعىنان ءىرى ءوندىرىس سالاسىنا مەيلىنشە قامتىلۋى ماڭىزدى. اسىرەسە ءوندىرىس ورىندارىندا سۋدى قايتا وڭدەپ قولدانۋدا ەنگىزۋ ءتيىس.
- مەملەكەتارالىق كوميسسيالاردا ەل مۇددەسىنە ساي ترانسشەكارالىق وزەندەردەن الاتىن سۋدىڭ ناقتى كولەمىن بەلگىلەپ, ەل اۋماعىندا تەزدەتىپ سۋ قويمالارىن سالۋدى شەشۋ كەرەك.
- بارلىق سالاعا قاجەتتى سۋدى تسيفرلاندىرىپ, «كولەڭكەلى سۋ نارىعىن» شەكتەۋ كەرەك. ونسىز سۋدى ۇنەمدەۋ مۇمكىن ەمەس.
- شارۋاشىلىق سۋ مەن اۋىز سۋدىڭ ءنورماتيۆىن انىقتاپ, كولىك جۋ ورتالىقتارىنا اۋىز سۋدى قولدانۋدى شەكتەۋ كەرەك. ماسەلەن, شىمكەنت قالاسى بويىنشا سۋ تۇتىنۋ تاۋلىگىنە ورتا ەسەپپەن 198,9 مىڭ تەكشە مەتردى قۇرايدى. وڭتۇستىكتەگى مەگاپوليستە 195 كولىك جۋ ورنى بار. بۇل رەسمي تىركەلگەن كولىك جۋ ورنى عانا. ەندى قاراپايىم اريفمەتيكا بويىنشا ەسەپتەپ كورەيىك, ءبىر اۆتوكولىكتى تولىق جۋعا 50-60 ليتر سۋ كەتەدى. سوندا ءبىر تاۋلىكتە 195 كولىك جۋ ورنىندا 10 كولىكتەن جۋعاندا 975 مىڭ ليتر سۋ, ياعني 975 مىڭ شارشى مەتر سۋ شىعىندالادى. بۇعان ەل اۋماعىنداعى قالالار مەن كەنتتەردەگى مىڭداعان كولىك جۋ ورىندارىن قوسىڭىز.
مەملەكەت باسشىسى قاسىم-جومارت كەمەلۇلى توقاەۆ ايتقانداي, 2050 جىلعا قاراي ورتا ازياداعى قۋاڭشىلىق جىلىنا ءجىو-ءنىڭ 1,3 پايىز مولشەرىندە زيان كەلتىرۋى مۇمكىن. وزەكتى ماسەلەگە قازىر مويىن بۇرىپ, ىسكە كىرىسپەسەك, ەرتەڭ كەش بولادى.
دانابەك يسابەكوۆ,
ءماجىلىس دەپۋتاتى
