Bi önerınıŋ ırgetasyn qalap, kielı dünienıŋ syryn aşqan belgılı bişı, pedagog, Qazaqstannyŋ halyq ärtısı Şara Jienqūlovanyŋ tuǧanyna biyl 110 jyl bolsa, ömırden ötkenıne 30 jyldan asyp barady. Şyn şeberdıŋ esımı älı de halyq jadynda.
«Bi önerınıŋ padişasy» atanǧan Şara Jienqūlovanyŋ atynda elordada köşe bar. Onyŋ būrynǧy atauy – D.Furmanov köşesı. Bas qaladaǧy būl köşe İ.Panfilov pen M.Lermontov köşelerınıŋ qiylysqan jerınen bastalyp, B.Beisekbaev köşesınde aiaqtalady.
Qazaq halyq biınıŋ zertteuşısı, jinauşysy, daryndy mūragerı ärı ūly jaŋǧyrtuşysy Şara Baimoldaqyzynyŋ azan şaqyryp qoiǧan esımı – Gülşara. 1912 jyly 18 tamyzda Almaty qalasynda otbasyndaǧy on törtınşı perzent bolyp düniege kelgen qyz bala orys mektebınde bılım alyp, sonda jürıp bi önerımen tanysady. Alǧaş ret sahnaǧa jailauda on üş jasynda şyqqan ol qazaq-qyrǧyz toiynda jinalǧandardy önerımen täntı etken edı.
Äuen men yrǧaqqa üilese qozǧalu ekınıŋ bırınıŋ qolynan kele bermeitını belgılı. Al kışkentaiynan dombyra men syrnai tartylsa, soǧan ılesıp myŋ būrala bilei jöneletın Şaranyŋ keleşegınen zor ümıt kütken köpşılık «Baimoldanyŋ qyzy bişı bolaiyn dep tūr» dep taŋdai qaǧysady eken. Talantty jastyŋ käsıbi bişılık joly 1928 jyly akter, rejisser Qūrmanbek Jandarbekovke tūrmysqa şyqqannan keiın bastalady. Sol tūsta teatr tarlandary Qalibek Quanyşbaev, Elubai Ömırzaqov, Serke Qojamqūlov jäne arqaly aqyn İsa Baizaqovpen qoian-qoltyq aralasa bastaidy. Söite jürıp, M.Äuezov atyndaǧy Qazaq drama teatrynda B.Mailinnıŋ «Maidan» pesasyndaǧy Pülıştıŋ, «Şūǧa» spektaklınde Şūǧanyŋ, keiın M.Äuezovtıŋ «Eŋlık-Kebek», «Qaragözınde» basty röldı somdaidy.
«Aiman-Şolpan» spektaklınde «Kelınşek» degen qazaqtyŋ ūlttyq biın tūŋǧyş ret sahnaǧa alyp şyqqany ärı būl bidı özı oilap tauyp, ony özı oryndaǧany düiım jūrtqa jaqsy mälım. Būl qazaq horeografiiasynyŋ bastamasy bolatyn.
Sonau bır jyly Mäskeude ötken qazaq ädebietı men önerınıŋ onkündıgı «Qyz Jıbek» operasymen aşylyp, ol jerde Şara Jienqūlova jeke dara biledı. Ülken teatrdaǧy qorytyndy konsertte ataqty Tättımbettıŋ küilerın jeke horeografiialyq interpretasiialaumen öner körsettı. Osylaişa mäskeulık körermennıŋ de süiıktı ärtısıne ainalǧan bişı turaly ortalyq gazetter jarysa maqala jazdy.
Keiın E.Brusilovskiidıŋ «Jalbyr» jäne «Er Tarǧyn» operalarynda ūlttyq bidı bileidı. 1938 jyly Ş.Jienqūlova qazaqtyŋ tūŋǧyş ūlttyq baletı «Qalqaman-Mamyrda» Mamyrdyŋ partiiasyn oryndaidy. Sol jyly Leningradta qazaqtyŋ tūŋǧyş ūlttyq körkem filmı – «Amangeldı» tüsırılıp, Şarany Amangeldınıŋ äielı – Balymnyŋ rölıne şaqyrady. Būl ūsynysty qūrmetpen qabyldaǧan aktrisa osy jerde Qazaq KSR halyq ärtısı qūrmettı ataǧyn alady. Bişınıŋ önerıne tamsanǧan suretşı Gülfairus İsmailova 29 jasynda «Qazaq valsı» kartinasyn salsa, «Qyz Jıbek» baletı üşın oǧan Memlekettık syilyq berıledı. Säken Seifullin bişınıŋ sahnadaǧy şeberlıgıne, onyŋ jalt-jūlt etken otty janarynyŋ körermen köŋılıne säule tüsıretın äserıne taŋǧalyp, aktrisanyŋ sūlulyǧyna meiırlene «Syr sandyq» öleŋın şyǧarǧan desedı.
Qazaq filarmoniiasynda jūmys ıstep, köp ūzamai Qazaq KSR än-bi ansamblıne jetekşılık etedı. Almaty horeografiia uchilişesınıŋ direktory bolǧan jyldary ūlttyq bi önerın damytu üşın el aralap, halyqtyŋ ädet-ǧūrpyn, salt-dästürın, halyq biın zerttep, nätijesınde «Tättımbet», «Aijan qyz», «Qara jorǧa», «Qyryq qyz» bilerı düniege keledı.
Uchilişe tülekterınen qūrylǧan «Almatynyŋ jas baletı» köp ūzamai «Memlekettık klassikalyq bi ansamblı» degen ataqqa ie boldy. Ramazan Bapov, Bolat Aiuhanov, Rauşan Baiseiıtova, Güljan Talpaqova, Botagöz Baijūmanova, Ǧaliia Toqtarbaeva syndy bır top daryn ielerı – Şara apalarynyŋ soŋynan ergen ızbasarlary, bi önerın şyŋǧa şyǧarǧan şeberler. Kezınde ūly jazuşymyz Ǧabit Müsırepov: «Jan tebırente, tereŋ sezımge böleitın kelıstı örnek Şaranyŋ boiynan aiqyn sezıledı. Sahnanyŋ erkesı de, sänı de Şara! Onyŋ sezım sergıtetın şynşyl önerı men qaitalanbas qoltaŋbasy meilınşe jarqyrap körındı. Būl – daryn iesınıŋ tuǧan halqyna qyzmet etuınıŋ tamaşa ülgısı» dep jazsa, özınen därıs alǧan şäkırtı Sara Mamytova ūstazyn bylai dep eske alady: «Şara – tabiǧi daryn. Ol än aita jürıp bi bileitın. Är bige arnaiy kostiumı boluşy edı, qyrǧyzdyŋ «Perizat-oi» änın aitsa kädımgı qyrǧyz qyzy aitqandai, «Bürkıtşı» biın bilese, qolyna bürkıt ūstap, tymaq, şapanyn kiıp erlerşe bileitın. Oǧan Qūdaidyŋ bergen qasietı osyndai edı».
Şara Jienqūlovanyŋ tälımgerı, teatrdyŋ täjıribelı baletmeisterı Aleksandr Aleksandrov ärdaiym bide ūlttyq mınez boluy qajet ekenın aityp otyratyn. Ekeuı bırlesıp «Tättımbet» biın düniege äkeledı.
Şara Baimoldaqyzy – Polşa, Chehoslovakiia, Bırıkken Arab Ämırlıgı, Qytai, Fransiia, İtaliia, Moŋǧoliia, Ündıstan, İran, Siriia, Livan siiaqty alys elderde qazaqtyŋ ūlttyq bi önerın nasihattai jürıp, sol eldıŋ ūlttyq bi ülgılerın jerlesterıne jetkıze bılgen has şeber. Ūly Otan soǧysy jyldary Qazaqstanǧa jıberılgen öner qairatkerı Galina Ulanovadan bırneşe bi üirenıp, öz repertuaryna qosty. Sondai-aq Tamara hanum, Mahmud Esenbaevpen bırge şyǧarmaşylyq bailanysta bolyp, bi syryna qanyqty.
Belgılı bişı 1945-1961 jylǧa deiın Qazaqtyŋ Jambyl atyndaǧy memlekettık filarmoniiasynda, 1961-1965 jyldary «Qazaqkonsert» bırlestıgınde konserttık brigadamen öner körsettı. Jasy eluge kelgen şaǧynda sahna önerın qoiyp, ūstazdyq qyzmetke auysady. 1965-1975 jyldary Almaty horeografiia uchilişesınde basşylyq qyzmet atqara jürıp, şäkırt tärbiesıne erekşe nazar audarsa, 1968 jyly «Qyz Jıbek» spektaklınıŋ balettık qoiylymyn jasap, Qazaqstan Memlekettık syilyǧynyŋ laureaty, horeografiia önerındegı sıŋırgen eŋbegı üşın «Eŋbek Qyzyl tu» jäne «Qūrmet belgısı» ordenımen marapattalady.
«Qazaq bilerı» jäne «Bi qūpiiasy» kıtaptarynyŋ avtory 1991 jyly 21 mamyrda Almatyda 78 jasynda ömırden öttı.
Elordadaǧy Şara Jienqūlova köşesı Kültegın, Abyraly, L.Tolstoi qysqa köşelerımen qiylysady jäne Ä.Sembinov köşesın qiyp ötedı. Ūzyndyǧy – 1727,7 m. Aldaǧy uaqytta osy köşenıŋ boiyna bişınıŋ eŋselı eskertkışı ornatylsa nūr üstıne nūr bolar edı.
Gülbarşyn ÖKEŞQYZY
