Amanjol ÄBDIRAHMANOV, Astana qalasy äkımdıgınıŋ Jūmyspen qamtu ortalyǧynyŋ direktory: JŪMYSSYZDARDYŊ JŪMYSQA ORNALASUYNA JÄRDEMDESEMIZ

– Sälemetsızder me? Bügın­gı taŋda Astanada jūmyssyzdyqty joiu maqsatynda auqymdy ıster atqarylyp jatqanynan habardarmyz. Osy  «Jū­myspen qamtu-2020» baǧ­­darlamasy boiynşa qandai jūmystar jür­gızılıp jatyr?
– 2011 jyldan bastap Astanada baǧdarlamanyŋ bırınşı baǧyty jüzege asyryluda. Sol boiynşa öz betınşe jūmyspen ainalysuşylardy, jūmys­syzdardy jäne tabysy az adamdardy oqytumen bırge olardyŋ jūmysqa ornalasuyna järdemdesudemız. Osylaişa, azamattardyŋ eŋbek äleuetın damytu, tūrǧylyqty jerı boiynşa jūmysqa ornalasuyna järdemdesu arqyly olardyŋ jūmyspen tūraqty jäne nätijelı qamtyluyn qamtamasyz etudemız.
– Būl baǧdarlamaǧa kım­der qatysa alady?
– Būl baǧdarlamaǧa öz be­tınşe jūmyspen ainalysu­şylar, jūmyssyzdar jäne tabysy az adamdar qa­ta­­ryndaǧy Qazaqstan Respublikasynyŋ azamattary men oralmandar qatysa alady.

– Jasym 20-da, jūmys­­syzbyn. Käsıbi bılımım joq, jūmysqa ornalasqym keledı. Maǧan qandai kömek bere alasyzdar?
– Eger sızdıŋ eşqandai bılımıŋız nemese mamandy­ǧyŋyz joq bolsa, «Jū­mys­pen qamtu-2020» baǧ­darlamasy şeŋberınde bızdıŋ ortalyq arqyly käsıptık daiarlau kursyn nemese kolledjderde oqyp, bılım aluyŋyzǧa bolady.
– Sonda käsıptık daiar­­lau qaida jäne qanşa uaqyt oqytylady?   
– Mūndai oqu jergılıktı kolledjderde 36 ai merzım­ı­men oqytylady.
– Kolledjde oqyǧanda şäkırtaqy tölene me?
– İä, baǧdarlama şeŋbe­rınde oqityn bolsaŋyz, sızge 12 188 teŋge kölemınde şäkırtaqy tölenedı.

– Qaiyrly kün, Amanjol Keŋesbaiūly! Men – jūmyssyzbyn, sızderge tırkelu üşın qandai qū­jattar qajet?
– Jūmys ızdegen jūmyssyz azamattar bızdıŋ ortalyqqa meken-jaiy boiynşa tır­keledı. Al, jūmyssyz azamattardy tırkeu üşın sızdıŋ jeke basyŋyzdy kuälandyratyn qūjatyŋyz, salyq töleuşınıŋ tırkeu nömırı (STN) nemese jeke säikestendıru nömırı (JSN), äleumettık jeke kodyŋyz (ÄJK) jäne tūraqty tūrǧylyqty jerı boiynşa tırkelgenın rastaityn qūjatyŋyz (azamattardy tırkeu kıtaby, mekenjai biurosynyŋ anyqtamasy, selolyq nemese auyldyq äkımderdıŋ anyqtamasy) ben bılımıŋız turaly qūjattar, atap aitsaq, attestat, kuä­lık, diplomyŋyz jäne oqu oqyǧanyŋyzdy rastaityn basqa da qūjattaryŋyz, mäselen kuälık, sertifikat qajet. Sondai-aq, eŋbek qatynastaryn jasaityn qyzmetkerler üşın eŋbek kıtapşasynyŋ köşırmesı nemese eŋbek qyzmetın rastaityn özge de qūjattardyŋ boluy şart.

– Men Taraz qalasy­nan köşıp kelgenmın, mamand­yǧym – mūǧalım. Aty-jönım – Bibıjan Qasymqyzy. Mūǧalımnıŋ jūmysy auyr, sondyqtan balabaqşaǧa tärbieşı bolǧym keledı. Sızderdıŋ ortalyq arqyly tırkelıp, jūmys tabuǧa bolady degendı estıp edım. Ol üşın ne ısteuım  kerek?
– Bibıjan, eger maman­dy­ǧyŋyz boiynşa özıŋız­ge laiyqty jūmys tap­pa­ǧan bolsaŋyz, sız bız­dıŋ ortalyqqa kelıp, «Jū­mys­pen qamtu-2020» baǧ­darlamasy  boiynşa 3 ai merzımımen qaita daiarlau kursyn oquǧa qatysa alasyz.
– Al, käsıptık daiarlau jäne qaita daiarlau kurs-taryn oqu üşın qandai qūjattar qajet?
– Joǧaryda aitylǧan qūjattarǧa qosa ötınış be­ruşınıŋ kelısımımen Qa­zaqstan Respublikasy Eŋbek jäne halyqty äleumettık qorǧau ministrlıgınıŋ «Zei­netaqy töleu jönındegı mem­lekettık ortalyǧy» res­publikalyq memlekettık qazynalyq käsıpornynyŋ derekqorynan alynǧan, uä­kılettı organ kuälandyrǧan tabysy turaly anyqtama nemese tabysy turaly üzındı jäne densaulyq saqtau sala­syndaǧy uäkılettı organ bekıtken nysanǧa säikes den­saulyq jaǧdaiy turaly anyqtama qajet.

– Amanjol Keŋes­baiūly, men – käsıp­kermın. Bügıngı taŋda mektepke deiıngı ba­lalar mekemelerıne degen sūranys köp. Özımnıŋ qanşama tanysym bala­la­ryn qaldyratyn jer bolmaǧandyqtan, jū­mys­syz üide  otyr. Onyŋ jū­mysy köp ärı qiyn eke­nın de bılem. Degenmen, basqalarǧa septıgım tise degen nietpen jaŋadan balabaqşa aşqym keledı. Bıraq, kadr mäselesın qalai şeşetınımdı aqyldasyp alaiyn dep edım. Mäselen, balabaqşama tärbieşı qajet. Qandai keŋes beresız?
–  Bırınşıden, jūmys be­ru­şı men Astana qala­sy Jūmyspen qamtu or­talyǧy arasynda şartqa otyruyŋyzǧa bolady. Ekınşıden, sız bızge qa­jettı mamandyqtar turaly mälımetter bere ala­syz. Sodan keiın or­ta­lyq sızge qajettı mamandardy jıberedı. 2013 jyldan bastap jūmyspen qamtu ortalyǧynda osy baǧdarlamaǧa säikes jūmys beruşılerdıŋ baǧdarlamaǧa qatysuşylardy keiınnen jūmysqa ornalastyra otyryp, käsıptık daiarlauǧa tıke­lei qatysu mümkındıgı boljanǧan. Būl jaǧdaida 2012 jyldan bastap tiıs­tı mamandyqtar üşın mem­lekettık bılım beru ūiym­darynda belgılengen oqu qūny boiynşa baǧdarlamaǧa qatysuşylardy oqy­tu­men bailanysty jū­mys beruşılerdıŋ şyǧys­tarynyŋ 70 paiyzyna deiın öteudı engızu közdelgen.

– Aty-jönım – Aq­er­ke Bolatbekqyzy. Maman­dyǧym – buhgal­ter, 5 jyldan berı jūmy­ssyzbyn. Endı jūmysqa tūraiyn desem, jüreksınıp jürmın. Qaita daiarlyqtan ötkenım dūrys şyǧar?
– Ärine, Aqerke, jūmysta üzılıs bolǧandyqtan, qaita daiarlyqtan ötkenıŋız jön. Mamandyǧyŋyz boiynşa bılımıŋız, diplomyŋyz bar bolǧanymen, bızdıŋ ortalyq arqyly 1 ailyq merzımmen kurs oqyp, bılıktılıgıŋızdı arttyruyŋyzǧa bolady.

– Kolledj bıtır­genmın, bügınde maman­dyǧym boiynşa jūmysqa ornalasa almai jürmın. Qandai kömek bere alasyzdar?  
– Kolledj bıtırgen bol­saŋyz, ortalyq arqyly jastar täjıribesıne ba­ruyŋyzǧa bolady. Jastar täjıribesı tehnikalyq jäne käsıptık bılım beru maqsatynda orta bılımnen keiıngı jäne joǧary bı­lım beru ūiymdarynyŋ tülekterı qataryndaǧy jūmyssyz azamattar üşın ūiymdastyrylady.
– Jastar täjıribesınen ötu tegın be älde aqyly ma?
– Jastar täjıribesıne qatysuşylarǧa eŋbekaqy töleu memlekettık biudjet qarajaty esebınen 25000 teŋge mölşerınde jürgızıledı.
– Jasym 25-te, osy jasymda jastar täjıribesıne baruǧa bola ma?
– Joldanatyn tülekter uäkılettı organda jūmyssyz retınde tırkeluge jäne olardyŋ jasy 29-dan aspauǧa tiıs. Jūmyssyzdardy jū­mysqa alu turaly şeşım qabyldanǧannan keiın «Jū­mys beruşı» onymen Qazaq­stan Respublikasy «Eŋbek kodeksıne» säikes jeke eŋ­bek şartyna otyrady.
Jastar täjıribesınde 6 ai kölemınde jūmys ıstep, täjıribe jinaqtauǧa bolady.

– Amanjol Keŋesbai­ūly, aityŋyzşy, jū­­mys beru­şılerdıŋ eŋ­bekaqyǧa baǧyttalǧan şy­ǧyndary qalai öteledı?
– Jūmys beruşılerdıŋ eŋbekaqyǧa baǧyttalǧan şyǧyndary memleket tarapynan merzımıne bailanys-ty tömendegışe öteledı. Mäselen, bırınşı alty aida bekıtılgen eŋbekaqynyŋ 50 paiyzynan aspaityn mölşerde, ekınşı üş aida bekıtılgen eŋbekaqynyŋ 30 paiyzynan aspaityn mölşerde jäne soŋǧy üş aida bekıtılgen eŋbekaqynyŋ 15 paiyzynan aspaityn mölşerde öteledı.

– Men 3-şı toptaǧy mü­gedekpın. Bügıngı taŋda Astanada jūmys tabu oŋai emes. Bız siiaqty mümkındıgı şekteulı aza­mattarǧa qandai kömek bere alasyzdar ?
– Äleumettık jūmys orny uaqytşa jūmys oryndaryn qūru arqyly ūiymdastyrylady jäne onyŋ bırneşe erekşelıkterı bar. Ol aldymen arnaiy nysanaly toptarǧa arnalǧan. Jūmys oryndarynyŋ sany şektelmegen, jūmys ua­qytşa sipatta bolady jäne ony ūiymdastyru üşın tūraqty jūmys oryndary men bos jūmys oryndaryn paidalanuǧa bolmaidy.
– Arnaiy nysanaly toptar degen kımder?
– Sūraǧyŋyz öte oryndy. Būl topqa bırınşıden, «Jūmyspen qamtu-2020» baǧdarlamasy şeŋberınde kurs bıtırgender, sonymen bırge jiyrma toǧyz jasqa deiıngı jastar men balalar üilerınıŋ tär­bielenuşılerı, jetım balalar men ata-ananyŋ qam­­­qorlyǧynsyz qalǧan jiyr­ma üş jasqa deiıngı balalar kıredı. Sondai-aq, kämeletke tolmaǧan balalardy tärbielep otyrǧan jalǧyzılıktı, köp balaly ata-analar, Qazaqstan Respublikasynyŋ zaŋnama­synda belgılengen tärtıppen asyrauynda tūraqty kütımdı, kömektı nemese qadaǧalaudy qajet etedı dep tanylǧan tūlǧalar bar azamattar jäne elu jasqa tolǧan tūlǧalar, mügedekter, Qazaqstan Res­pub­likasynyŋ Qaruly Küşterı qatarynan bosaǧan tūlǧalar, bas bostandyǧynan aiyru jäne (nemese) mäj-bürlep emdeu oryndarynan bosatylǧandar men oralmandardy da arnaiy nysanaly toptaǧy azamattar qataryna jatqyzamyz. Joǧary jäne joǧary oqu ornynan keiıngı bı­lım beru ūiymdaryn bıtıru­şıler, jūmys beruşı-zaŋ­dy tūlǧanyŋ taratyluyna ne jūmys beruşı – jeke tūlǧanyŋ qyzmetın toqtatuyna, qyzmetkerler sanynyŋ nemese ştatynyŋ qysqaruyna bailanysty jūmystan bosatylǧandar men orta arnaiy jäne orta käsıptık oqu oryndarynyŋ tülekterı, ūzaq uaqyt (bır jyldan asa) jūmys ıstemeitınder men jūmys beruşınıŋ bastamasy boiynşa jalaqysy saqtalmaityn mäjbürlı demalystaǧy tūl­­­ǧalar, mügedek bala­ny tär­bielep otyrǧan ata-analar (bala asyrap alu­şylar, qorǧanşylar, qamqorşylar) men tabysy az adamdar da osy topqa enedı.

Gülbarşyn  ÖKEŞQYZY