Адам қартаяды, уақыт өз дегенін істейді. Қанша тырысып, сонша бетімізге күтім жасап, әдемі көрінуге тырыссақ та, сырт келбетімізге көңіліміз толмайтын күндер көбейеді. Өмір заңынан қашып құтыла алмаймыз. Шаш ағарады, әжім пайда болады, күш кемиді. Тістің түсуінен бастап қимыл-қозғалысымыз қиындап, буынымыз сырқырап, созылмалы ауру асқынған сайын жанға батып, өрши бастайды.
Адам енді айнадағы өзінің келбетіне көңілі толмайды. Уақыт өте келе өзін тартымсыз, әлсіз, дәрменсіз сезінеді. Ауру қысқан кезде өлім туралы ойлап, оның қорқынышы, түрлі ой адамды терең күйзеліске түсіреді. Ал өмір болса әдеттегідей жалғасады, жастар жетіліп, жеке өмірін құрады, өсіп-өнеді. Кейде өз тірлігінен ауыспай, үлкендерге назар аударуға мән бермей, өз ісінен арылмай жатады. Осы бір өзгерістің, бәлкім, ұрпақтар арасындағы қарама-қайшылықтың аясында зейнеткерлердің қоғамға деген көзқарасы бір жақты болып өзгереді. Күні кеше ғана өмірдің қайнаған ортасында жүрген зейнеткерлер бұл жағдайға іштей қарсылық білдіреді. Өкініштісі, қарияларға деген қоғамда қалыптасқан көзқарас, айналасындағылардың пікірі, жақын-жуығына деген кейісі де осыдан шығады. Мұндай көзқараспен қарт адам айналасындағыларды ренжітіп қана қоймай, өзі де қиналады. Үнемі депрессия жағдайында болғандықтан, ол қолдауды қажет етеді.
Егде жастағы адамдарға психологиялық көмек көрсету келесі міндеттерді орындауы керек:
– адамға осы өмір кезеңінің ішкі құндылығын, оның өмірдің басқа кезеңдеріне қатысты сабақтастығын көруге көмектесу. Қарапайым тілмен айтқанда, кәрілік – өмірлік циклдің табиғи жалғасы, оның өзіне тән жағымсыз да, жағымды да ерекшелігі бар. Бұл шындықты қабылдауға тырысу керек, өткенге өкінбей өмір сүру керек;
– зейнеткерді дене шынықтыру дайындығын жақсарту бойынша шаралар қабылдауға ынталандыру. Денедегі өзгерістер сөзсіз болады, бірақ сіз бұл процесті басқара аласыз және дененің қартаюын бәсеңдете аласыз. Бұған физикалық және ақыл-ой белсенділігін үнемі жаттықтыру арқылы қол жеткізуге болады.
Міндеттерді орындау оңай емес, кейде адамның өзі өзгергісі келмейтіндіктен, өзінің жалқаулығын кәрілікпен және әлсіздікпен ақтайтындықтан мүлдем мүмкін емес. Бірақ қаласаңыз, кез келген орындалатын тапсырманы орындауға болады. Қарт адамға қолдау көрсететін психологтың міндеті – белгілі бір жұмыс принциптерін сақтауды талап ететін міндеттерді адал орындау. Оларды тізіп көрейік:
- Ешқандай зиян келтірмеу. Барлық принциптің ең маңыздысы. Қартайған кезде психика өзгеретіндіктен, әдетте, жақсы жаққа емес, тұлғаның жағымсыз қасиеті күшейеді, мысалы, өкпелеу, ашулану, күдіктену және т. б. Сондықтан ренжітпеу үшін сөзіңізді таразылап, әзіл-қалжыңды мұқият пайдалану керек.
- Сыйластық. Зейнеткер де адам. Ол сізге ұнамаса да, сіз оған немқұрайдылық көрсетіп немесе жақтырмайтыныңызды білдіріп, теріс көзқарасыңызды көрсетпеуіңіз керек. Оған қолдау мен негізгі күтімді қажет ететін адам ретінде қараңыз.
- Сөйлеудің қолжетімділігі. Жас ұлғайған сайын ми қызметі бұзылатындықтан, танымдық процестердің өнімі де (ойлау, зейін және т. б.) төмендейді, сондықтан егде жастағы адамдармен сөйлескенде психологтың сөзі өте анық болуы керек және екі жақты түсіндіруге жол бермеу керек. Сөйлемдер тым ұзақ болмауы керек және белгілі сөздерден тұруы керек. Арнайы терминдерді түсіндіру қажет.
Өмір – үздіксіз қозғалыс. Өзеннің ағысы өзен арнасының бүкіл ұзындығында сақталатыны сияқты, кәрілік те бұл принципті жоққа шығармайды. Ойлау енді соншалықты өнімді болмаса да, ұмытшақтық барған сайын жиі кездеседі, бұл проблема емес, жаңа дағды мен қабілетке ие болу мүмкіндігі сақталады. Жаңа білімді меңгеру, жасау және жетілдіру, өзін сол немесе басқа хоббиде жүзеге асыру қабілеті өмірімізді мағыналы, бізді бақытты етеді. Дүниені зерттеп, өзін өзге қырынан көрген зейнеткер жас туралы ойлауды тоқтатады, ескі жетістіктер мен сәтсіздіктерді жадында қалдырады да, қазіргі сәтте өмір сүре бастайды.
Рустам ИБРАГИМОВ,
№4 қалалық емхана психологы
