تاريح بەزبەنىنە سالساق, ءجۇز جىل – ادام بالاسى ءۇشىن اۋىز تولتىرىپ ايتاتىنداي ۇلاعاتتى عۇمىر. ال وسى ولشەمدى ءباسپاسوزدىڭ شىعۋ دەرەگىمەن بايلانىستىرساق, بۇل – ۇزاق شەجىرە, ۇلتتىق مۇرا, تاريحي قۇندىلىق. اقمولا وبلىسىنىڭ «ارقا اجارى» گازەتى بۇگىنگى تاڭدا وسىنداي دارەجەگە جەتكەن باسىلىمعا اينالدى.
گازەتتىڭ باستاۋىندا تۇرعان كورنەكتى مەملەكەت جانە قوعام قايراتكەرى ساكەن سەيفۋللين «تار جول, تايعاق كەشۋ» رومانىندا «ءار جەردە گازەت شىعارا باستادى. سەمەيدە – «سارىارقا», تاشكەنتتە – «الاش» گازەتى, سوڭىنان «بىرلىك تۋى», بوكەيلىكتە, استراحان قالاسىندا – «ۇران», اقمولادا – «تىرشىلىك» گازەتى, ورىنبوردا – بۇرىنعى بەلگىلى «قازاق» گازەتى.
ال گازەتتىڭ قالاي شىققانى جونىندە ايتار بولساق, ساكەن سەيفۋللين 1917 جىلدىڭ كوكتەمىندە كەزەكتى ءبىر جينالىستا «جاس قازاق» ۇيىمىنىڭ ءۇنى ۇلت تىلىندە گازەت شىعارۋ كەرەكتىگىن ۇسىنادى. بۇل ۇسىنىستى كوپشىلىك قولداپ, قولما-قول اقشا جيناپ, باسپاحانا ۇيىمداستىرۋ قولعا الىنادى. كوپ ۇزاماي قازاننان تۇيەگە ارتىلىپ باسپاحانا جابدىقتارى جەتكىزىلەدى. وسىلايشا, ارقا وڭىرىندەگى تۇڭعىش قازاق ءتىلدى باسىلىم – «تىرشىلىك» گازەتى جارىققا شىعا باستايدى.
مىنە, سول ۋاقىتتان بەرى تالاي سىننان وتكەن «تىرشىلىك» بۇگىندە عاسىر جاساعان عيبراتتى باسىلىمعا اينالىپ وتىر. ءار جىلداردا «جاڭا ارقا», «كولحوز ەكپىندىسى», «اقمولا ەكپىندىسى», «ستالين تۋى», «ەسىل پراۆداسى», «تىڭ ولكەسى», «كوممۋنيزم نۇرى» دەپ اتاۋىن وزگەرتىپ وتىرعان, بۇگىنگى تاڭدا «ارقا اجارى» دەپ اتالاتىن گازەت ءوزىنىڭ شىققان مەرزىمىندەگى ساياسي-قوعامدىق ءومىردىڭ جارشىسى بولىپ كەلە جاتقانىن, تاريحي ساباقتاستىقتى ۇزبەي جالعاستىرىپ كەلە جاتقانىن اتاپ ايتقانىمىز ءجون.
«ارقا اجارى» گازەتىنىڭ تاريحىنا ۇڭىلسەك, وسى باسىلىمنىڭ بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ۇزىلمەي جەتۋىنە ايرىقشا ۇلەس قوسقان رەداكتور-باسشىلاردىڭ ولشەۋسىز ەڭبەگىن كورەمىز. ماسەلەن, مۇقات مەيىرمانوۆ, قاسىم سۇلەيمەنوۆ, بايازيت بورانباەۆ, ءابۋ ايزاحمەتوۆ, ومىرزاق وكىشەۆ, ابىلاي مۇزدىباەۆ, كەڭەس ۇسەباەۆ, احمەديا العوجين, سۇلەيمەن سەيىتوۆ, ساپارجان حايداروۆ, ءانۋار يپماعانبەتوۆ, امىرعالي نۇركىشەۆ, وكتيابر الىبەكوۆ, جومارت ابدىحالىق جانە باسقا دا قالامگەرلەردىڭ ەسىمى ەل ساناسىنان وشكەن جوق.
وسى گازەتكە ءوز باسىم «كوممۋنيزم نۇرى» كەزىندە كەلگەن ەدىم. بۇل ەل ىشىندە تاۋەلسىزدىكتىڭ ەلەسى ەكپىن العان شاق بولاتىن. 1990 جىلدىڭ كۇزىندە وبلىستىق گازەتتىڭ ەسىگىن يمەنە اشىپ, كەڭپەيىل باس رەداكتور وكتيابر الىبەكوۆ اعانىڭ قابىلداۋىندا بولعان ءساتىمدى ەشقاشان ۇمىتپاسپىن. جانى جايساڭ جومارت ابدىحالىقوۆ اعا جەتەكتەپ الىپ بارعان ەدى. الدىندا رەداكتسياعا ەكى ماقالا جازىپ جولداپ جىبەرگەنمىن. اۋعان سوعىسىنا قاتىسىپ, ودان كەيىن تسەلينوگرادتاعى پەداگوگيكالىق ينستيتۋتتى ءبىتىرىپ, ءۇي الامىن دەپ قۇرىلىستا جۇرگەن جەرىمنەن وسىلايشا شاقىرتۋ العانىم عوي. سودان باس رەداكتور اڭگىمەنى كوپ سوزباي, «مىنا جازعاندارىڭ بىزگە ۇنادى, گازەتكە جۇمىسقا كەلۋگە قالايسىڭ؟» دەپ توتەسىنەن ءبىر-اق قويدى. بالا كەزىمنەن ولەڭ جازىپ, اڭگىمە وقۋدان جالىقپايتىن مەن ءۇشىن بۇل «كۇتپەگەن باقىت» بولدى. وسىلايشا, مەنىڭ جۋرناليستىك ءومىرىم دە باستالىپ كەتكەن ەدى. «كوممۋنيزم نۇرى» گازەتىنىڭ اتاۋى «ارقا اجارى» بولىپ وزگەرگەن كۇنگى, ياعني وسى وقيعاعا بايلانىستى باس رەداكتورمەن سۇحباتىمنىڭ ءبىرىنشى بەتكە شىعۋى, ەلىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك العان كۇنى گازەتتە كەزەكشى رەداكتور بولعانىم جادىمدا ماڭگىلىك ساقتالىپ قالدى.
وسى گازەتتە ءجۇرىپ ءمادي حاسەنوۆ, ساپار سايدالين, ۇكىمەت ءسۇيىنجانوۆ, رامازان احمەتوۆ, الدان سمايىل, جىلقىباي جاعىپارۇلى, ءبادۋان يماشۇلى, بايمۇرات ەسماحانوۆ, ءىلياس قاراعوزين, كاكىباي ءجۇسىپوۆ, امانگەلدى جۇمابەك, ماعجان سادىحانۇلى, تولەگەن ىلدەباەۆ, امانتاي ەسىلوۆ, مارات دادىكباەۆ, مۇراتبەك توقتاعازين, تالعات قاسەن, تالعات سانسىزباي, ورىنباي بالمۇرات, راقيا الىبەكوۆا, ناعيما قويشىباەۆا, باقىت مۇقىشەۆا, راۋشان دوسحوجينا جانە باسقا دا قارىمدى قالامگەرلەرمەن, ءباسپاسوز ماماندارىمەن ارىپتەس بولعانىمدى ماقتان تۇتامىن. وسىنداي قازاق باسپاسوزىنە, ونىڭ ىشىندە وبلىستىق گازەتكە ولشەۋسىز ەڭبەك سىڭىرگەن شىعارماشىل ازاماتتاردىڭ ارقايسىنان ءتالىم العانىم ءسوزسىز. ءتورت جىل وسى گازەتتە قىزمەت ىستەپ, 1995 جىلى «اقمولا اقيقاتى» گازەتىنە اۋىسقان ەدىم. سودان بەرى ەلوردامىزدىڭ «استانا اقشامى» گازەتىنىڭ «وتىمەن كىرىپ, كۇلىمەن شىعىپ» جۇرگەن جايىمىز بار.
2005 جىلدان بەرى «ارقا اجارى» گازەتى اقمولا وبلىسىنىڭ قازىرگى ورتالىعى كوكشەتاۋ قالاسىندا شىعا باستادى. گازەت تىزگىنىن كورنەكتى قالامگەر, مايتالمان جۋرناليست جابال ەرعاليەۆ باسقاردى. گازەت جاڭا كەلبەتكە يە بولىپ, وقىرماندارىنىڭ ءىلتيپاتىنا بولەنە بەردى. 2011 جىلى قر پارلامەنتى سەناتىنا دەپۋتات بولىپ سايلانعان باس رەداكتور ج.ەرعاليەۆ استاناعا اتتانار الدىندا «مەن بۇگىنگى ءوز بيىگىمە قوس قاناتىممەن ۇشىپ بارامىن. بىرەۋى – مەنىڭ «كوكشەتاۋ» گازەتىم, ەكىنشىسى – ءوزىمنىڭ «ارقا اجارىم» دەپ, رەداكتسيانىڭ ەستەلىك كىتابىنا قولجازباسىن قالدىرىپتى. بۇل گازەتكە دەگەن, كاسىپكە دەگەن سۇيىسپەنشىلىكتىڭ بەلگىسى بولسا كەرەك. سوڭعى التى جىلدا «ارقا اجارىنىڭ» باس رەداكتورى قىزمەتىن قارىمدى قالامگەر, بىلىكتى ءباسپاسوز مامانى قايىرباي تورەعوجا ابىرويمەن اتقارىپ كەلەدى. گازەت وسىعان دەيىنگى باعىت-باعدارىن ساقتاي وتىرىپ, زامان تالابىنا قاراي تۇلەپ, كورىنە ءبىلدى.
تۇپتەپ ايتقاندا, بۇگىنگى كۇندە 100 جىلدىعىن اتاپ وتىرعان اقمولا وبلىستىق «ارقا اجارى» گازەتى قازاق ەلىندەگى ءباسپاسوز كەڭىستىگىندە ءوز بيىگىن باعىندىرىپ, جاڭا بەلەستەرگە بەت الىپ بارادى.
عالىم قوجابەكوۆ
