Qarajat eseptı ūnatady. Esep-qisap sauatsyz jürgızılse, josparlanǧan jūmystar jüzege aspaityny zaŋdylyq. Osy rette Qarjy basqarmasynyŋ iyǧyna artylar jük auyr ekenı aitpasa da tüsınıktı.
Qazırgı uaqytta Astana qalasyndaǧy qarjylyq jaǧdai qalai qalyptasyp otyr? Biudjet qarjysy qalai igerıledı? Salyqtan tüsken tölemder qaida jūmsalady? Mülıktı zaŋdastyrudan kırıs bar ma? Astana qalasy Qarjy basqarmasynyŋ basşysy Ruslan Dosaevpen sūhbattasqanda, osyndai saualdarǧa basa nazar audardyq.
– Ruslan Maratūly, aldymen Astana qalasyndaǧy qarjylyq-biudjettık salanyŋ jai-küiı jaily aityp berseŋız.
– Būl salany söz etkende, äŋgımenı ärıden bastaǧan jön. Keiınge köz salsaq, kırıster men şyǧystar boiynşa biudjettıŋ atqaryluy soŋǧy üş jyl ışınde oŋ dinamikaǧa ie bolǧanyn köremız. Biudjettıŋ kırıs bölıgı boiynşa tūraqty türde asyra oryndau baiqalady. Būdan üş jyl būryn biudjettıŋ kırısı jüz paiyzdan asyra oryndalyp, 4 802,9 mln teŋge qarjy qūralsa, ötken jyly da biudjet 102,2 paiyzǧa oryndalyp, 8 572,5 mln teŋge boldy.
Mūnyŋ ışınde negızgı üles salyqtyq tüsımderge keledı. Salyqtyq äkımşılık etudıŋ jaqsaruy, salyq organdary tarapynan baqylau-ekonomikalyq jūmystyŋ küşeiuı, ötken jylǧy bereşekterdı öteuı jönındegı ıs-şaralardy jürgızu, uäkılettı organdarmen özara ıs-ärekettı küşeitu nätijesınde jergılıktı biudjetke tüsımderdıŋ ösuı qamtamasyz etıldı. Biudjettıŋ şyǧys bölıgı boiynşa da biudjettık qarajattardy igerude jaqsaru baiqalady. 2015 jyly alǧaş ret soŋǧy 15 jyldaǧy joǧary körsetkış tırkeldı, iaǧni biudjettık qarajattardy igeru 99,8 paiyzdy qūrady. Al 2000 jyly būl körsetkış 99,7 paiyz şamasynda bolǧan edı.
ÄLEUMETTIK SALANYŊ ŞYǦYNY BASYM
– Biudjettık şyǧystar, negızınen, qai salalarǧa köbırek baǧyttalady?
– Älbette, äleumettık şyǧystar basymdyqqa ie. Biudjettık saiasatta bılım beruge, densaulyq saqtauǧa, äleumettık kömekke, mädenietke, sportqa, turizmge baǧyttalǧan şyǧystarǧa köbırek köŋıl bölınedı. Soŋǧy bes jylda būl baǧyt oŋ dinamikalyq körsetkışpen sipattalyp jür. Mäselen, 2009 jyly atalǧan şyǧystar 76,5 mlrd teŋgege jürgızılse, 2015 jyly ol bırşama joǧarylap, 118,7 mlrd teŋgenı qūrady nemese 2009 jylǧa qaraǧanda 1,5 esege artqan bolatyn. Daǧdarysqa qarsy şaralar da nazardan tys qalyp jatqan joq. Osy baǧyttaǧy şaralardy jüzege asyru barysynda ekonomikany tūraqtandyruǧa 2015 jyly respublikalyq biudjetten 5,3 mlrd teŋge alynǧan edı. Mäselen, «Biznestıŋ jol kartasy-2020» baǧdarlamasyn ıske asyruǧa 4,8 mlrd teŋge bölınse, ol qarjy jüz paiyz igerıldı. Körsetılgen qarajattardyŋ esebınen kelesı körsetkışterge qol jetkızıldı: granttyq qarjylandyru esebınen qūrylǧan jūmys oryndarynyŋ sany 14 bırlıktı qūrady, sondai-aq paiyzdyq salymnyŋ subsidiialarymen qamtylǧan käsıpkerlık subektılerınıŋ sany 425 bırlıkke jettı. Al jartylai kepıldendırumen qamtylǧan käsıpkerlık subektılerınıŋ sany 37 bırlık boldy. Būdan soŋ industrialdyq infraqūrylymdy damytu barysynda 2 joba boiynşa jūmystar oryndaldy. Äleumettık şyǧystarmen bırge, biudjet şyǧyndarynyŋ joǧarǧy deŋgeiı infraqūrylymdyq jobalarǧa, tūrǧyn üi qūrylysyna, kölıktık infraqūrylymdy damytuǧa baǧyttalady. Osy oraida aita ketetın bır jai, Qazaqstan Respublikasynyŋ Prezidentı Äkımşılıgı jürgızıp jatqan «Biudjettık qarajattardy basqaru» baǧyty boiynşa Astana qalasynyŋ äkımdıgı qyzmettıŋ tiımdılıgın baǧalau jönındegı körsetkışterdı jaqsarta tüskenın aita ketkım keledı. Joǧaryda körsetılgen baǧalau 5 jyldan berı jürgızıledı. 2011 jyly baǧalau bırınşı ret jürgızılgen bolatyn, sonda 2010 jylǧy körsetkışterı negızınde Astana qalasy öŋırler arasynda soŋǧy 16-orynda bolyp edı. Sodan 2015 jyly jäne odan būrynǧy jyldary biudjettık baǧdarlamalardyŋ äkımşılerımen bırlesıp, tömen körsetkışterge äser etetın sebepterdı anyqtap, jaqsartu baǧytyndaǧy qabyldanǧan şeşımderge orai belgılengen jūmystar jürgızıldı. Mūnyŋ bärı oŋ nätije berıp, öŋırler arasynda 2-orynǧa köterıldık. Sodan keiın būl baǧyttaǧy jūmystar küşeitılıp,tiımdı qyzmetke qol jetkızu üşın odan ärı jalǧastyryldy.
BIýDJET QARJYSY TOLYQ İGERILEDI
– Biylǧy toǧyz aidaǧy körsetkışter qalai qalyptasty, äsırese, biudjettıŋ atqaryluyn qalai sipattar edıŋız? Biudjet qarjysynyŋ uaqytyly igerılmeuı faktısı tırkelgen joq pa?
– Aǧymdaǧy jyldyŋ bırınşı qazanyna deiıngı eseptık merzımde qalanyŋ biudjetın atqaru jönındegı körsetkışter tömendegışe qalyptasty. Qalanyŋ biudjetıne özındık kırısterdıŋ tüsımderın alyp qaraǧanda, oŋ dinamika saqtalatyndyǧyn basa aitu kerek. Sonymen, özındık kırıster boiynşa tüsımderdıŋ jospary 105,5 paiyzǧa asyra oryndaldy, mūny aqşaǧa ainaldyryp aitsaq, 8 327,8 mln teŋge jospardaǧydan joǧary tüsken. Mūnda da negızgı üles salyqtyq tüsımderge tiesılı. Şyǧystar boiynşa biudjet aǧymdaǧy jyly 377 567,3 mln teŋgenı qūrady, onyŋ ışınde respublikalyq biudjet 161 074,9 mln teŋge bolsa, jergılıktı biudjet qarajaty – 216 492,4 mln teŋge. Biylǧy jyldyŋ bırınşı qazanyna deiıngı jaǧdaidy alyp qarasaq, şyǧystar boiynşa biudjet 93,6 paiyzǧa igerıldı (jospardaǧy – 280 560,7 mln teŋge, igerılgenı – 260 590,2 mln teŋge), onyŋ ışınde respublikalyq biudjetten bölıngen nysanaly transfertter men kreditter 91 paiyzǧa (jospardaǧy – 120 910,8 mln teŋge, igerılgenı – 110 018,9 mln teŋge) igerılgen bolatyn. Al jergılıktı biudjet qarajattary 95,6 paiyz (jospardaǧy – 159 649,9 mln teŋge, igerılgenı – 152 571,3 mln teŋge) kölemınde igerılgenın aita ketken jön. Jalpy, jyldyŋ soŋyna deiın biudjettık qarajattardy tolyq igeruge qol jetkızu josparlanyp otyr. Biudjettık baǧdarlamalardyŋ äkımşılerınıŋ aldyna biudjettık qarajattardy uaqytyly jäne tolyq igeru, biudjettık baǧdarlamalardy ıske asyrudyŋ nätijelerıne qol jetkızu jönınde mındetteme qoiylǧan bolatyn. «Nūrly jol» infraqūrylymdy damytudyŋ memlekettık baǧdarlamasy aiasynda respublikalyq biudjetten bölıngen qarajattardyŋ igerıluıne monitoring jürgızu mäselesı de erekşe baqylauǧa alynǧan. Sondyqtan jyl aiaǧyna deiın bölıngen biudjettıŋ tolyq kölemde igerılerı sözsız.
– Memleket basşysy N.Nazarbaev bekıtken «Nūrly jol» infraqūrylymdy damytudyŋ memlekettık baǧdarlamasy aiasynda daǧdarysqa qarsy şaralardy ıske asyru da közdelgen. Sondyqtan oblystardyŋ, Astana jäne Almaty qalalarynyŋ jergılıktı atqaruşy organdary memlekettık jäne ükımettık baǧdarlamalardy ıske asyru barysynda tūrǧyn üi qūrylysyn qarjylandyru maqsatynda qarajattar tartu üşın memlekettık baǧaly qaǧazdardy şyǧaryp, qor naryǧyna qatysa bastady. Obligasiialardy şyǧarudy 0,15 paiyzdyq jyldyq syiaqy mölşerımen 20 jyl ışınde ärbır 2 jyl saiyn jürgızu josparlanyp otyr. Astana qalasynda jalpy kölemı 8 622,2 mln teŋgege memlekettık baǧaly qaǧazdar şyǧaru esebınen qaryz aludy jürgızu josparlanǧan bolatyn, onyŋ ışınde 2016 jyly – 1 700 mln teŋge, 2017 jyly 6 922,2 mln teŋge qūndy qaǧazdar şyǧarylady. Qaryzdyq qarajattardyŋ esebınen audany 53 133 şarşy metr päterlerden tūratyn 3 nysan qūrylysyn jürgızu josparlanǧan edı, ony tapsyru merzımı 2017-2018 jyldarǧa belgılendı. Astana qalasy äkımdıgınıŋ qaulysymen elordada baǧaly qaǧazdar şyǧarudy qamtamasyz etu jönındegı uäkılettılık Astana qalasynyŋ Qarjy basqarmasyna jükteldı. Elorda äkımdıgı öŋırlerdıŋ arasynda bırınşı bolyp aǧymdaǧy jylǧy 30 mausymda 1 700 mln teŋge kölemınde jergılıktı atqaruşy organnyŋ obligasiialaryn şyǧarudy qamtamasyz ettı. Kelesı jyly
6 922,2 mln teŋgege baǧaly qaǧazdar şyǧaru jürgızıletın bolady.ZAŊDASTYRU NAUQANY NÄTİJELI
– Endı ekı aidan astam uaqyttan soŋ elımızde mülıktı zaŋdastyru aksiiasy da aiaqtalady. Elorda tūrǧyndary būǧan belsendı qatysyp jatqan şyǧar?
– İä, mülıktı zaŋdastyru aksiiasy biylǧy jyldyŋ 31 jeltoqsanynda aiaqtalady. Azamattarǧa yŋǧaily bolu üşın elordada Astana qalasynyŋ ärbır audandyq äkımdıgınıŋ janynda zaŋdastyru jönındegı komissiia qūryldy, sol jerde mülıktı zaŋdastyru üşın qūjattar qabyldau jüzege asyryluda. Bır eskeretın jai, jyljymaityn mülıktı zaŋdastyruǧa qūjattar tapsyru merzımı 2016 jylǧy 30 qaraşada toqtatylady. Basqa mülıktı zaŋdastyru üşın qūjattar tapsyru merzımı zaŋdastyru merzımı ötkenge deiın 5 jūmys künınen keşıktırılmei aiaqtalady. 2016 jylǧy 1 qazandaǧy jaǧdai boiynşa Qazaqstan Respublikasynyŋ aumaǧyndaǧy mülıktı zaŋdastyru boiynşa Astana qalasynyŋ jergılıktı atqaruşy organdarynyŋ janyndaǧy komissiiaǧa jalpy qūny 105,9 mlrd teŋge bolatyn obektılerdı zaŋdastyruǧa
8 125 ötınış kelıp tüstı. Sonymen, komissiia 10 113 tūrǧyn üi obektısıne 64,5 mlrd teŋge kölemındegı ötınışterdı qarady. Sonyŋ ışınde 40,9 mlrd teŋge bolatyn 10 764 tūrǧyn üi emes obektı bar, onyŋ 1 082-sı – kommersiialyq obektı, ol 22,6 mlrd teŋgege baǧalanǧan. Sondai-aq 5 zaŋdy tūlǧanyŋ qatysu ülesı 457,9 mln teŋgege şyǧyp otyr. Tırkelgen ötınışter ışınen komissiia 3 379 ötınıştı maqūldady, sonyŋ nätijesınde jalpy somasy 36,9 mlrd teŋgege 7 564 obektı zaŋdastyryldy. Astana qalasynda tūrǧyn üi obektılerı – 3 87324,3 mlrd teŋgege, tūrǧyn üi emes obektıler 3 68612,2 mlrd teŋgege (onyŋ ışınde kommersiialyq obektıler – 2776 mlrd teŋgege) zaŋdastyryldy, mūndaǧy zaŋdy tūlǧalarǧa qatysu ülesı 5457,9 mln teŋge boldy. Astana qalasynda zaŋdastyru bastalǧannan bastap barlyǧy memlekettık kırısterdıŋ jelılerı boiynşa aqşalai qarajattardy zaŋdastyru boiynşa 476,2 mlrd teŋge somaǧa 439 arnaiy deklarasiialar ūsynyldy, sondai-aq 8 110 myŋ teŋgege baǧaly qaǧazdar zaŋdastyryldy. Jalpy alǧanda, astanalyqtar mülıktı jariia etu aksiiasyna jaqsy qatysuda. Jyl aiaǧyna deiın būl sandar eselenerı sözsız.
Meŋdolla ŞAMŪRATOV
